Piotr Bierczyński
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna
im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi

Narodowa Strategia Rozwoju Kultury i Narodowy Program Kultury „Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki” na lata 2004-2013

Głos w dyskusji, cz. 1

Dnia 4 sierpnia 2004 r. na stronie Ministerstwa Kultury ukazała się informacja zatytułowana "Konsultacje społeczne Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2013"^[1]. W Lesznie k. Błonia (powiat warszawski zachodni) w dniach 5-6 sierpnia nad dokumentem przedstawionym przez ministra kultury Waldemara Dąbrowskiego obradowali naukowcy, dyrektorzy instytucji i animatorzy kultury, członkowie organizacji pozarządowych i przedstawiciele Ministerstwa Kultury. Pełne zachwytu wypowiedzi kilku uczestników tych konsultacji społecznych mogły wpłynąć na podniesienie współczynnika zadowolenia bibliotekarzy oraz zachęcały do lektury. Jakże można było inaczej odczytać zdanie, iż przedstawiciele środowisk kultury, którzy wzięli udział w konsultacjach, jednogłośnie uznali, że Narodowa Strategia Rozwoju Kultury powinna zostać przyjęta przez organy rządowe i samorządowe, a następnie wdrożona. Zobowiązali się również do podjęcia wszelkich starań, aby do tego doprowadzić. Uczestnicy debaty wyrazili także wdzięczność Ministrowi Kultury za to, że po raz pierwszy ich potrzeby zostały tak precyzyjnie zdefiniowane i że przedstawiony dokument na wszystkie je odpowiada^[2]. Formułując nieco uwag, będę odwoływał się do Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2013^[3] (dalej NSRK) oraz do tekstu pt. Narodowy Program Kultury "Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki" na lata 2004-2013^[4] (dalej PCiRSK). Poza wspomnianymi wypowiedziami cytowanymi na stronach www.mk.gov.pl nie są mi, niestety, znane (tekst piszę 10 września) inne publicznie dostępne opinie na temat tych dokumentów niż te w aktualnościach serwisu EBIB pod datą 2 września 2004 r. oraz na forum bibliotekarzy "Na każdy temat" pn. NPK - "Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki", gdzie dyskusja toczy się od 4 sierpnia br. (dalej forum EBIB)^[5].

W dniach 23-24 sierpnia 2004 r. w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie odbyła się konferencja dyrektorów wojewódzkich bibliotek publicznych, podczas której jej uczestnicy powołali Konferencję Dyrektorów Wojewódzkich Bibliotek Publicznych (dalej Konferencja DWBP)^[6] oraz sformułowali opublikowany 2 września dokument pt. Uwagi Konferencji Dyrektorów Wojewódzkich Bibliotek Publicznych do Narodowego Programu Kultury Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki na lata 2004-2013^[7] (dalej Uwagi Konferencji DWBP).

Dotychczas na stronach WWW Ministerstwa Kultury ukazały się dwie wersje obu tekstów. Pierwsza była dostępna od 4 sierpnia 2004 r., druga nosi datę 12 sierpnia 2004 r. Na pytanie, które skierowałem (jako wiceprzewodniczący ZG SBP i redaktor internetowego serwisu SBP) 13 sierpnia 2004 r. na adres strategia@mk.gov.pl, uzyskałem jeszcze tego dnia następujące wyjaśnienie od p. Agnieszki Odorowicz - sekretarza stanu w Min. Kultury): Projekt Narodowej Strategii Rozwoju Kultury i programów kultury został skonsultowany ze środowiskami kultury na dwudniowym posiedzeniu w Lesznie k. Warszawy w ubiegłym tygodniu. Po tych konsultacjach zostały wprowadzone poprawki i uzupełnienia. To, co Pan widzi na stronie obecnie, jest wersją dokumentu skierowaną do uzgodnień międzyresortowych. Jednakże ciągle możliwe są jeszcze niewielkie uzupełnienia i korekty z Państwa strony^[8].
Nadal więc są to projekty. Ponadto, jak zaznaczono w różnych miejscach NPK PCiRSK, przynajmniej do połowy 2005 r. przewidywana jest debata społeczna, debata publiczna, konsultacje społeczne nad niektórymi propozycjami.
Zanim sformułuję nieco uwag, przedstawię zauważone przeze mnie poprawki i uzupełnienia wprowadzone po wspomnianych konsultacjach. Oczywiście skupię się tylko na tych, które dotyczą bibliotek, promocji czytelnictwa i częściowo sektora książki.

