Nr 6/2003 (46), Internet i copyright. Warto wiedzieć
| | Nr 6/2003 (46), Internet i copyright. Warto wiedzieć |
|
 | | | |
Stanowisko IFLA w kwestii prawa autorskiego w środowisku cyfrowym | |||
| | ||
| IFLA to międzynarodowa organizacja pozarządowa, istniejąca w celu podejmowania, wspierania i koordynowania badań i prac naukowych oraz rozpowszechniania informacji na temat wszelkich aspektów dotyczących bibliotek i działalności informacyjnej na świecie, a także organizowania spotkań i szkoleń w tej dziedzinie. W międzynarodowych dyskusjach na temat prawa autorskiego IFLA reprezentuje interesy bibliotek całego świata i ich użytkowników. Prawo autorskie wywiera ogromny wpływ na większość z podejmowanych przez biblioteki działań. Kształtuje rodzaj usług, jakie biblioteka może oferować swoim użytkownikom i warunki, na jakich biblioteki mogą zapewnić dostęp do materiałów chronionych prawem autorskim. Wpływa na sposób, w jaki biblioteki mogą funkcjonować jako ośrodki nawigacyjne i podejmować działania w zakresie archiwizacji i ochrony zbiorów. Z tych powodów IFLA uczestniczy w międzynarodowej dyskusji na temat prawa autorskiego. Zrównoważone prawo autorskie dla wszystkich Bibliotekarze i specjaliści informacji znają i starają się wyjść naprzeciw potrzebom swoich użytkowników w zakresie dostępu do prac chronionych prawem autorskim oraz do informacji i treści, które prace te zawierają. Uznają także potrzebę autorów i właścicieli praw autorskich do czerpania uczciwych zysków ze swojej własności intelektualnej. Odpowiedni dostęp do dokumentów ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia założeń prawa autorskiego. IFLA popiera zrównoważone prawo autorskie, które sprzyja rozwojowi całego społeczeństwa, dając jednocześnie mocną i skuteczną ochronę interesów właścicieli praw autorskich, a także odpowiedni dostęp do informacji w celu stymulowania kreatywności i nowatorskich rozwiązań oraz wspierania rozwoju nauki i edukacji. IFLA popiera efektywne wprowadzenie prawa autorskiego, ma także świadomość ogromnej roli bibliotek w kontrolowaniu i ułatwianiu dostępu do stale rosnącej liczby informacji mającej postać elektroniczną, przechowywanej lokalnie lub na odległych serwerach. Bibliotekarze i specjaliści informacji działają na rzecz poszanowania praw autorskich i aktywnie chronią objęte nim prace, zarówno te drukowane, jak i elektroniczne, przed piractwem, niezgodnym z prawem użyciem oraz nieautoryzowanym wykorzystaniem. Biblioteki od dawna uznawane są za placówki, które odgrywają istotną role w informowaniu i kształceniu użytkowników w zakresie znaczenia prawa autorskiego, a także działają na rzecz jego przestrzegania. Jednakże, zdaniem IFLA, nadmierna ochrona praw autorskich, powodująca nieuzasadnione ograniczenie dostępu do informacji i źródeł wiedzy, mogłaby stanowić zagrożenie dla demokratycznych tradycji i wpłynąć na zasady sprawiedliwości społecznej. Jeśli ochrona praw autorskich jest zbyt daleko posunięta, ograniczone zostają współzawodnictwo i możliwości wprowadzania nowatorskich rozwiązań, a jednocześnie tłumiona jest kreatywność. Coraz większa ilość informacji ma postać cyfrową. Nowe technologie komunikacyjne dają niespotykanie dotychczas możliwości usprawnienia dostępu do informacji, a nowoczesna technika pozwala na komunikowanie się oraz na dostęp do informacji tym osobom, które do tej pory ze względu na odległość lub warunki ekonomiczne były tej możliwości pozbawione. Wiadomo jednak, że rozwój technologii może prowadzić także do głębszych podziałów społeczeństwa na tych, którzy informacje posiadają i na tych, którzy ich nie mają. Jeśli również w środowisku cyfrowym nie zostanie zapewniony odpowiedni dostęp do prac chronionych prawem autorskim, wyrośnie kolejna bariera, jaką stanie się odmowa dostępu do informacji tym, których nie stać na płacenie. Biblioteki nadal odgrywać będą kluczową rolę w umożliwianiu dostępu do informacji wszystkim członkom społeczeństwa informacyjnego. Sprawnie działająca na poziomie narodowym i międzynarodowym sieć bibliotek i placówek świadczących usługi informacyjne ma zasadnicze znaczenie w procesie udostępniania informacji. Zgodnie z tradycją biblioteki mogły zapewniać dostęp do nabywanych przez siebie egzemplarzy prac objętych prawami autorskimi. Jednakże, jeśli w przyszłości dostęp do informacji w postaci cyfrowej oraz ich dalsze wykorzystanie będą odpłatne, możliwości bibliotek w zakresie udostępniania informacji użytkownikom zostaną poważnie ograniczone. W celu wprowadzenia równowagi pomiędzy interesami właścicieli praw autorskich a interesami użytkowników bibliotek, IFLA opracowała następującą "deklarację zasad". Cyfrowe nie znaczy inne Konwencja Berneńska zezwala członkom Związku Berneńskiego na stosowanie w określonych, szczególnych przypadkach takich odstępstw od reguł