Nr 10/2002 (39), Współczesna sztuka edytorska. Artykuł
| |
Nr 10/2002 (39), Współczesna sztuka edytorska. Artykuł |
|
 |
|
|
|
Hanna Łaskarzewska
|
|||
|
|
||
|
Pracownia Dokumentacji Księgozbiorów Historycznych (PDKH) powstała 1 października 1990 roku. Inicjatorem jej utworzenia było Polskie Towarzystwo Bibliologiczne. W maju 1990 roku, na jednym z jego forów dyskusyjnych, zaproponowano zorganizowanie placówki, która podjęłaby prace związane z badaniami i rejestracją księgozbiorów historycznych. Przychylna temu postulatowi dyrekcja Biblioteki Narodowej powołała pracownię w strukturze organizacyjnej Działu Zbiorów Specjalnych. Na jej szeroki program działań składają się między innymi: prace dokumentacyjno-rejestracyjne, badawcze i metodyczne oraz informacyjno-konsultacyjne w zakresie wiedzy o księgozbiorach historycznych w bibliotekach polskich i o polskich księgozbiorach historycznych w bibliotekach zagranicznych. Do zadań pracowni należy także opracowywanie i publikowanie informatorów dotyczących księgozbiorów historycznych, jak też organizowanie współpracy ze środowiskami krajowymi i zagranicznymi w zakresie dokumentowania tychże zbiorów. Gromadzimy materiały na temat polskich księgozbiorów historycznych i takich, które powstały na ziemiach polskich do 1950 roku. Interesują nas także polskie zbiory gromadzone poza Polską lub przemieszczone poza granice kraju. Zebrane materiały służą jako źródło informacyjne do licznych kwerend krajowych i zagranicznych, mają także w przyszłości stać się podstawą opracowania informatora świadczącego o kulturze książki Polaków i na ziemiach polskich. Stąd jedną z pierwszych naszych prac było wykonanie alfabetycznego indeksu nazw właścicieli księgozbiorów (instytucjonalnych i prywatnych) do opracowania Edwarda Chwalewika Zbiory polskie (T. 1-2. Warszawa 1926-1927). Zawiera on zweryfikowane i opatrzone - w miarę możliwości - datami życia, informacjami o profesji, miejscu pochodzenia, dane o wszystkich osobach oraz instytucjach, które są wymienione w pracy Edwarda Chwalewika. Ważnym elementem naszych kontaktów krajowych jest współpraca od 1992 roku z Biurem Pełnomocnika Rządu do Spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego za Granicą w Ministerstwie Kultury i Sztuki (obecnie Departament Dziedzictwa Narodowego w Ministerstwie Kultury). Współpraca ma związek z bardzo istotnym elementem naszej wiedzy o księgozbiorach historycznych - rejestracją strat księgozbiorów podczas II wojny światowej. Zespół PDKH współuczestniczył w przygotowaniu kilku publikacji biura, między innymi raportu o stratach bibliotek podczas II wojny światowej w granicach Polski z 1945 roku (wydanej 1994 roku). Zgromadzona przez nas dokumentacja została wykorzystana w opracowaniach na temat bibliotek na wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej (wydanie z 1998 roku), spisach inwentarzy i katalogów bibliotek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej (1996, 1998), informatorze o stratach bibliotek i księgozbiorów domowych na terytoriach polskich okupowanych w latach 1939-1945 (2000) oraz w przygotowywanym do druku informatorze o bibliotekach polskich poza krajem w latach 1938-1948. W 1991 roku pracowni powierzono prace redakcyjne i organizacyjne związane z wydawaniem serii informatorów Zbiory i Prace Polonijne w Bibliotekach Polskich, zapoczątkowanej w 1982 roku przez Andrzeja Kłossowskiego. Prowadzono je do 2000 roku (z przerwą w latach 1994-1997). Łącznie wydano 11 informatorów (w tym pięć przygotowano w PDKH). Od momentu powstania pracowni rozwijaliśmy współpracę międzynarodową i kontakty z instytucjami