NSRK licząca przed konsultacjami w Lesznie k. Błonia 150 stron wydruku, po konsultacjach zwiększyła objętość do 156 stron. Między innymi dodano kilka tablic, w tym tab. 1: wydatki publiczne na kulturę w wybranych państwach europejskich w 2000 r.
Narodowy Program Kultury PCiRSK przed konsultacjami w Lesznie k. Błonia zajmował 99 stron wydruku, po konsultacjach 100 stron. Otóż rozdział 2. Diagnoza sektora bibliotek w aspekcie społeczno-gospodarczym i przestrzennym uzupełniono o p. 2.4. Archiwa państwowe (ok. 1. strony tekstu zakończonego zdaniem: Działania na rzecz wspierania i rozwoju bibliotek zaproponowane w niniejszym Programie odnoszą się także do sieci archiwów (s. 30). Fragment o archiwach włączono również do NSRK (s. 38-39). Ponadto zauważyłem zmianę czcionki niektórych podrozdziałów, usunięcie cudzysłowu przy terminach i wyrażeniach np. "public lending rights", idea "wychowania dzieci z książką", "kolekcje inteligentne", zamiana akronimu PCZiRSK na PCiRSK. Brak zmian mógł oznaczać, że dokument jest doskonały. A może nie starczyło czasu w Lesznie k. Błonia i stąd inicjatywa zwołania chociażby narady w Krakowie 23-24 sierpnia 2004 r.

Używany przez niektórych termin "konsultacje społeczne" jest w omawianej sprawie swego rodzaju nadużyciem. Zapewne wśród uczestników konsultacji w Lesznie k. Błonia byli bibliotekarze czy też ludzie książki związani zawodowo z bibliotekami (ale nieuznający się za bibliotekarzy), lecz dotychczas nie ukazała się w bibliotekarskich mediach informacja o tych uczestnikach.
Termin konsultacji wybrano wyjątkowo korzystnie (środek sezonu urlopowego), lecz stąd mogą płynąć przynajmniej trzy budujące wnioski. Po pierwsze, Strategia była dopracowywana do ostatniej chwili, aby zyskać w jak największym stopniu status dokumentu doskonałego. Po drugie, przesunięcie konsultacji o kolejny miesiąc mogłoby spowodować istotne opóźnienia w harmonogramie ich przyjęcia i wdrażania. Po trzecie, pracownik kultury, w tym szczególnie bibliotekarz, najlepiej konsultuje w okresie letnim, kiedy w bibliotekach jest mniej czytelników i więcej czasu na lekturę programów. Nawet jeżeli połowa jest na urlopach, to druga pracuje i jest w pełnej gotowości. Nie wiem również, ile czasu mieli zaproszeni do konsultacji, aby zapoznać się z tymi dokumentami. Może były przygotowane tylko tezy, fragmenty. Może pozostało zapoznanie się z tekstami zamieszczonymi dzień wcześniej na stronach Ministerstwa Kultury. Przypuszczam, iż część z zaproszonych konsultowała wcześniej w jeszcze krótszych terminach. Powielanie dla zapewne kilkudziesięciu uczestników kilkuset stron mogłoby spotkać się z zarzutem wielkiej niegospodarności. Podobnie zresztą jak ogłoszenie szerokiej konsultacji. Być może właśnie obawy przed drukowaniem przez zainteresowanych bibliotekarzy Narodowej Strategii i NPK "Promocja Czytelnictwa..." spowodowały, że konsultacje zawężono, czyniąc z nich świadomie lub nieświadomie karykaturę. Choć może nie, bo jednocześnie nie ograniczono tych konsultacji tylko do narady w Lesznie, gdyż na stronach Ministerstwa nadal [10.09.2004] przy informacji Konsultacje społeczne Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 [6.09.2004] istnieje zachęta: Opinie i uwagi dotyczące Strategii uprzejmie prosimy przesyłać na adres: strategia@mk.gov.pl.
We wstępie do NPK PCiRSK przyznano (s. 6), że Program nie został dotychczas skonsultowany ze środowiskami zajmującymi się sferą bibliotek i książki, jednak główne jego założenia przedyskutowano podczas II Ogólnopolskiego Kongresu "Społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju kultury" (Kraków, 9-10.10.2003 r.), posiłkując się wynikającymi z tej debaty wnioskami. Jednak w publikacji z tego Kongresu, wydanej przez Narodowe Centrum Kultury, z wystąpień nt. bibliotek znajduje się tylko referat Andrzeja Tywsa - dyrektora WiMBP we Wrocławiu pt. Razem czy osobno? O potrzebie interakcji bibliotek publicznych w regionach^[9].

Kto jeszcze, poza konsultującymi 5 i 6 sierpnia 2004 r., mógłby konsultować? W tym miejscu ograniczę się do wymienienia ciał, których działalność w dużym stopniu dotyczy bibliotek publicznych, ponieważ adresatem ministerialnych dokumentów są przede wszystkim biblioteki publiczne.

