Iwona Pujanek
Krzysztof Ober

Biblioteka Główna
Politechniki Poznańskiej

Dostęp użytkowników Politechniki Poznańskiej do sieciowych baz i serwisów informacyjnych

Wstęp

Biblioteki szkół wyższych wspomagają swoją działalnością procesy naukowe, badawcze i edukacyjne na uczelniach. Gwarantowanie dostępu do naukowej informacji o zasięgu światowym, a tym samym zaspokajanie potrzeb informacyjnych kadry naukowej i studentów, jest ich podstawowym zadaniem^[1]. Sieciowe systemy informacyjne stały się już nieodzownym narzędziem w procesie pozyskiwania wiedzy.

Biblioteka naszej uczelni tworzy własne bazy oraz organizuje licencjonowany dostęp ze strony domowej http://www.ml.put.poznan.pl^[2] do wielu baz i serwisów^[3] zarówno bibliograficznych, jak i pełnotekstowych piśmiennictwa krajowego i światowego (patrz rys.1).

Rys. 1. Źródła elektroniczne dostępne ze strony domowej Biblioteki Głównej Politechniki Poznańskiej

Zasoby informacyjne dostępne sieciowo dla użytkowników z Politechniki Poznańskiej

Bibliograficzne bazy danych piśmiennictwa światowego

Bibliograficzne bazy danych udostępniane sieciowo przez Bibliotekę Główną Politechniki Poznańskiej umieszczone są na dwóch serwerach:

• Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego (ICM) Uniwersytetu Warszawskiego: http://zatoka.icm.edu.pl
  • INSPEC w systemie OvidNet,
  • Ei COMPENDEX
• Biblioteki Głównej Politechniki Wrocławskiej: http://bazy.bg.pwr.wroc.pl/
  • CHEMICAL ABSTRACTS w systemie IRIS CD Web Ware^[4]

W środowiskowym systemie udostępniania baz danych InfoWare CD/HD Ultra*Net ^[5], działającym w oparciu o strukturę miejskiej Sieci Komputerowej POZMAN użytkownicy z Politechniki Poznańskiej posiadają dostęp do następujących baz danych:

• CURRENT CONTENTS on CD with Abstracts, sześć serii (1996-2002),
  wersja sieciowa dla 1-3 równoczesnych użytkowników
• SCIENCE CITATION INDEX on CD with Abstracts (1996-2002),
  wersja sieciowa dla 1-5 jednoczesnych użytkowników
• ARTS & HUMANITIES CITATION INDEX on CD with Abstracts (1997-1999)
  wersja sieciowa dla 1-5 równoczesnych użytkowników.

Z bazy bibliograficznej INSPEC, dostępnej sieciowo w ramach rocznych umów licencyjnych pracownicy i studenci naszej Uczelni korzystają od roku 2000. (W latach 1989-99 użytkownicy z Politechniki Poznańskiej korzystali z bazy INSPEC w dostępie lokalnym na dyskach CD-ROM)^[6]. Oprogramowanie sieciowe oraz regularna aktualizacja bazy stwarzają użytkownikowi możliwość skorzystania z automatycznej funkcji SDI (selektywnej dystrybucji informacji), a polegającej na systematycznym dostarczaniu aktualnych rekordów wyszukanych przez system zgodnie z profilem utworzonym przez użytkownika i wysyłanych na adres jego poczty elektronicznej.

Wykorzystanie bazy INSPEC przez użytkowników z Politechniki Poznańskiej kształtuje się w granicach 2000 przeszukiwań rocznie (2210 w roku 2000 i 1768 w roku 2001), przy średniej 1326 przeszukiwań / instytucję w Polsce w roku 2001^[7]. Również w ramach krajowej licencji na dostęp sieciowy, na warunkach analogicznych jak w wypadku bazy INSPEC, użytkownicy naszej uczelni od roku 2001 korzystają z bazy Ei COMPENDEX, zawierającej dane bibliograficzne i streszczenia, ok. 3 mln. artykułów światowej literatury technicznej za lata 1970-2002. Szeroki zakres dziedzinowy, możliwość głębokiej retrospekcji, sposób organizacji baz, łatwość obsługi oraz przyjazny interfejs powodują, że użytkownicy naszej uczelni wysoko oceniają użyteczność tych baz.