pozakrajowymi. W 1992 roku rozpoczęliśmy serię wyjazdów do bibliotek narodowych i innych o charakterze naukowym tych państw, na których terenach kultura polska zakorzeniona była od wieków i wiadomo było, iż pozostały tam liczne polskie zbiory. W ciągu minionych lat przeprowadziliśmy rozpoznanie i kwerendy w bibliotekach: Białorusi (Mińsk), Estonii (Tallinn, Tartu), Litwy (Wilno), Łotwy (Ryga), Rosji (Sankt-Petersburg), Ukrainy (Charków, Kijów, Lwów, Odessa). Rozpoznano też możliwości i celowość prowadzenia badań proweniencyjnych w niektórych bibliotekach czeskich oraz Bibliotece Polskiej w Paryżu. Od 1992 roku datuje się także nasza współpraca z Biblioteką Narodową Ukrainy im. W. Wernadskiego w Kijowie, w której przechowywany jest obecnie księgozbiór Stanisława Augusta Poniatowskiego. W ramach umowy z biblioteką kijowską ekipy polskich bibliotekarzy, poczynając od 1993 roku, skatalogowały królewską kolekcję. Obecnie, pod egidą pracowni, przygotowywany jest do druku pierwszy tom katalogu biblioteki stanisławowskiej. Nasze wschodnie peregrynacje i długotrwałe dobre kontakty ze środowiskami bibliotekarskimi krajów ościennych zaowocowały między innymi przygotowaną w 2000 roku, w Bibliotece Narodowej wystawą z cyklu Nasi sąsiedzi - nowe spojrzenie, zatytułowaną Ukraina - Polska: w stronę dialogu. Pokłosiem tej wystawy jest selektywna bibliografia piśmiennictwa polskiego o Ukrainie, zawierająca ponad 1100 pozycji, przekazana właśnie do druku (ukaże się w 2002 roku). Wykaz bibliograficzny wzbogacony został o materiał ilustracyjny towarzyszący ekspozycji oraz zdjęcia z wystawy. W pracowni trwają również prace nad redakcją nie publikowanych dokumentów traktatu ryskiego ze spuścizny Stanisława Lisowskiego, dotyczących zwrotów polskich zbiorów bibliotecznych z Kijowa i Petersburga. W najbliższych planach mamy również zebranie i opracowanie komentarzy do rozproszonych dokumentów prawa bibliotecznego z lat 1939-1945 (rozporządzenia, okólniki), dotyczącego okupacyjnej działalności Biblioteki Narodowej. Ponadto na bieżąco prowadzimy konsultacje, kwerendy, udzielamy informacji kontrahentom krajowym i zagranicznym na tematy związane z polskimi księgozbiorami historycznymi, współuczestniczymy w organizowaniu konferencji na temat zbiorów historycznych oraz przygotowywaniu publikacji o tej tematyce, np. Cieszyńskie księgozbiory historyczne. Materiały z sesji naukowej. Cieszyn, 18-20 listopada 1991 r. Warszawa 1993; Ks. Leopold Jan Szersznik znany i nieznany. Materiały z konferencji naukowej. Cieszyn, 6-7 listopada 1997. Cieszyn 1998. Podstawowy warsztat pracy PDKH składa się ze specjalistycznego księgozbioru podręcznego (zawiera także kserokopie trudno dostępnych publikacji, materiały nie publikowane, wycinki prasowe); kartotek: proweniencji według nazw właścicieli w układzie chronologicznym i topograficznym, kopii znaków własnościowych, bibliograficznej (która jest jednocześnie katalogiem księgozbioru podręcznego) w układzie alfabetycznym i rzeczowym; indeksu nazw właścicieli księgozbiorów do Zbiorów polskich Edwarda Chwalewika w wersji kartotekowej i częściowo komputerowej; bazy komputerowej księgozbioru Stanisława Augusta Poniatowskiego w układzie działowym według klasyfikacji królewskiego bibliotekarza Jana Ch. Albertrandiego. Zespół PDKH liczy ogółem cztery osoby: Tomasz Balcerzak, Aneta Desiewicz, Martyna Figiel oraz Hanna Łaskarzewska, która kieruje pracownią od momentu jej powstania. Informacje o pracowni, jej działalności i efektach naszych prac można znaleźć między innymi w publikacjach:
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
||