Po pierwsze, wymieniona w rozdz. 2. Ustawy o bibliotekach Krajowa Rada Biblioteczna - działająca przy ministrze właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Do jej zadań należy w szczególności: koordynowanie ogólnokrajowych przedsięwzięć bibliotecznych, stymulowanie rozwoju najważniejszych kierunków polskiego bibliotekarstwa, opiniowanie inicjatyw istotnych dla rozwoju bibliotek. Na podstawie zdawkowych informacji zawartych w prasie bibliotekarskiej^[10] podczas posiedzeń KRB, które odbyły się w br. (13 stycznia, 2 marca, 26 marca, 9 kwietnia), nie zajmowano się projektami NSRK i NPK PCiRSK. Warto jednak w tym miejscu wskazać, iż 28 stycznia 2004 r. z inicjatywy dyrektora Michała Jagiełły w Bibliotece Narodowej odbyło się spotkanie z Andrzejem Nowakowskim -dyrektorem Instytutu Książki w Krakowie, podczas którego poinformowano uczestników spotkania o pracach nad nową strategią rozwoju kultury w Ministerstwie Kultury, która ma być wkrótce publicznie przedstawiona. Zapowiedziano comiesięczne spotkania z dyrektorami bibliotek w Instytucie w Krakowie. Zarówno uczestnicy spotkania (kilkanaście zaproszonych osób z całego kraju, w tym przedstawiciele resortu kultury), jak i jego organizatorzy mieli prawo być nieusatysfakcjonowani jego przebiegiem i przedstawionymi informacjami^[11].
Po drugie, organizacje z obszaru bibliotek i informacji naukowej, w tym (w układzie alfabetycznym): Federacja Związku Zawodowego Pracowników Kultury i Sztuki, NSZZ "Solidarność" Polski Związek Bibliotek, Polskie Towarzystwo Bibliologiczne, Polskie Towarzystwo Czytelnicze, Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
Po trzecie, Biblioteka Narodowa, która wymieniana jest w kilku miejscach jako instytucja pośrednicząca w realizacji poszczególnych działań.
Chciałbym podkreślić, iż stanowisko powinno zająć Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich (Zarząd Główny oraz Zarządy Okręgów, Oddziałów, Zarządy odpowiednich Sekcji i Komisji oraz Koła i poszczególni członkowie zainteresowani tematem). Celem tej organizacji jest m.in. czynny współudział w tworzeniu zasad polityki bibliotecznej, informacyjnej, dążenie do rozwoju czytelnictwa (§ 7 p. 1, 2 Statutu).

Dnia 10 sierpnia dr Artur Paszko, dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie, przesłał faks do dyrektorów wojewódzkich bibliotek publicznych, w którym stwierdził: We wrześniu br. Rada Ministrów RP ma obradować nad Narodową Strategią Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 oraz Narodowym Programem Kultury "Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki" na lata 2004-2013. Prawdopodobnie te, przygotowane przez Ministerstwo Kultury, dokumenty zostaną przyjęte na tym samym posiedzeniu RM [...]. Mając na uwadze fakt, iż uwagi do ww. dokumentów zgłaszać można w zasadzie jedynie do końca sierpnia br., zaś Ministerstwo Kultury zakończyło już proces ich społecznych konsultacji oraz konieczność przedłożenia jednolitej opinii na ich temat przez biblioteki publiczne, pragnę zaproponować Państwu spotkanie, w którym udział wezmą wszyscy Dyrektorzy wojewódzkich bibliotek publicznych, a którego celem będzie wypracowanie naszego wspólnego stanowiska w tym względzie. Myślę, że w ramach planowanego spotkania moglibyśmy przedyskutować ponadto istotne zagadnienia dotyczące bibliotek publicznych, jak chociażby kwestie powoływania Centrów Komunikacji Społecznej, realizacji programu MNiI "Ikonka" czy w końcu reprezentacji bibliotek publicznych w kontaktach z ministerstwami i urzędami centralnymi. Ze względu na krótki termin, jaki pozostał do czasu zamknięcia zbierania opinii na temat Narodowych Programów Kultury proponuję, aby spotkanie takie odbyło się w Krakowie, w dniach 23-24 sierpnia br. Organizacji spotkania oraz jego sfinansowania podejmuje się Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie. Koszta, jakie musielibyście Państwo ponieść, to koszta przejazdu oraz noclegu [...].
W piśmie z dnia 16 sierpnia 2004 r. dyrektor Artur Paszko, w nawiązaniu do pisma z 10 sierpnia, poinformował dyrektorów wojewódzkich bibliotek publicznych, iż zainteresowanie udziałem w naszej konferencji wyraził Minister Kultury pan Waldemar Dąbrowski, który osobiście zaprezentuje Narodową Strategię Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 oraz Narodowy Program Kultury "Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki" na lata 2004-2013. Jeśli z jakichś powodów obecność Pana Ministra okaże się niemożliwa zastąpi go pani Agnieszka Odorowicz - sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury. Pani Odorowicz, jeszcze jako doradca Ministra Kultury, koordynowała prace nad Narodowymi Programami Kultury. Udział w konferencji zapowiedzieli również: pan Andrzej Nowakowski - dyrektor Instytutu Książki oraz pan Janusz Sepioł - Marszałek Województwa Małopolskiego, który jest jej współorganizatorem [...].

