Nr 5/2004 (56), Public relations w bibliotekach. Artykuł - inne tematy
| | Nr 5/2004 (56), Public relations w bibliotekach. Artykuł - inne tematy |
|
 | | | |
Andrzej Ociepa
| |||
| | ||
| Jakkolwiek kultura w Unii Europejskiej pozostaje poza główną sferą zainteresowań ustawodawstwa unijnego, to niemniej jednak biblioteki stanowią w tym względzie wyjątek. Już w 1987 roku przyjęto cztery główne zadania, które miały wyznaczać plan działania na dalszy okres. Należały do nich:
Te priorytety znalazły swoje odzwierciedlenie chociażby w realizowanym obecnie programie e-Europa 2005. Społeczeństwo Informacyjne dla Wszystkich, co oznacza m.in. zapewnienie dostępu on-line do wszystkich informacji publicznych. Także w Polsce tworzenie nowoczesnej sieci bibliotecznej, zapewniającej szybki dostęp do informacji, stało się istotnym elementem budowy społeczeństwa informacyjnego. Odzwierciedleniem tych tendencji stała się chociażby uchwała Senatu RP z 2003 roku w sprawie niezbędnych działań mających na celu przygotowanie Polski do globalnego społeczeństwa informacyjnego, gdzie jednym z priorytetów stała się komputeryzacja bibliotek. Rozpoczęty przed kilku laty proces modernizacji sieci bibliotecznej we Wrocławiu odzwierciedlał te tendencje, które dokonały się już w bibliotekarstwie europejskim. Udział Miejskiej Biblioteki Publicznej w konkursie ogłoszonym w 2002 roku przez Fundację Bertelsmanna na modelową Bibliotekę dla Młodych był więc dalszym krokiem w procesie przebudowy sieci bibliotecznej. Dostrzeżenie tych zachodzących zmian stało się jednym z istotnych czynników, który zadecydował, iż to właśnie we Wrocławiu zostanie otwarta, pierwsza w Polsce i jedna z nielicznych w świecie, modelowa Biblioteka dla Młodych. Drugim miastem polskim, w którym powstanie Biblioteka dla Młodych jest Olsztyn. Głównymi celami merytorycznymi biblioteki modelowej, adresowanej głównie do młodzieży w wieku od 13 do 25 lat, są:
Oprócz celów merytorycznych sformułowano także cele ilościowe. Należą do nich:
Realizacja obu projektów bibliotecznych w Polsce bazuje zarówno na doświadczeniach niemieckich, zwłaszcza MEDIEN@AGE z Drezna, ale także międzynarodowych przykładach "best - practice" z USA, Finlandii i Singapuru. Projekt Biblioteki dla Młodych, dla osiągnięcia sukcesu, winien opierać się na czterech punktach ciężkości:[3]
Dla pełnej realizacji tych celów niezwykle ważnym jest stałe monitorowanie realizacji projektu. Dlatego w marcu 2003 roku, na zlecenie Fundacji Bertelsmanna, zostały przeprowadzone przez IMAS International - Instytut Badania Rynku i Opinii Społecznej, badania grupy docelowej. W badaniach uczestniczyło łącznie 1579 osób, z czego 1078 - uczących się oraz 501 - nieuczących się. Dobór badanych miał charakter losowo-kwotowy i obejmował uczniów wszystkich typów szkół, słuchaczy szkół policealnych oraz studentów, w tym także kształcących się w systemie zaocznym i licencjackim. W rezultacie w próbie badawczej znaleźli się przedstawiciele wszystkich uczących się grup, zarówno mieszkający we Wrocławiu, jak również dojeżdżający. Dobór grupy osób nieuczących się miał charakter losowo-celowy. Maksymalny błąd statystyczny wyniósł 4%. Powstały w oparciu o wyniki badań raport, zwłaszcza w zakresie danych statystycznych, stanowi podstawę dla autora niniejszego artykułu.[4] Badaniami objęto przede wszystkim następujące zagadnienia:
Wyniki badań są często zaskakujące, jednakże ze względu na ograniczone ramy artykułu, autor skupi się jedynie na tej części badań, które dotyczą zagadnień bibliotecznych. Korzystanie z bibliotekBadania przeprowadzone na grupie docelowej wskazały na duże różnice między młodzieżą uczącą się a nieuczącą się.