Korzystanie z bazy Chemical Abstracts możliwe jest dla użytkowników licencji krajowej, w tym również z naszej uczelni, od roku 2000 dzięki zastosowaniu wielofunkcyjnego systemu sieciowego IRIS CD Web Ware^[8]. Użytkownicy z Politechniki Poznańskiej korzystają z dostępu do bazy na 33 terminalach, głównie na Wydziale Technologii Chemicznej oraz w Oddziale Informacji Naukowej Biblioteki Głównej. Wykorzystanie bazy przez naszych pracowników, doktorantów i studentów w latach 2000-2001 wynosiło średnio ok. 600 przeszukiwań rocznie.

Bazy dostępne w środowiskowym systemie udostępniania zostały posadowione na serwerze Poznańskiego Centrum Superkomputerowo-Sieciowego. Aby uzyskać dostęp do zasobów baz danych wymagane jest zainstalowanie oprogramowania klienta (udostępnianego poprzez ftp) oraz wypełnienia formularza w celu otrzymania konta na serwerze Ultra*Net-u^[9].

Użytkownicy z Politechniki Poznańskiej posiadają zdalny dostęp do baz Środowiskowego Systemu Ultra*Net z 70 sieciowych stanowisk komputerowych. Wykorzystanie (ilość przeszukiwań) baz Current Contents oraz Science Citation Index w latach 1998 - 2001 przez pracowników, doktorantów i studentów naszej uczelni przedstawia rys. 2^[10].

Rys. 2. Wykorzystanie baz CC i SCI w latach 1998-2001
przez użytkowników z Politechniki Poznańskiej.

Zawartość merytoryczna baz oparta jest na czasopismach o wysokiej randze naukowej (lista filadelfijska). Posadowienie baz na serwerze PCSS w Poznaniu, umożliwiające korzystanie z łącz szerokopasmowych, stwarza użytkownikom optymalne warunki do przeszukiwania baz^[11].

Sieciowe bazy danych tworzone lub współtworzone przez Bibliotekę Główną Politechniki Poznańskiej

Do baz dostępnych dla użytkowników w Internecie, tworzonych przez pracowników Biblioteki Głównej Politechniki Poznańskiej należą:

• Katalog Komputerowy Książek, Czasopism i Innych Wydawnictw Ciągłych oraz Zbiorów Specjalnych Politechniki Poznańskiej w systemie HORIZON dostępny poprzez przeglądarkę WebPac http://www.ml.put.poznan.pl/fs_katalogi.html (baza obejmuje: książki wprowadzane do bazy w systemie HORIZON od listopada 1998, książki przekonwertowane z poprzedniej bazy wprowadzane od 1992 r. czasopisma i inne wydawnictwa ciągłe wprowadzane do systemu od 1998 r. oraz zbiory specjalne: normy, prace doktorskie wprowadzane od 1999 r.)
• Bibliografia Publikacji Pracowników Politechniki Poznańskiej tworzona w systemie CDS/ISIS i udostępniana w Internecie pod adresem: http://www.ml.put.poznan.pl/bib/index.html (zawiera bibliografię drukowanych i elektronicznych publikacji pracowników Politechniki Poznańskiej od roku 1994; liczy ponad 26.000 rekordów, jest aktualizowana na bieżąco i uzupełniana retrospektywnie).