Z efektami krakowskiego spotkania dyrektorów WBP szersze grono zainteresowanych mogło zapoznać się 2 września 2004 r. w aktualnościach serwisu EBIB.
Krótka relacja ze spotkania pt. Bibliotekarze mówią: nie ukazała się 25 sierpnia 2004 r. w Gazecie Krakowskiej. Dziennikarz informował, iż powołanie Narodowego Instytutu Bibliotecznego i wprowadzenie opłat (minimalnych, ale jednak!) za wypożyczanie każdej książki - to dwa budzące największe wątpliwości pomysły, jakie zawiera ministerialny projekt promocji czytelnictwa na lata 2004-2013. Cytowana jest wypowiedź dyrektora Artura Paszko: 25 czy 50 groszy to kłopot ten sam. Już wyobrażam sobie bibliotekarkę, która walczy z kasą fiskalną i małego czytelnika, który właśnie pochłonął jedną małą książeczkę i teraz biegnie do mamy po kolejne grosze. Dla bibliotek zarobek będzie nikły, a dla czytelników kłopot niemały. Koledzy krytykowali też pomysł powołania Instytutu, którego zadania mogą spełniać instytucje już istniejące. Przypisywane mu koordynowanie zakupów hurtowych w dobie Internetu nie jest problemem. Zamieszczono też wypowiedź wiceminister Agnieszki Odorowicz, krakowianki (co podkreślono): Nie dopuścimy do dalszego ograniczania sieci, bo instytucji kulturalnych w Polsce nie jest dużo, a bibliotek jest na pewno za mało. Gwarantuję też, że mimo opóźnień, zrealizujemy obietnice dodatkowych zakupów książek. To ważna pomoc, bo w Polsce kupuje się do bibliotek zaledwie ok. 5 książek na 100 mieszkańców rocznie^[12].
Niezależnie od wątpliwości zgłaszanych przez niektórych dyskutantów na forum EBIB, dotyczących celowości spotkania dyrektorów WBP w Krakowie oraz jego "uprawnień", można przyjąć, że na dzień 10 września br. inicjatywę uznaje się za udaną. Nie przypominam sobie, aby w ostatnich kilku latach dyrektorzy WBP zajęli stanowisko wspólnie i w ważnej sprawie (przykładem porażki w tym względzie może być projekt INFOBIBNET). Mimo wielu ważnych problemów, które mogłyby i powinny zdopingować dyrektorów WBP do współpracy, takiej współpracy, jak chociażby Konferencja Dyrektorów Bibliotek Szkół Wyższych, nie było. Pisałem o tym na forum EBIB 12 sierpnia 2004 r.

Ukazanie się NSRK poprzedziło umieszczenie na stronach Ministerstwa Kultury liczącego 27 stron wyciągu z dokumentu Strategia Rozwoju Kultury w Regionach na lata 2004-2013 (16.04.2004)^[13]. Najważniejszymi instrumentami realizacji celów określonych w Strategii jest pięć Narodowych Programów Kultury, w tym NPK "Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki". Realizacja celów Programu nastąpi poprzez wdrażanie 10 działań w ramach 3 priorytetów. W priorytecie nr 3 Wzmocnienie konkurencyjności i rozwój sektora książki. Działanie 3.2. Zwiększenie rynkowej opłacalności wydawnictw, znalazło się zdanie, które chyba wówczas nie wzbudziło niepokoju bibliotekarskiego środowiska: "Przygotowanie warunków do ustanowienia i wdrożenia systemu public lending rights". Chyba niewielu bibliotekarzy wiedziało i nadal chyba nie wie, co to takiego.
Jeszcze wcześniej, o planach Ministerstwa Kultury wobec sfery czytelnictwa i bibliotek publicznych świadczyły enuncjacje Trzyletniego programu propagowania czytelnictwa w Polsce w latach 2003-2005^[14].
We wrześniu 2003 r. minister kultury Waldemar Dąbrowski w odpowiedzi na interpelację posła Zbigniewa Chlebowskiego (Platforma Obywatelska) w sprawie potrzeby stworzenia strategii rozwoju bibliotek publicznych, przekazał informację o wdrażaniu Trzyletniego programu... oraz prowadzeniu prac nad przygotowywaniem strategii rozwoju bibliotek publicznych^[15].
W kwietniu 2004 r. minister kultury w odpowiedzi na interpelację posła Mieczysława Czerniawskiego (poseł niezrzeszony) w sprawie stanu polskich bibliotek, poinformował, że: na ukończeniu są prace zmierzające do przygotowania kompleksowego dokumentu określającego Strategię Rozwoju Kultury na lata 2004-2013. Jest zamiarem Ministerstwa Kultury przygotowanie i przyjęcie NPK "Promocja czytelnictwa i rozwój sektora książki". Program ten przedstawiony zostanie do zaopiniowania gremiom w sprawach bibliotek najbardziej kompetentnym, m.in. Stowarzyszeniu Bibliotekarzy Polskich oraz Krajowej Radzie Bibliotecznej. Przygotowywany jest także - przez Instytut Książki - Rządowy Program Rozwoju Czytelnictwa. Materiał ten znajduje się obecnie w fazie konsultacji z zainteresowanymi środowiskami^[16].
Jeżeli więc jeszcze to nie nastąpiło, to należy się spodziewać, że oficjalnie Program zostanie "przedstawiony do zaopiniowania" kompetentnym gremiom. Jak już wspominałem w dyskusji na forum EBIB, SBP nie czekając na oficjalne zaproszenie do konsultacji, powinno opracować swoje stanowisko.

