Teresa Szymorowska
Książnica Kopernikańska, Toruń

Sytuacja i szanse polskiej sieci bibliotek publicznych

Działalność bibliotek reguluje Ustawa z 27 czerwca 1997 roku o bibliotekach, która mówi:

Art.3. 1. Biblioteki i ich zbiory stanowią dobro narodowe oraz służą zachowaniu dziedzictwa narodowego. Biblioteki organizują i zapewniają dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej oraz światowej.
2. Prawo korzystania z bibliotek ma charakter powszechny, na zasadach określonych w ustawie. Art.4 1. Do podstawowych zadań bibliotek należy:
1) Gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochrona materiałów bibliotecznych,
2) Obsługa użytkowników, przede wszystkim udostępnianie zbiorów oraz prowadzenie działalności informacyjnej, zwłaszcza informowanie o zbiorach własnych, innych bibliotek, muzeów i ośrodków informacji naukowej, a także współdziałanie z archiwami w tym zakresie.
2. Do zadań bibliotek może ponadto należeć prowadzenie działalności bibliograficznej, dokumentacyjnej, naukowo-badawczej, wydawniczej, edukacyjnej, popularyzatorskiej i instrukcyjno-metodycznej.

Biblioteki w Polsce:

Biblioteki publiczne, to - obok bibliotek szkolnych - największa sieć placówek bibliotecznych w Polsce. Biblioteki szkolne są co prawda liczne, ale ponieważ w wielu wsiach szkoły są likwidowane, tylko biblioteki publiczne mogą stać się wydolną siecią placówek wspierających efektywnie tworzące się społeczeństwo informacyjne.

Działalność podstawowa bibliotek:

Nie ma wiarygodnych danych dotyczących stanu komputeryzacji bibliotek w Polsce, ponieważ roczne arkusze sprawozdawcze GUS nie przewidują zbierania takich danych!

Ministerstwo Kultury posiada dane dotyczące sytuacji bibliotek; przekazywane informacje dotyczące komputeryzacji procesów bibliotecznych i dostępu do Internetu są alarmujące. Z opracowania Biblioteki polskie. Raport 2001 opublikowanego w elektronicznym czasopiśmie bibliotekarskim http://ebib.oss.wroc.pl/raporty/raport2001.html wynika, że wszystkie 18 wojewódzkich bibliotek publicznych i 60 bibliotek powiatowych komputeryzuje procesy biblioteczne; wszystkie biblioteki wojewódzkie i 46 bibliotek powiatowych ma dostęp do Internetu. Niestety, Raport nie podaje żadnych danych na temat bibliotek niższych szczebli, tzn. gminnych oraz filii wiejskich. Tymczasem wstydliwym problemem w XXI wieku jest brak w wielu bibliotekach publicznych łączy telefonicznych!

Biblioteki publiczne województwa kujawsko-pomorskiego:

Opracowany w II połowie 2001 roku Raport o sytuacji bibliotek publicznych województwa, pokazuje następującą sytuację:

Na 170 stanowisk komputerowych usytuowanych w bibliotekach publicznych na terenie województwa, 53 są zlokalizowane tylko w jednej placówce - Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej i Książnicy Miejskiej w Toruniu. Ilość stanowisk internetowych - 66 (w tym 52 w WBP i Książnicy Miejskiej w Toruniu). Brak łączy telefonicznych wykazuje 115 placówek bibliotecznych (z tego 86 w filiach miejskich i wiejskich)! Biblioteki publiczne w województwie nie eksploatują żadnego zintegrowanego komputerowego systemu bibliotecznego - większość placówek ma wdrożony system MAK, ewentualnie SOWA. Przedstawione dane wskazują na dysproporcję między ilością zbiorów, wypożyczeń i czytelników, a nowoczesnym sprzętem informatycznym.

14 lipca 2000 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął uchwałę w sprawie budowania podstaw społeczeństwa informacyjnego w Polsce. 28 listopada 2000 roku Rada Ministrów przyjęła Stanowisko Sejmu RP w prawie budowania podstaw społeczeństwa informacyjnego w Polsce.

Przyjęto także dokumenty:
1. Cele i kierunki rozwoju budowania społeczeństwa informacyjnego w Polsce e-Polska. Plan działania na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006.
2. Dokument Biura Pełnomocnika Rządu ds. Telekomunikacji na Wsi: Strategia rozwoju telekomunikacji na wsi na lata 2000 - 2004.