Opracowując rekordy z wybranych czasopism i materiałów konferencyjnych nasza biblioteka uczestniczy również w tworzeniu innych baz piśmiennictwa krajowego:

 
• BAZTECH - Baza Danych o Zawartości Polskich Czasopism Technicznych http://baztech.icm.edu.pl/ (obejmuje polską literaturę z zakresu inżynierii, techniki oraz nauk ścisłych i ochrony środowiska, gromadzoną przez 20 krajowych bibliotek wyższych uczelni i instytutów naukowych).
  Udział Biblioteki Głównej Politechniki Poznańskiej to opracowywanie rekordów bibliograficznych z 15 tytułów czasopism polskich, w tym 7 czasopism wydawanych przez Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej. Od roku 1998 pracownicy naszej biblioteki wprowadzili do bazy ogółem 1066 rekordów (w latach 1998-99 - 551 rekordów, w roku 2000 - 223 rekordy a w roku 2001 - 292 rekordy).
• SYMPONet http://www.bg.pw.edu.pl/ (informacje o materiałach z konferencji, zjazdów, kongresów, sympozjów krajowych i zagranicznych z zakresu techniki i nauk ścisłych, gromadzonych przez ponad 60 bibliotek technicznych).
  Baza obecnie liczy ok. 31 tys. rekordów i jest uaktualniana w odstępach tygodniowych. Biblioteka Główna Politechniki Poznańskiej wprowadza rekordy bibliograficzne do bazy SYMPONet od 1994 roku. Liczba rekordów wprowadzonych ogółem przez BGPP wynosi 1602 pozycje^[12].

Serwisy czasopism pełnotekstowych w dostępie sieciowym

Obecnie liczące się wydawnictwa, takie jak: Academic Press, Springer Verlag, Elsevier, Institute of Physics Publishing, Chapman and Hall, Kluwer, John Wiley & Sons oferują zdalny dostęp do pełnych wersji czasopism naukowych^[13].

Użytkownicy z Politechniki Poznańskiej posiadają, ze strony domowej Biblioteki Głównej http://www.ml.put.poznan.pl, dostęp sieciowy do pełnotekstowych czasopism elektronicznych w ramach następujących konsorcjów krajowych:

• Ogólnopolskie Konsorcjum Czasopism Elektronicznych Springer Verlag / Swets Blackwell GmbH
  • dostęp: od roku 2000, http://link.springer.de
  • zawartość: ok. 480 czasopism pełnotekstowych wydawcy Springer Verlag, z możliwością wydruku lub przegrania na dysk w formacie pdf,
  • funkcje automatyczne: alerting wysyłanie spisów treści z wytypowanych przez użytkownika tytułów czasopism na adres poczty elektronicznej.
• System Science Direct/Science Serwer Elsevier Science
  • dostęp: 2001-2003, http://vls.icm.edu.pl/cgi-bin/sciserv.pl?collection=elsevier
  • zawartość: ok. 500 tytułów pełnotekstowych w formacie pdf; ok.1400 tytułów do poziomu spis treści + abstract,
  • funkcje automatyczne: SDI (selektywna dystrybucja informacji) wysyłanie materiałów według profili wyszukiwawczych użytkownika na adres poczty elektronicznej.
• IDEAL (International Digital Electronic Access Library) Open Consortium Academic Press/Swets Blackwell GmbH
  • dostęp: od roku 2001, http://www.idealibrary.com/
  • zawartość: ok. 250 tytułów czasopism pełnotekstowych w formacie pdf.
• Ogólnopolskie Konsorcjum SwetsNet Navigator (obecnie SwetsNetWise)
  • dostęp: od roku 2001, http://www.swetsnet.nl/,
  • zawartość: ok. 900 czasopism pełnotekstowych w formacie pdf, w tym wszystkich czasopism wydawców Academic Press i Springer Verlag oraz niektóre tytuły innych wydawców (Mechanical Engineering Publication, MCB University Press Ltd, Multi Science Publishing Co. Ltd, Royal Society of Chemistry, SIAM Society for Industrial and Applied Mathematics, Taylor and Francis); ok. 17.000 czasopism do poziomu spisu treści + abstract,
  • funkcje automatyczne: alerting wysyłanie spisów treści z wytypowanych przez użytkownika tytułów czasopism na adres e-mail oraz SDI (selektywna dystrybucja informacji) wysyłanie materiałów według profili wyszukiwawczych użytkownika na adres e-mail.
• Ogólnopolskie Konsorcjum EIFL Direct Serwis EBSCO Publishing
  • dostęp: od roku 2002, http://search.global.epnet.com/,
  • zawartość: ok. 8.000 czasopism (w tym przeszło 6.000 pełnotekstowych) humanistycznych, technicznych, ekonomicznych i medycznych,
  • funkcje automatyczne: SDI (selektywna dystrybucja informacji) wysyłanie materiałów według profili wyszukiwawczych użytkownika na adres poczty elektronicznej^[14].