Pierwsze opinie o NSRK i PCiRSK publicznie zostały sformułowane na forum EBIB w sierpniu wraz z ukazaniem się tych dokumentów na stronach Ministerstwa Kultury. Szkoda tylko, że tak niewielkie grono w tej dyskusji uczestniczy^[17].
Spośród organizacji i innych reprezentacji środowiska, uwagi do NPK PCiRSK sformułowała jako pierwsza, powołana 24 sierpnia w Krakowie, Konferencja Dyrektorów Wojewódzkich Bibliotek Publicznych^[18]. Zamieszczone stanowisko będzie zapewne komentowane, analizowane, lecz niezależnie od wszystkich opinii może stanowić punkt odniesienia dla innych. Uwagi Konferencji Dyrektorów WBP świadczą o tym, jak potrzebny jest udział w tworzeniu takich Strategii i Programów bibliotekoznawców i bibliotekarzy oraz innych osób zarządzających bibliotekami. A przecież to dopiero początek - jak sadzę - analizy tych dokumentów, początek konsultacji.
Obecnie chciałbym odnieść się tylko do dwóch stwierdzeń. Nie jest dla mnie znaczącym atutem NSRK poszukiwanie alternatywnych źródeł finansowania, takich jak planowane utworzenie Narodowego Funduszu Promocji Czytelnictwa, na podanych zasadach. Wskaźnik zakupu nowości (18 wol. na 100 mieszkańców) odpowiada wskaźnikowi wymienionemu w Zarządzeniu nr 42 Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 listopada 1980 r. w sprawie norm zaopatrzenia bibliotek publicznych w nowości wydawnicze (Dz. Urz. Min. Kult. i Szt. 1980 nr 7 poz. 27). W publikacji noszącej tytuł okładkowy Działalność bibliotek publicznych: standardy międzynarodowe IFLA - UNESCO, w dziale 4.9 Wskaźniki uzupełniania i selekcji, proponowane są do zastosowania wskaźniki uzupełnienia od 0,20 do 0,50 książki na 1 mieszkańca^[19].
Uwagi Konferencji Dyrektorów WBP zawierają szereg krytycznych opinii wyrażonych już wcześniej na forum EBIB. Według mnie, wśród propozycji zawartych w NSRK i NPK PCiRSK, oprotestowane powinny być m.in. pomysły dotyczące opłat za wypożyczanie książek i scentralizowanego zakupu książek, jak również tworzenia zbędnych instytucji i funduszy. Dotyczy to wprowadzenia w Polsce public lending rights, pokrywanych z symbolicznych opłat za wypożyczanie książek przez czytelników (np. od 0,20-0,50 zł za wypożyczenie jednej książki). Wpłaty z tego tytułu zasiliłyby utworzony przez ministra kultury Fundusz Promocji Czytelnictwa zarządzany przez publiczną instytucję (np. przez Narodowy Instytut Biblioteczny utworzony w przyszłości, m.in. w celu wypełniania zadań z zakresu pogłębionych badań czytelnictwa oraz przeprowadzania centralnych zakupów dla bibliotek). Fundusz Promocji Czytelnictwa byłby dzielony w proporcji:
50% na programy wspierania twórczości literackiej, dofinansowanie wydawnictw, organizację imprez promujących książkę, finansowanie programów badawczych;
50% na dwa rodzaje inwestycji: fundusz zakupów dla bibliotek (20%) i unowocześnianie infrastruktury (30%)^[20].

Byłoby dobrze, aby autorzy pomysłu pobierania opłat za wypożyczanie książek przeprowadzili symulację bezpośrednio w bibliotekach publicznych, przy stanowiskach obsługujących czytelników. Nie komentując szerzej absurdalnych pomysłów centralnych zakupów dla bibliotek, wnioskuję, że badania czytelnictwa realizowane przez Instytut Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej są niewystarczające i potrzebne są badania "pogłębione" finansowane z opłat za wypożyczanie książek. To kolejny majstersztyk, zasługujący na zgłoszenie w konkursie "Bzdura Roku".