prawa autorskiego, które pozostają w zgodzie z normalnym wykorzystaniem pracy oraz nie przynoszą uszczerbku gwarantowanym prawem interesom autora. W 1996 roku członkowie Światowej Organizacji Ochrony Własności Intelektualnej (The World Intellectual Property Organisation - WIPO) przyjęli dwa traktaty, których celem było dostosowanie prawa autorskiego do potrzeb środowiska cyfrowego. Potwierdzając, że zostają zachowane istniejące dotychczas wyjątki i ograniczenia prawa autorskiego, a także, że będą one miały zastosowanie również dla środowiska cyfrowego, kraje WIPO odrzuciły tym samym twierdzenie, że ?cyfrowe znaczy inne?. Strony podpisujące porozumienia mogą wykorzystywać istniejące regulacje także w odniesieniu do środowiska cyfrowego, mogą również tworzyć nowe odstępstwa od reguł tam, gdzie jest to uzasadnione. IFLA uważa, że jeśli bibliotekom i obywatelom w wyjątkowych sytuacjach, takich jak interes publiczny, cele edukacyjne czy badawcze, nie wolno będzie korzystać z dostępu do informacji bezpłatnie, istnieje zagrożenie, że tylko ci, których stać będzie na opłaty, będą mogli czerpać z dobrodziejstw społeczeństwa informacyjnego. Doprowadzi to w ef ekcie do jeszcze głębszego podziału na tych, którzy mają dostęp do informacji i tych, którzy go nie mają (information rich and information poor). Co więcej, nie powinna mieć także miejsca w prawie autorskim dyskryminacja osób z upośledzeniem wzroku, słuchu, czy z ograniczonymi możliwościami uczenia się. Przetworzenie posiadanych materiałów w taki sposób, by były one dostępne, nie powinno być uznawane za naruszenie prawa autorskiego, a jedynie za zapewnienie uzasadnionego dostęp do informacji.
Dzielenie się zasobami informacyjnymi Dzielenie się zasobami informacyjnymi odgrywa niezmiernie istotną rolę w procesach edukacyjnych, demokratycznych, rozwoju ekonomicznego, w kwestiach ochrony zdrowia i opieki społecznej, a także w procesie rozwoju osobistego. Ułatwia dostęp do szerokiego zakresu informacji, które w innym przypadku nie byłyby osiągalne dla poszukującego ich użytkownika, biblioteki czy państwa. Podział zasobów to mechanizm, który służyć ma nie redukcji kosztów, ale umożliwieniu dostępu do informacji tym, którzy z powodów ekonomicznych, technicznych, społecznych nie mogą skorzystać z niej bezpośrednio.
Wypożyczanie Publiczne wypożyczanie zbiorów w celach niekomercyjnych to działalność tradycyjnie nie będąca przedmiotem prawa autorskiego. Wypożyczanie publiczne to kwestia kluczowa dla rozwoju nauki i edukacji. Powinno być dostępne dla wszystkich. Informacja, zapisana w różnych formatach, już staje się i nadal będzie obiektem wypożyczeń. Jej wypożyczanie z kolei wspomaga promocję informacji przygotowanej w celach komercyjnych i sprzyja jej sprzedaży. Tak więc, biblioteki stają się katalizatorem procesu sprzedaży informacji występującej w każdej postaci. Z tego powodu wszelkie ograniczenia prawne czy wynikające z zawartych umów zaszkodziłyby zarówno właścicielom praw autorskich, jak i samym bibliotekom.
Ochrona i konserwacja Biblioteki gromadzą i chronią informacje. Można nawet powiedzieć, że odpowiedzialność za zabezpieczenie informacji i dóbr kultury leży w gestii biblioteki i ośrodków informacji. Prawo autorskie nie powinno powstrzymywać bibliotek od wykorzystywania nowych technologii służących poprawie sposobów zabezpieczania zbiorów.
Umowy a systemy zabezpieczenia prac przed kopiowaniem Ochrona prawem autorskim powinna sprzyjać zarówno wykorzystaniu materiałów, jak również rozwojowi kreatywności, a nie prowadzić do ich powstrzymania. Prawo autorskie nie powinno zezwalać właścicielom praw na posługiwanie się technologicznym czy zawartymi w umowach środkami służącymi ominięciu wyjątków i ograniczeń zawartych w przepisach prawnych lub zachwianiu równowagi pomiędzy międzynarodowym a narodowym ustawodawstwem. Umowy licencyjne powinny uzupełniać prawo autorskie, a nie zastępować je. Rosnącemu wykorzystaniu informacji sprzyja raczej dostęp do niej niż nadmierna tego dostępu kontrola. Badania wykazały, że zbyt silna kontrola w postaci zabezpieczeń technicznych przynosi efekt odwrotny do zamierzonego. Omijanie zabezpieczeń w celu umożliwienia działań nie naruszających prawa, powinno być dozwolone.
Odpowiedzialność za naruszenie prawa autorskiego Chociaż biblioteki jako instytucje pośredniczące w wymianie informacji odgrywają ważną rolę w działaniach na rzecz przestrzegania prawa, ostateczna odpowiedzialność powinna spoczywać na tym, kto prawo naruszył.
Podsumowanie zasad W celu wprowadzenia równowagi pomiędzy interesami właścicieli praw autorskich a interesami użytkowników bibliotek, IFLA opracowała następującą "deklarację zasad".
Zatwierdzone przez Radę Wykonawczą IFLA Tłumaczenie Tekst pochodzi ze strony http:/www.ifla.org/V/press/copydig.htm
| |
| | | |
| |||
| | ||