Tab. 1. Częstotliwość korzystania z biblioteki przez młodzież. Ta tabela ciekawie koresponduje z danymi dotyczącymi przyczyn korzystania z bibliotek. W wypadku uczniów gimnazjum (poziom 13-16 lat) najważniejszym jest duży wybór lektur szkolnych, później szukanie informacji niezbędnych do nauki. Niewielki jest natomiast odsetek osób wskazujących na rolę biblioteki w rozwijaniu własnych zainteresowań bądź poszukiwaniu rozrywki. W następnych grupach wiekowych (17-19 oraz 20-25 lat) jako główny motyw wskazuje się duży wybór innych książek, głównie popularnonaukowych. Na wysokim poziomie pozostaje także istotna rola biblioteki w zdobywaniu informacji niezbędnych do nauki bądź pracy. Wśród osób nieuczących się biblioteki nie postrzega się jako miejsca zdobywania informacji, w znacznie większym stopniu widzi się natomiast jej funkcje czysto biblioteczne (duży wybór książek, rozwijanie własnych zainteresowań). Rzadko natomiast wymienia się, jako istotną przyczynę, możliwość korzystania z Internetu. Wydaje się, że taka ocena wynika m.in. z kilku powodów:
Jako istotne wady bibliotek publicznych wymieniano jednocześnie: brak dostępu do Internetu, zbyt krótki termin na oddanie książek bądź też przekonanie, że nie zawsze znajdzie się potrzebną książkę. Niewielki był natomiast odsetek osób wskazujących na brak kompetencji zawodowych bibliotekarzy, co jest bez wątpienia zjawiskiem ze wszech miar pozytywnym. Wśród najczęściej wymienianych przyczyn niekorzystania z bibliotek wskazuje się zdobywanie książek z innych źródeł bądź ogólną niechęć do czytania. Ciekawe są także wyniki badań dotyczących oceny wagi różnych cech w odniesieniu do idealnej biblioteki. Najważniejszymi okazały się (średnia powyżej 4,5 punktu[5]) gwarancje szybkości i pewności dostępu do informacji. Do istotnych należy także bogaty wybór książek, rozumiany również jako stałe uzupełnianie księgozbioru nowościami. Wzrasta też w oczach badanych rola nowoczesnych mediów, zwłaszcza dotyczy to możliwości korzystania z katalogów komputerowych bądź samego Internetu. Stąd idealna biblioteka powinna, zdaniem respondentów, dysponować odpowiednią przestrzenią. Znikome znaczenie ma natomiast odległość od domu do biblioteki. Ważną rolę przypisywano pracownikom idealnej biblioteki. Zwracano uwagę zarówno na ich cechy osobowościowe, jak i zawodowe. Powinni więc być mili, otwarci, ale także profesjonalni w tym, co robią. Biblioteka winna być miejscem przyjaznym dla użytkowników, co oznacza m.in.: minimum formalności, dogodne, długie godziny otwarcia. Wśród osób objętych badaniami znacznie wzrasta zainteresowanie nowymi mediami, które niesie współczesność. Nie widać natomiast zainteresowania biblioteką jako miejscem uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych czy też spędzania czasu z przyjaciółmi, co wydaje się zrozumiałe, biorąc pod uwagę szerokie możliwości, jakie daje duże miasto. Następna część badań dotyczyła stosunku młodych ludzi do nowej oferty bibliotecznej. Przedstawiono więc im założenia programowe Biblioteki dla Młodych. Ciekawym wydaje się, iż nowa propozycja została pozytywnie oceniona i to niezależnie od tego, czy badani aktualnie korzystają z bibliotek, czy też nie. Z największym zainteresowaniem Biblioteka dla Młodych spotkała się w grupie 13--16 lat, w której aż 61% badanych uznało, że przedstawiona propozycja bardzo się im podoba, zaś 26% -- raczej im się podoba. Zaledwie 2% wśród uczących się i 1% wśród nieuczących się stwierdziło, iż przedstawiona propozycja zupełnie im nie odpowiada. Kolejna część badań dotyczyła atrakcyjności poszczególnych elementów przedstawionej propozycji nowego miejsca. Tematykę oraz wyniki przedstawia wykres prezentowany poniżej, przy czym oceny dokonywano w skali od 1 do 5. Skala powyżej 4 oznacza zdecydowane poparcie dla poszczególnych rozwiązań. Respondenci zwracali uwagę na bogaty wybór książek, ale także innych mediów. Równie ważna jest także funkcja biblioteki jako źródła informacji. Ciekawe są także wyniki dotyczące czasu korzystania z biblioteki. W ciągu tygodnia respondenci deklarują najczęściej gotowość do korzystania w godzinach między 1800 a 2000 (ok. 36% badanych). Cechy idealnej biblioteki widzianej przez respondentów przedstawiono poniżej.