Jeszcze na chwilę powrócę do proporcji podziału Funduszu Promocji Czytelnictwa. Otóż w NSRK proponowane jest: podjęcie debaty społecznej nad założeniami do utworzenia Narodowego Funduszu Promocji Czytelnictwa z opłat pobieranych od wypożyczania zbiorów bibliotecznych (od 0,10 do 0,50 zł). W efekcie mógłby powstać Narodowy Instytut Czytelnictwa, który zajmowałby się badaniem czytelnictwa w Polsce oraz zakupami dla bibliotek (scentralizowanie zakupów bibliotecznych obniży koszty oraz podniesie jakość tych zakupów). Środki funduszu w proporcji 50% zasiliłyby zakupy dla bibliotek, w 20% wsparłyby rozwój infrastruktury bibliotecznej oraz w 30% przeznaczone zostałyby na promocję czytelnictwa, tantiemy dla autorów i wydawnictw (tzw. public lending rights). Debata społeczna nad założeniami Funduszu - do maja 2005 r., Stworzenie projektu ustawy o NFPCZ - do grudnia 2005 r., Skierowanie ustawy do parlamentu - do marca 2006 r.^[21]
Różnice w podziałach kwot Funduszu są więc widoczne, ale nie chcę tego faktu wyolbrzymiać. Cóż za problem przesunąć 10% czy 20% z jednej rubryki do drugiej? A może pomysł powołania Narodowego Instytutu Czytelnictwa czy (jak jest w NPK) Narodowego Instytutu Bibliotecznego jest zapowiedzią likwidacji Instytutu Książki i Czytelnictwa BN?

Podczas dyskusji na forum EBIB cytowałem fragmenty opinii bibliotekarzy z Portalu Księgarskiego, popierających wprowadzanie opłat od czytelników za wypożyczanie książek^[22].
Choć próbka biorących udział w redakcyjnym sondażu Portalu Księgarskiego była niewielka, jest to sygnał, że pomysły Ministerstwa Kultury dotyczące tych opłat mogą liczyć na poparcie. Argumenty finansowe uzasadniające wprowadzenie opłat za wypożyczanie książek nie przekonują mnie. Nie tylko dlatego, że będzie to niezgodne z artykułem 14 ust. 1 i 2 Ustawy o bibliotekach. Z tego tytułu przedstawione propozycje wprowadzenia opłat za wypożyczanie książek są niezgodne z obowiązującą jeszcze Ustawą o bibliotekach. Nie jest tradycją w Polsce odpłatne wypożyczanie książek w bibliotekach publicznych czy też innych, niebędących bibliotekami prywatnymi. Bardzo zła sytuacja finansowa bibliotek nie powinna być argumentem za wprowadzeniem takich opłat. Popierający to stanowisko powinni sprawdzić ten pomysł i osobiście pobierać przez kilka dni opłaty od czytelników. Co innego dobrowolne dary pieniężne od tych, których na to stać, a co innego od pozostałych. Uzależnianie wypożyczania z bibliotek książek czy też czasopism od wniesienia opłat uważam za skandaliczny projekt, nawet jeżeli może się wydawać, że kwoty są niewielkie, że biblioteka kupi więcej książek lub że w inny sposób czytelnikowi to się opłaci^[23]. Cóż warte są długotrwałe programy rozwojowe, do realizacji których potrzebne są fundusze oparte na opłatach od liczby wypożyczeń?
W NSRK (s. 15) w obszarze książki i promocji czytelnictwa za wzorcowy do realizacji w Polsce uznano model skandynawski, nie precyzując w NPK PCiRSK, o co tak dokładnie chodzi i z którego państwa czy państw rozwiązania będą wszczepione do bibliotekarskiej RP.

Kończąc cz. 1 uwag do NSRK i NPK PCiRSK, wyrażam nadzieję, że we wrześniu i październiku br. do autorów obu projektów trafią kolejne opinie. Proponuję, aby zorganizowane zostało spotkanie z autorami (chociażby z niektórymi), którzy tworzyli PCiRSK - z naukowcami z Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Akademii Ekonomicznej w Katowicach, z Zarządu Głównego TNOiK oraz Małopolskiej Szkoły Administracji Publicznej w Krakowie oraz ekspertów z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nie powinni pozostawać anonimowi. Sądzę, że mogliby wyjaśnić nam szereg niedopowiedzianych spraw^[24].
W tej części uwag skupiłem się tylko na niektórych, wybranych elementach NSRK i PCiRSK. Wiele z opuszczonych w tym miejscu wątków poruszyłem na forum EBIB. Wymagałyby one jeszcze kilku następnych stron. Nie pisałem o zapisach niebudzących wątpliwości, a przecież takie w PCiRSK również się znajdują.

Przypisy

[1] Konsultacje społeczne Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2013. In Ministerstwo Kultury Rzeczpospolita Polska [on-line]. Warszawa: Ministerstwo Kultury [dostęp 6 sierpnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.mk.gov.pl/website/index.jsp?artId=618.

[2] Podsumowując dyskusję, prezes ZASP Olgierd Łukaszewicz stwierdził m.in., że najistotniejsze jest to, aby Ministrowi Kultury udało się wcielić Strategię w życie. - Jestem pod wielkim wrażeniem tego programu. [...] Musimy się modlić, aby to rzeczywiście się udało i było naszym manifestem. Panie Ministrze, życzę, aby udało się Panu przekonać całą Radę Ministrów - zakończył prezes Łukaszewicz.