Oprócz czasopism w wersji pełnotekstowej dostępnych w ramach konsorcjów krajowych, użytkownicy z Politechniki Poznańskiej korzystają również z formy elektronicznej czasopism, które Biblioteka Główna prenumeruje w wersji drukowanej oraz z czasopism bezpłatnych. Ogółem użytkownicy z naszej Uczelni posiadają sieciowy dostęp do ponad 8 tysięcy tytułów czasopism pełnotekstowych piśmiennictwa światowego.

Współpraca bibliotekarzy z użytkownikami serwisów informacyjnych

Współpraca bibliotekarzy z użytkownikami sieciowych zasobów informacyjnych dostępnych w Politechnice Poznańskiej układa się na czterech płaszczyznach:

• wspomaganie procesów badawczych i edukacyjnych,
• specjalistyczne zajęcia "Nowoczesne techniki informacyjne" dla doktorantów zaocznych studiów doktoranckich,
• wykłady i ćwiczenia z "Technik korzystania z informacji" prowadzone dla studentów czwartego roku studiów,
• zajęcia informacyjno-szkoleniowe "Przysposobienie biblioteczne" dla studentów pierwszego roku studiów.

Pracownicy naukowi Politechniki Poznańskiej współpracują z nami już od początku tworzenia zasobów elektronicznych. Dzięki ich pomocy możliwe jest testowanie oferowanych baz , a ich opinia na temat przydatności baz jest decydująca przy selekcji i zakupie serwisów sieciowych.

Pracownicy Oddziału Informacji Naukowej aktywnie uczestniczą w seminariach instytutowych, organizowanych przez pracowników naszej Uczelni, informując o oferowanych na stronie domowej Biblioteki GPP źródłach elektronicznych, dziedzinowych bibliografiach analitycznych zapewniających przegląd piśmiennictwa światowego potrzebnego do prowadzenia prac badawczych.

Bibliotekarze biorą udział również w procesach badawczych na Uczelni poprzez przygotowywanie literatury związanej z badaniami naukowymi. Przeprowadzamy wyszukiwania wieloaspektowe, zarówno retrospektywne jak i bieżące, w bazach bibliograficznych piśmiennictwa krajowego i światowego. Wyszukane rekordy bibliograficzne oraz publikacje z serwisów elektronicznych czasopism pełnotekstowych przesyłamy drogą elektroniczną.

Służymy również pomocą przy sporządzaniu zestawień cytowań naszych pracowników, korzystając z multidyscyplinarnej, sieciowej bazy Science Citation Index (patrz rys.3).

Rys. 3. Przykładowe wyszukiwanie w bazie Science Citation Index.

Administratorzy serwisów sieciowych uczestniczą również przy tworzeniu list alertingowych czasopism, których bieżące spisy treści otrzymują e-mailem użytkownicy korzystający z automatycznej funkcji alertingu (patrz rys.4).

Rys. 4. Przykładowa lista alertingowa użytkownika.

Pracownicy naszej biblioteki pomagają również przy układaniu profili wyszukiwawczych, koniecznych do otrzymywania pozycji literaturowych przesyłanych na adres poczty elektronicznej użytkownika, korzystającego z  automatycznych funkcji SDI w serwisach SwetsNetWise, Elsevier Science, EBSCO Publishing (patrz rys. 5).

Rys. 5. Przykładowy profil wyszukiwawczy automatycznej funkcji SDI.

Współpraca pracowników Oddziału Informacji Naukowej naszej biblioteki z doktorantami zaocznych studiów doktoranckich to w pierwszym etapie specjalistyczne zajęcia "Nowoczesne techniki informacyjne" umożliwiające korzystanie z bibliograficznych i pełnotekstowych zasobów elektronicznych. Drugi etap to profesjonalna pomoc, drogą poczty elektronicznej, w przeszukiwaniu wieloaspektowym baz za pomocą profili wyszukiwawczych oraz przesyłaniu pełnych tekstów wybranych publikacji z dostępnych serwisów czasopism elektronicznych.