Wykr. 1. Cechy idealnej biblioteki. Kolejna część badań dotyczyła prawdopodobieństwa korzystania z nowego miejsca. Szczegółowe wyniki przedstawia poniższy wykres.
Wykr. 2. Deklaracja korzystania z nowej biblioteki. Analiza tych wyników wskazuje, że tylko znikoma część respondentów jest zdecydowana, iż na pewno nie będzie korzystać z nowej oferty bibliotecznej. Wśród uczących się 3%, zaś nieuczących się zaledwie 1% zdecydowanie określiło swoje stanowisko na nie. Badano także zainteresowania młodych ludzi korzystaniem z różnych mediów, przy czym każdy z respondentów mógł wskazać przynajmniej kilka z nich. Wyniki wśród zarówno uczących się, jak i nieuczących się, okazały się podobne. Największym zainteresowaniem cieszył się Internet, gazety i czasopisma oraz płyty z muzyką, ale, co warto podkreślić, niewiele mniej osób deklarowało również chęć korzystania z książki drukowanej. Stosunkowo niewielki odsetek stanowili zainteresowani książką mówioną czy też elektroniczną. Być może wynika to z faktu, iż są to mało jeszcze popularne wśród młodzieży formy. Relatywnie duże zainteresowanie wykazywano korzystaniem z programów do nauki języków obcych. Kolejna część pytań dotyczyła możliwości korzystania w bibliotece z różnych form poradnictwa. Zdecydowana większość badanych deklarowała potrzebę korzystania z porad z zakresu doradztwa zawodowego. Bardzo ważnym, zwłaszcza wśród młodzieży w wieku szkolnym, jest korzystanie z porad dotyczących wyboru szkoły lub uczelni. Natomiast minimalnym zainteresowaniem cieszyły się usługi z zakresu porad komputerowych, poszukiwania pracy za granicą bądź też gier komputerowych. Ostatnia część pytań dotyczyła zagadnień odpłatności, np. w formie rocznego abonamentu, za korzystanie z możliwości wypożyczania (poza książkami) filmów, płyt CD, gier komputerowych. Jedna czwarta badanych opowiedziała się za nieodpłatną usługą. Akceptację dla wprowadzenia płatnego abonamentu w wysokości do 40 zł rocznie wyraziło 57% spośród respondentów deklarujących korzystanie z nowej oferty. PosumowanieBadana grupa docelowa, młodzi ludzie w wieku 13-25 lat, to populacja, która nie odbiega od zachowań swoich rówieśników na Zachodzie. Ważną rolę w ich życiu pełni muzyka, spotkania ze znajomymi czy też korzystanie z Internetu. Wśród badanych prawie wszystkie osoby uczące się mają kontakt z Internetem (94%), wśród osób nieuczących się - 75%. Najczęstsze formy użytkowania Internetu to przede wszystkim korzystanie z wyszukiwarek, poczty elektronicznej oraz ściąganie plików. Z usług filii Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu nie korzysta w ogóle 20% młodzieży, 14% - rzadziej niż raz w roku, zaś 37% - kilka razy w roku. Warto przy tym zauważyć, że młodzi ludzie w wieku do 25 lat stanowią znakomitą większość użytkowników miejskiej sieci bibliotecznej. Szczegółową strukturę wiekową czytelników przedstawiono poniżej.