[3] Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013. Projekt na dzień 12 sierpnia 2004 r. In Ministerstwo Kultury Rzeczpospolita Polska [on-line]. Warszawa: Ministerstwo Kultury [dostęp 6 sierpnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.mk.gov.pl/website/img/nsrk/NSRK.pdf.
Zapowiedź realizacji NSRK zob. Zestawienie najważniejszych zadań przewidzianych do realizacji w okresie kadencji Rządu. Rada Ministrów. In Kancelaria Prezesa Rady Ministrów [on-line]. Centrum Informacyjne Rządu, 2002 [dostęp maj 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.kprm.gov.pl/_i/dokumenty/Zestawienie.pdf.

[4] Narodowy Program Kultury "Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki" na lata 2004-2013. Projekt na dzień 12 sierpnia 2004 r. In Ministerstwo Kultury Rzeczpospolita Polska [on-line]. Warszawa: Ministerstwo Kultury [dostęp 15 września 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.mk.gov.pl/website/img/nsrk/NPK_czytelnictwo.pdf.

[5] Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki. In Forum EBIB. Na każdy temat [on-line]. [dostęp 4 sierpnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/phpBB/viewtopic.php?t=530.

[6] Komunikat o powołaniu Konferencji Dyrektorów Wojewódzkich Bibliotek Publicznych. In EBIB Elektroniczna Biblioteka [on-line]. [dostęp 2 września 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/newPHP/news.php?108.

[7] Uwagi Konferencji Dyrektorów Wojewódzkich Bibliotek Publicznych do Narodowego Programu Kultury "Promocja czytelnictwa i rozwój sektora książki na lata 2004-2013". In EBIB Elektroniczna Biblioteka [on-line]. [dostęp 2 września 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/newPHP/news.php?109.
Konferencję dyrektorów WBP 23-24 sierpnia 2004 r. poprzedziła 20 sierpnia br. również zorganizowana w WBP w Krakowie Konferencja dyrektorów Powiatowych i Miejskich Bibliotek Publicznych z terenu województwa małopolskiego, poświęcona omówieniu projektów NSRK i NPK PCiRSK.

[8] Forum EBIB [on-line]. [post wysłany 16 sierpnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/phpBB.

[9] Społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju kultury - II Ogólnopolski Kongres "Kultura - Gospodarka - Media", Kraków, 9-10 października 2003. [red. merytoryczna Zina Jarmoszuk]. Kraków: Narodowe Centrum Kultury, 2003.

[10] Krótkie informacje w rubryce "W kilku słowach" w czasopiśmie Bibliotekarz 2004, nr 3, s. 37, nr 4, s. 34, nr 5, s. 35, nr 6, s. 34. Podczas posiedzenia 2 marca 2004 r. opowiedziano się za publikowaniem oficjalnych komunikatów z posiedzeń KRB na stronie internetowej Ministerstwa Kultury.

[11] W kilku słowach. Bibliotekarz 2004, nr 3, s. 37.

[12] Bibliotekarze mówią: nie. Czy będziemy płacić za wypożyczanie książek. Gazeta Krakowska 2004, nr 199, s. 7.

[13] Strategia Rozwoju Kultury w Regionach na lata 2004-2013. In Ministerstwo Kultury Rzeczpospolita Polska [on-line]. Warszawa: Ministerstwo Kultury [dostęp 16 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.mk.gov.pl/website/index.jsp?artId=489. We wstępie napisano: Strategia została opracowana przez zespół ekspertów pod kierunkiem prof. Borowieckiego rektora AE w Krakowie, wywodzących się ze środowisk nauki, kultury i praktyki gospodarczej z całego kraju, przy znaczącym współudziale pracowników Ministerstwa Kultury. Dobór kadry eksperckiej był podyktowany interdyscyplinarnym charakterem opracowania, szerokim zakresem prowadzonych badań empirycznych.

[14] Trzyletni Program Propagowania Czytelnictwa w Polsce w latach 2003-2005. Projekt na dzień 20.03.2003. In Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich - Serwis Informacyjny [on-line]. [dostęp 15 września 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/sbp/program_propagowania_czytelnictwa.html. Program nie jest dostępny na stronach Ministerstwa Kultury. Komentarz do założeń Programu przedstawionego w dniu 27 marca 2003 r. przez ministra kultury, zob. WOŁOSZ, Jan. Koziołek Matołek w sukurs bibliotekom publicznym - czy wydoli? Bibliotekarz 2003, nr 7/8, s. 3-6.

[15] Odpowiedź ministra kultury na interpelację nr 4455 w sprawie stworzenia strategii rozwoju bibliotek publicznych (wpłynęła 29.08.2003, ogłoszona 11.09.2003 na posiedzeniu 56): Sejm Rzeczypospolitej Polskiej [on-line]. [dostęp 15 września 2004]. Interpelacje i zapytania poselskie. Dostępny w World Wide Web: http://www.sejm.gov.pl/prace/prace.html.

[16] Odpowiedź ministra kultury na interpelację nr 6863 w sprawie stanu polskich bibliotek (wpłynęła 13.04.2004, ogłoszona 29.04.2004 na posiedzeniu 74): Sejm Rzeczypospolitej Polskiej [on-line]. [dostęp 15 września 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.sejm.gov.pl/prace/prace.html.