Celem zajęć na czwartym roku studiów jest przekazanie studentom podstawowych umiejętności wyszukiwania literatury niezbędnej do przygotowania pracy dyplomowej, poprzez wykorzystanie dostępnych w Bibliotece Głównej bibliograficznych baz danych i serwisów pełnotekstowych czasopism elektronicznych. Studenci poznają strukturę baz oraz możliwości wyszukiwania wieloaspektowego z zastosowaniem różnorodnych operatorów. Zajęcia umożliwiają magistrantom samodzielne, lub z pomocą pracownika biblioteki, przeszukiwanie zasobów z dowolnego, sieciowego stanowiska komputerowego na Uczelni. Przykładowy profil wyszukiwawczy przedstawiono na rys. 6.

Rys. 6. Przykładowy profil wyszukiwawczy.

Zajęcia z "Przysposobienia bibliotecznego" prowadzone na pierwszym roku studiów mają na celu przybliżenie studentom struktury biblioteki szkoły wyższej oraz organizacji udostępniania zbiorów bibliotecznych (książek, czasopism oraz zbiorów specjalnych). Pracownicy prowadzący zajęcia zapoznają studentów z modułami zintegrowanego systemu bibliotecznego HORIZON, umożliwiającymi im zdalne wyszukiwanie, zamawianie oraz przedłużanie książek, korzystając z lokalnej lub internetowej przeglądarki (patrz rys.7).

Rys. 7. Zdalne zamawianie przez użytkownika zbiorów bibliotecznych.

Biblioteka naukowa, wykorzystując najnowsze techniki komputerowe, coraz szerzej pełni funkcje informacyjne w oparciu o najnowszy zasób elektronicznych źródeł piśmiennictwa światowego. Z naszych dotychczasowych doświadczeń wynika, że aby spełniać rolę profesjonalnego partnera dla użytkowników należy pogłębiać i udoskonalać kontakty na wszystkich płaszczyznach dotychczasowej działalności oraz wciąż szukać nowych metod współpracy.

Przypisy

[1] P. Bala, P. Grochowski, B. Lesyng: Biblioteki wirtualne, fikcja czy rzeczywistość następnego stulecia? [W:] INFOBAZY'99, Bazy danych dla nauki. Materiały konferencji organizowanej pod patronatem KBN, Gdańsk 30 sierpnia - 1 września 1999, 25-38.

[2] Stronę domową opracowali: Karolina Popławska i Jakub Bajer; K. Popławska, J. Bajer: Przewodnik po stronie domowej 2001. [W:] Naukowa biblioteka techniczna na początku XXI wieku: vademecum: Biblioteka Główna Politechniki Poznańskiej, Poznań, grudzień 2001, s.9-13.

[3] U. Błaszczak, I. Pujanek: Źródła elektroniczne dla Politechniki Poznańskiej, [W:] Naukowa biblioteka techniczna na początku XXI wieku: vademecum: Biblioteka Główna Politechniki Poznańskiej, Poznań, grudzień 2001,32-38.

[4] I. Pujanek, K. Ober: Doświadczenia Biblioteki Głównej Politechniki Poznańskiej w użytkowaniu sieciowych systemów informacyjnych. [W:] III Krajowa Konferencja MISSI'2002, Multimedialne i sieciowe systemy informacyjne, Wrocław 19-29 września 2002. Wrocław 2002. S. 527-537.

[5] S. Niwiński, M. Stroiński: Udostępnianie baz danych w Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym. [W:] INFOBAZY' 2002. Bazy danych dla nauki. Materiały konferencji organizowanej pod patronatem KBN, Gdańsk-Sobieszewo 24-26 czerwca 2002. Gdańsk 2002. S. 159-167; Poznańskie Centrum Superkomuterowo-Sieciowe [on-line]. [dostęp 11 października 2002] Dostępny w World Wide Web: http://www.man.poznan.pl.