Wykr. 3. Struktura wiekowa czytelników Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu. Przeczytane w ciągu ostatnich miesięcy książki to głównie literatura piękna. Największym powodzeniem cieszyły się książki Tolkiena, Paula Coehlo czy też przygody Harry Pottera. Z czasopism młodzi ludzie najczęściej sięgają do Gazety Wyborczej oraz różnego rodzaju czasopism młodzieżowych. Z usług bibliotecznych, poza wypożyczaniem na zewnątrz, dostrzega się znaczenie także innych usług m.in. korzystanie z czytelni, ksera i Internetu. Wśród osób, które zakończyły edukację, 43% zauważa zmiany w korzystaniu z bibliotek. Współczesna biblioteka to dla nich przede wszystkim szybki i pewny dostęp do informacji, w tym także do informacji o zbiorach poprzez katalog komputerowy, bogaty wybór książek i ich dostępność, szczególnie do nowości. I wreszcie rzecz najważniejsza, projekt nowej biblioteki spodobał się aż 86% całej grupy docelowej, zwłaszcza w przedziale 13-16 lat.[6] Wyniki przeprowadzonych badań mają niewątpliwie istotny wpływ na powstającą właśnie Bibliotekę dla Młodych - Mediatekę. Dotyczy to zarówno wyposażenia technicznego biblioteki, jak również oferty programowej. W pierwszym wypadku Mediateka wyposażona będzie m.in. w 12 stanowisk internetowych, 2 z pakietem Office, 2 katalogi elektroniczne, dwa miejsca do odsłuchu muzyki, skanery, kserokopiarki itp. Także oferta programowa obejmować będzie działania niestandardowe. Jedną z całkiem nowych form będzie Port Literacki Wrocław, jedno z najważniejszych wydarzeń literackich w Polsce, prezentujące współczesną poezję. Uwzględniony został także inny ważny wynik badań. Przy Mediatece będzie istniał punkt doradztwa zawodowego, powstały w ramach, tworzonych przez urzędy pracy, Klubów Pracy. Całkowicie nowym pomysłem realizowanym we współpracy z Parlamentem Młodzieży Wrocławia będzie info-shop - wirtualny sklep z kompleksową informacją adresowaną do młodych ludzi, powstający ze środków unijnych. Wydaje się, że projekt, który ma być realizowany we Wrocławiu od czerwca 2004 roku ma wielką szansę, by stać się istotnym elementem przeobrażeń dokonujących się we współczesnym bibliotekarstwie polskim na progu XXI wieku. Podobne badania mają być przeprowadzone w 2007 roku na zakończenie realizacji projektu Biblioteki dla Młodych. Ciekawe w tym kontekście wydają się wyniki badań prowadzonych przez Fundację Bertelsmanna w Bochum i Dreźnie.[7] W obu miastach Fundacja współuczestniczyła w procesie zmian, zaś w Dreźnie, przy jej udziale, powstała pierwsza modelowa Biblioteka dla Młodych - MEDIEN@AGE.
Tab. 2. Wskaźniki wzrostu w Bochum w latach 1999-2002 w procentach.[8] Osiągnięte wyniki pokazują, że - w porównaniu z pozostałymi filiami - znacznie zwiększyło się korzystanie z bibliotek biorących udział w projekcie. Podstawowe wskaźniki (nowi użytkownicy, wielkość wypożyczeń) pokazują znaczące przekroczenie przyjętych założeń, które wynosiły 30%. Charakterystyczne jest, że nastąpiła poprawa, choć nie tak wyraźna, również w innych bibliotekach należących do sieci miejskiej. Ankieta przeprowadzona przez Instytut Infas potwierdza, z punktu widzenia klienta, te pozytywne tendencje rozwojowe. Wynika z niej, że w 2003 roku czytelnicy znacznie wyżej oceniali Bibliotekę Miejską w Bochum niż w 1999 roku. Mniej więcej połowa użytkowników stwierdziła, że w 2003 roku nastąpiła wyraźna poprawa oferty. Inaczej prezentuje się sytuacja w Dreźnie.
