Barbara Budyńska, Małgorzata Jezierska
Instytut Książki i Czytelnictwa
Biblioteka Narodowa

O bibliotekach powiatowych

Przełom lat 80. i 90., powrót do samorządu terytorialnego w Polsce, rozpoczyna zmiany w bibliotekarstwie publicznym. Od 1990 roku przekazano samorządom gminnym finansowanie bibliotek stopnia podstawowego, co stanowiło początek przekształceń w sieci bibliotek pu-blicznych. W 1999 roku powierzono samorządom wojewódzkim utrzymywanie bibliotek wo-jewódzkich. Kolejny etap reformy administracyjnej i związana z tym nowelizacja ustawy o bibliotekach stworzyły także podstawy prawne do powoływania bibliotek powiatowych. Idea bibliotek powiatowych nie jest w Polsce nowa, istniały one już w okresie międzywojen-nym. Po drugiej wojnie światowej, w latach 1945 -1975, stały się podstawowym ogniwem organizacyjnym w sieci bibliotek publicznych. W 1975 roku po wprowadzeniu przez Edwarda Gierka dwustopniowej struktury administracyjnej uległy one automatycznej likwi-dacji. Wraz z powrotem do trójstopniowego podziału administracyjnego kraju w 1999 roku, rozpoczęto od nowa tworzenie tego środkowego ogniwa w sieci bibliotek publicznych. Stało się to po blisko dziesięciu latach działania bibliotek stopnia podstawowego w warunkach za-rządzania przez gminy. Mimo wynikających stąd doświadczeń powstawanie bibliotek powia-towych natrafia na więcej trudności niż się spodziewano. Wpływ na to ma wiele czynników. Bibliotekarze w większości rozumieją potrzebę istnienia bibliotek powiatowych, podejmują różne działania zmierzające od rozpoczęcia ich pracy. Postawa działaczy samorządowych jest niejednoznaczna i wyczekująca. Zwracają oni uwagę na formalne przeszkody powoływaniu bibliotek stopnia powiatowego, na trudności finansowe, co niekiedy wynika także z niezro-zumienia ich znaczenia i roli w powiecie. Organizowanie bibliotek powiatowych idzie bardzo opornie [...] powstały one w mniej niż co drugim powiecie, przy tym część z nich nie prowadzi praktycznie żadnej działalności, a kilka procent po roku uległo likwidacji [1].

W czym tkwi problem:

• nie wypracowano nowego modelu biblioteki powiatowej, dostosowanego do obecnych warunków i oczekiwań społecznych [...] nie może być powrotu do scentralizowanego sys-temu zarządzania siecią bibliotek w powiecie, natomiast możliwa jest współpraca pu-blicznej biblioteki powiatowej z bibliotekami gminnymi[2];
• propozycje programowe oparte na wykorzystaniu nowoczesnych technologii [...] uwzględniające potrzeby informacyjne przyjmują się z trudem, natrafiając przede wszystkim na trudności ekonomiczne [...][3];
• istnieje duża dowolność w sposobie tworzenia bibliotek powiatowych i stopnia powagi, z jaką traktowana jest ta kwestia, na co pozwala ogólność przepisów ustawy o bibliotekach;
• brak wymogów, jakim biblioteka powinna sprostać powoduje, że biblioteką średniego szczebla w sieci bibliotek publicznych może stać się zupełnie dowolna placówka, bez względu na jej zasoby, możliwości, przyjętą koncepcję pracy z bibliotekami w terenie itd.

Niebawem w serwisie EBIB zostanie zaprezentowany raport o bibliotekach powiatowych, który może przyczynić się do rozpoznania skomplikowanej sytuacji tych bibliotek. Nie należy traktować go jako materiał podsumowujący całość problematyki dotyczącej powoływania bibliotek powiatowych, a jedynie jako jej znaczący fragment.

Przypisy

1. MAJ, Jerzy. Publiczne biblioteki samorządowe w Polsce u progu XXI wieku s. 2. [referat wygłoszony na konfe-rencji Samorządy a biblioteki, Warszawa, 28 marca 2003 roku].

2. KOŁODZIEJSKA, Jadwiga. Przyszłość powiatowych bibliotek publicznych. Bibliotekarz, 1999, nr 7-8, s. 3-5.

3. MAJ, Jerzy. Publiczne biblioteki samorządowe w Polsce u progu XXI wieku s. 2. [referat wygłoszony na konfe-rencji Samorządy a biblioteki, Warszawa, 28 marca 2003 roku].

O bibliotekach powiatowych/Barbara Budyńska, Małgorzata Jezierska // W: EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 4/2003 (44) kwiecień. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2003. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2003/44/obp.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187