[17] W okresie od 4 sierpnia do 10 września 2004 r. w dyskusji wzięli udział: Piotr Bierczyński, M. Grodzicka, Stefan Kubów, Adrian Orawski, Aleksander Radwański, Grzegorz Winnicki, Jacek Wojciechowski oraz wypowiadający się pod pseudonimami: Anastazja, Filantrop, Holmes, Knif, Obserwator. W tym okresie osoby te wypowiedziały się ogółem 110 razy. Zarejestrowano 2180 wyświetleń tego wątku dyskusji na forum EBIB.

[18] Uwagi Konferencji Dyrektorów Wojewódzkich Bibliotek Publicznych do Narodowego Programu Kultury Promocja czytelnictwa i rozwój sektora książki na lata 2004-2013 In EBIB Elektroniczna Biblioteka [on-line]. [dostęp 2 września 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/newPHP/news.php?109.

[19] Działalność bibliotek publicznych. Wytyczne IFLA / UNESCO. Warszawa: Wydaw. SBP, 2002, s. 72-73. Nie odnoszę się w tym miejscu do faktu możliwości wprowadzenia w bibliotekach publicznych w Polsce wymienianych wskaźników czy też innych sugerowanych tam scenariuszy przyrostu woluminów. Nie miejsce tutaj, aby rozwijać zagadnienie, co oznacza "wskaźnik zakupu", "wskaźnik uzupełniania", "wskaźnik przyrostu".

[20] Narodowy Program Kultury "Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki" na lata 2004-2013. Projekt na dzień 12 sierpnia 2004 r. In Ministerstwo Kultury Rzeczpospolita Polska [on-line]. Warszawa: Ministerstwo Kultury [dostęp 15 września 2004]. S. 88. Dostępny w World Wide Web: http://www.mk.gov.pl/website/img/nsrk/NPK_czytelnictwo.pdf.

[21] Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013. Projekt na dzień 12 sierpnia 2004 r. In Ministerstwo Kultury Rzeczpospolita Polska [on-line]. Warszawa: Ministerstwo Kultury [dostęp 15 września 2004]. S. 125. Dostępny w World Wide Web: http://www.mk.gov.pl/website/img/nsrk/NSRK.pdf.

[22] MUCHA, Ewa. Usługi biblioteczne nadal bezpłatne? In Portal Księgarski [on-line]. [dostęp 13 sierpnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ksiazka.net.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=2138.

[23] Na forum EBIB wyraziłem także opinię o wprowadzaniu w niektórych bibliotekach publicznych abonamentu. Autorzy NPK w rozdz. 1. Miejsce bibliotek w sferze kultury, który jest wyciągiem z Ustawy o bibliotekach, pominęli jeden z najważniejszych zapisów: Art. 14. ust. 1. Usługi bibliotek, których organizatorem są podmioty określone w art. 8 ust. 2 (czyli ministrowie i kierownicy urzędów centralnych, jednostki samorządu terytorialnego), są ogólnie dostępne i bezpłatne, z zastrzeżeniem ust. 2 dotyczącego m.in. możliwości pobierania opłat za wypożyczanie materiałów audiowizualnych. Wysokość tych opłat nie może przekraczać kosztów wykonania usługi (ust. 3). Pominięcie w NPK PCiRSK zapisów o bezpłatnym korzystaniu z bibliotek, zgodnie z art. 14 uznaję za celowe. Przecież Fundusz Promocji Czytelnictwa ma być tworzony z "symbolicznych" opłat za wypożyczanie książek przez czytelników. Przewiduje się zmianę tego artykułu ustawy oraz daje się zielone światło dla działań potwierdzających takie rozwiązania.

[24] Bez większego komentarza pozostawiam fakt, że do konstruowania NPK PCiRSK nie zaproszono bibliotekoznawców, bibliotekarzy. Autorzy mogli zakładać, że bez ich udziału zbudują dokument doskonały. Prawem zleceniodawców jest wybór autorów. Może zleceniodawcy zakładali, że z tego zaproszenia do współpracy wynikną tylko kłopoty i że przy udziale bibliotekarzy i bibliotekoznawców Strategia przestanie być Strategią, Promocja Czytelnictwa nie będzie tą Promocją Czytelnictwa, nie mówiąc już o Sektorze Książki. W każdym razie byłoby dobrze odnotowywać w bibliotekarskich mediach fakt pochwał ze strony przedstawicieli Ministerstwa Kultury dla wiedzy, którą reprezentują bibliotekarze, bibliotekoznawcy, pracownicy naukowi uniwersyteckich Instytutów i Katedr. Z tej wiedzy przy tej okazji nie skorzystano. Ale to przecież projekty. Konsultacje trwają.

Narodowa Strategia Rozwoju Kultury i Narodowy Program Kultury „Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki” na lata 2004-2013 : Głos w dyskusji, cz. 1 / Piotr Bierczyński// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 7/2004 (58) sierpień/wrzesień. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2004. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2004/58/bierczynski.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187