Biblioteki, bez których budowa społeczeństwa informacyjnego nie jest możliwa, nie zostały ani w uchwałach, ani w dokumentach operacyjnych uwzględnione. Należy w tej sytuacji jak najszybciej opracować i wdrożyć ogólnopolski program przystosowania sieci bibliotek publicznych w Polsce do poprawnej realizacji ich zadań ustawowych oraz udziału w strategiach i planach rozwoju regionów. Istotne jest działanie na dwóch równoległych poziomach:

Poziom legislacyjny:

1. Ustawa z 27 czerwca 1997 roku o bibliotekach z późniejszymi zmianami wymaga nowelizacji pozwalającej na sprawniejsze organizowanie pracy w sieciach bibliotecznych. Na przykład art. 11, ust. 3, określający ramowy tekst statutu biblioteki, jest zbyt szczegółowy - wymaga podawania w treści statutu organów biblioteki i jej organizację. Oznacza to, że jakiekolwiek zmiany struktury organizacyjnej placówki dostosowujące ją do aktualnych zadań, wymagają zatwierdzenia przez organy założycielskie.
2. Ustawa z 10 czerwca 1994 roku o zamówieniach publicznych musi dawać bibliotekom możliwość odstąpienia w uzasadnionych przypadkach od procedury przetargowej. Szczególnie jest to istotne w wypadku zakupu dużej ilości książek w krótkim terminie. Praktyka pokazuje, że jest zwykle zbyt mało czasu na uzyskanie zgody Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych na odstąpienie od przetargu, a zwyciężają hurtownie książek nie oferujące, np. wydawnictw zagranicznych, gromadzonych w bibliotekach naukowych. Za sprowadzanie konkretnych tytułów hurtownie pobierają wysokie marże. W najbliższej przyszłości dotyczyć to będzie czasopism i wydawnictw elektronicznych.
3. Pakiet ustaw podatkowych. Obecnie obowiązujące ustawy zniechęcają do sponsorowania instytucji kultury i edukacji, ponieważ z tego tytułu nie można uzyskać znaczących ulg podatkowych.
4. Pilnego uporządkowania wymaga sytuacja na rynku operatorów telefonii stacjonarnej i komórkowej. Bez tanich i szybkich łączy internetowych biblioteki nie mogą wypełniać swoich funkcji.

Poziom organizacyjny:

Biblioteki to nie tylko instytucje kultury, ale także centra informacji i edukacji, które muszą być efektywnie wykorzystywane do budowania w Polsce społeczeństwa informacyjnego. Niezadowalający poziom usług świadczonych przez biblioteki publiczne wynika nie tylko z niedostatków legislacyjnych, ale także z faktu, że w Polsce biblioteki nie są jeszcze niezbędne w sprawnym funkcjonowaniu społeczeństw lokalnych.

Sytuację można zmienić przez:
1. Utworzenie efektywnej, skoordynowanej i szybkiej sieci informacyjnej bibliotek w Polsce.
2. Ścisłą współpracę i koordynację działań z instytucjami edukacyjnymi oraz podmiotami zajmującymi się informacją i edukacją.
3. Utworzenie punktów informacji europejskiej we wszystkich bibliotekach samorządowych - drożnej sieci wspomagającej rządowy projekt promowania, edukowania i informowania społeczeństwa o Unii Europejskiej.
4. Koordynację działań z programem upowszechniania w szkołach dostępu do Internetu Interkl@sa.
5. Włączenie sieci bibliotek publicznych do programów operacyjnych wojewódzkich strategii rozwoju.
6. Wykorzystanie istniejącej infrastruktury sieci bibliotek publicznych do organizowanej sieci ośrodków informacji, telecentrów itp.
7. Włączenie bibliotek publicznych do programów służących rozwijaniu małej i średniej przedsiębiorczości, np. w funkcji pośrednika w transferze informacji i innowacji.
8. Znalezienie środków nie tylko z budżetu centralnego, ale również od organizacji pozarządowych i sponsorów prywatnych na wdrożenie projektu Biblioteka publiczna jako dystrybutor informacji.

Sytuacja i szanse polskiej sieci bibliotek publicznych/Teresa Szymorowska // W: EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 4/2002 (33) kwiecień. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2002. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2002/33/szymorowska.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187