[6] Zakres i zasady udostępniania naukowych baz danych w roku 2002 In ICM Biblioteka wirtualna System sieciowego udostępniania baz danych poprzez ICM [on-line]. [dostęp 11 października 2002]. Dostepny w World Wide Web: http://vls.icm.edu.pl/zasady_udostepniania_2002.html#Inspec.

[7] U. Błaszczak: Wykorzystanie wybranych baz danych i serwisów informacyjnych przez Politechnikę Poznańską: próba analizy za lata 1999-2001. [W:] VI Krajowe Forum Informacji Naukowej i Technicznej nt. Informacja-wiedza-gospodarka. Katowice 2001 [w druku].

[8] Krajowe konsorcjum CA In Biblioteka Główna i Ośrodek Informacji Naukowo-Technicznej Politechniki Wrocławskiej [on-line]. [dostęp 11 października 2002] Dostępny w World Wide Web: http://www.bg.pwr.wroc.pl/BAZY/ca/.

[9] Poznańskie Centrum Superkomuterowo-Sieciowe [on-line]. [dostęp 11 października 2002] Dostępny w World Wide Web: http://www.man.poznan.pl.

[10] I. Pujanek, K. Ober: Doświadczenia Biblioteki Głównej Politechniki Poznańskiej w użytkowaniu sieciowych systemów informacyjnych. [w:] III Krajowa Konferencja MISSI'2002, Multimedialne i sieciowe systemy informacyjne, Wrocław 19-29 września 2002, 527-537.

[11] B. Gajda, S. Niwiński, I. Pujanek: Sieciowe bazy danych, użytkownicy i ich szkolenie w Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym. [W:] Elektroniczna biblioteka dzisiaj. Efektywne wykorzystanie baz CD-ROM w sieciach komputerowych. Materiały II Konferencji Górnośląskiego Konsorcjum Bibliotek Naukowych, Katowice-Opole 21-23 kwietnia 1999. Katowice 2000. S. 201-213;
S. Niwiński, M. Stroiński: Udostępnianie baz danych w Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym. [W:] INFOBAZY' 2002. Bazy danych dla nauki. Materiały konferencji organizowanej pod patronatem KBN, Gdańsk-Sobieszewo 24-26 czerwca 2002. Gdańsk 2002. S. 159-167.

[12] L. Derfert-Wolf, Sz. Matuszewski, E. Tomczak: Baza Danych o Zawartości Polskich Czasopism Technicznych, [w:] INFOBAZY'99, Bazy danych dla nauki. Materiały konferencji organizowanej pod patronatem KBN, Gdańsk 30 sierpnia -1 września 1999, 203-208;
Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Poznańskiej In Biblioteka Główna Politechniki Poznańskiej [on-line]. [dostęp 11 października 2002] Dostępny w World Wide Web: http://www.ml.put.poznan.pl/bib/index.html.

[13] Z. Szkutnik: Dostępność elektronicznych czasopism naukowych. Drogi dostępu, oferty, modele cenowe i licencyjne, konsorcja. Biblioteka 1999, No. 3 (12), 43-56.

[14] I. Pujanek I., S. Niwiński: Dostęp do literaturowych baz EBSCOPublishing. [W:] INFOBAZY' 2002, Bazy danych dla nauki. Materiały konferencji organizowanej pod patronatem KBN, Gdańsk - Sobieszewo 24 -26 czerwca 2002, 151-158;
I. Pujanek, K. Ober: Doświadczenia Biblioteki Głównej Politechniki Poznańskiej w użytkowaniu sieciowych systemów informacyjnych. [W:] III Krajowa Konferencja MISSI'2002, Multimedialne i sieciowe systemy informacyjne, Wrocław 19-29 września 2002. Wrocław 2002. S. 527-537.

Dostęp użytkowników Politechniki Poznańskiej do sieciowych baz i serwisów informacyjnych / Iwona Pujanek, Krzysztof Ober // W: EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 9/2002 (38) październik. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2002. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2002/38/puj_ober.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187