Tab. 3. Wskaźniki wzrostu w Dreźnie w latach 1999-2002 w procentach.[9] Zdecydowanie negatywne oddziaływanie miało wprowadzenie w Dreźnie na początku 2001 roku opłat za korzystanie z bibliotek, wskutek czego nastąpił znaczący spadek liczby korzystających z bibliotek. Według badań Instytutu Infas mniej więcej połowa ówczesnych klientów przestała korzystać z bibliotek ze względu na wysokie opłaty roczne. Jedynie biblioteki biorące udział w projekcie, pomimo spadku nowych użytkowników, poprawiły swoje podstawowe wskaźniki. Nowe opłaty doprowadziły do nowego zjawiska: zwiększenia wielokrotnego korzystania z legitymacji bibliotecznej. Poprawiła się także ogólna ocena Bibliotek Miejskich w Dreźnie. Ponad połowa respondentów w ankiecie przeprowadzonej w 2003 roku podała, że w ostatnich dwóch latach znacznie poprawiła się oferta. W 2003 roku 71% respondentów oceniło swoją bibliotekę jako innowacyjną (w 1999 - 62%), 85% łączy z nią pojęcie "kompetentna" (w 1999 - 79%).[10] Podobne zjawiska można także zaobserwować we Wrocławiu. Najlepiej charakteryzuje to przykład pierwszego wrocławskiego centrum biblioteczno-informacyjnego powstałego w 1999 roku. W ciągu kilku lat nastąpił wzrost czytelników o ponad 75%, zaś wypożyczeń i odwiedzin o ponad 100%. Następne placówki powstały w ciągu ostatniego roku, a to zbyt krótki czas, by można było pokusić się o dokładną analizę ilościowo-jakościową. Przypisy[1] LEWANDOWICZ, Grażyna. Biblioteki publiczne w krajach Unii Europejskiej : informator. Warszawa : Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej, 2000, s. 12-13. [2] Biblioteki dla Młodych klientów : informacja projektowa. Wydanie na prawach maszynopisu. Gütersloh : Fundacja Bertelsmanna, s. 2. [3] Biblioteki dla Młodych klientów : informacja projektowa. Wydanie na prawach maszynopisu. Gütersloh : Fundacja Bertelsmanna, s. 4. [4] Biblioteka modelowa dla młodych klientów we Wrocławiu : wyniki badań ankietowych wśród osób uczących się i nieuczących : IMAS International sp. z o.o. Wrocław : Instytut Badania Rynku i Opinii Społecznej, 2003. [5] Badani mieli do dyspozycji skalę od 1 do 5, od mało ważnych do istotnych. [6] Biblioteka modelowa dla młodych klientów we Wrocławiu : wyniki badań ankietowych wśród osób uczących się i nieuczących : IMAS International sp. z o.o. Wrocław : Instytut Badania Rynku i Opinii Społecznej, 2003, s. 45-49. [7] Szczegółowe efekty patrz: Bibliotheksfilialen im Blick : Ein Ledetfaden für Angebot und Organisation. Gütersloh : Verlag Bertelsmann Stiftung, 2004. [8] Szczegółowe efekty patrz: Bibliotheksfilialen im Blick : Ein Ledetfaden für Angebot und Organisation. Gütersloh : Verlag Bertelsmann Stiftung, 2004, s. 230 i nast. [9] Szczegółowe efekty patrz: Bibliotheksfilialen im Blick : Ein Ledetfaden für Angebot und Organisation. Gütersloh : Verlag Bertelsmann Stiftung, 2004, s. 232 i nast. [10] Szczegółowe efekty patrz: Bibliotheksfilialen im Blick : Ein Ledetfaden für Angebot und Organisation. Gütersloh : Verlag Bertelsmann Stiftung, 2004, s. 232.  | | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| | | |
| |||
| | ||
