Katarzyna Olzacka
Szkoła Podstawowa nr 2 w Makowie Mazowieckim

Projekty w pracy biblioteki szkolnej

Biblioteka szkolna jest miejscem centralnym w szkole, spotykają się tu uczniowie wszystkich klas i nauczyciele wszelkich specjalności. Jej pracownicy, zbiory i warsztat, przygotowanie do wyszukiwania, opracowywania i udostępniania informacji w różnych postaciach sprawiają, że biblioteka znakomicie nadaje się do pełnienia roli koordynatora przedsięwzięć o charakterze międzyprzedmiotowym i ogólnoszkolnym (a nawet ponad szkolnym), jakimi są m.in. projekty edukacyjne. Bibliotekarz znajduje się w lepszej sytuacji niż nauczyciel, gdyż nie ogranicza go czas, temat czy sposób działania.

Zastosowanie projektów edukacyjnych w pracy biblioteki stwarza uczniom nowe możliwości zdobywania wiedzy, perspektyw i umiejętności. Powoduje otwarcie się na nowe sposoby przetwarzania i zastosowania informacji, a jednocześnie przyczynia się do uzupełniania bazy środków dydaktycznych oraz tworzenia i zdobywania nowych źródeł wiedzy. Można również założyć, że konieczność bliższej współpracy uczniów z biblioteką przekształci się w trwały nawyk korzystania z jej zbiorów i usług przy rozwiązywaniu różnorodnych problemów edukacyjnych.

Dużym wyzwaniem dla bibliotekarza jest zainicjowanie projektu, w którym będzie mogła wziąć udział jak największa liczba uczniów oraz nauczycieli, a jego efekty będą widoczne nie tylko w szkole, ale także poza nią, w środowisku lokalnym. Jak już wspominaliśmy, biblioteka szkolna to nie tylko zbiór książek i ośrodek informacji, nie tylko pokój cichej nauki, ale także centrum życia lokalnego, które ma angażować i aktywizować całą społeczność szkolną oraz rodziców. Zadanie to można zrealizować za pomocą metody projektów, która w tym przypadku może się dobrze sprawdzić.

Jak zainicjować tego typu przedsięwzięcie w szkole? Przede wszystkim pracę nad projektem należy starannie przemyśleć i zaplanować. Planowanie zaś należy rozłożyć na kilka etapów:

Planowanie wstępne

Wybór obszaru tematycznego. Kierując się wyborem tematu planowanego projektu trzeba uwzględnić następujące czynniki:

• dostęp do źródeł i materiałów niezbędnych do realizacji przedsięwzięcia (w przypadku projektu związanego z tematyka regionalną sprawa jest ułatwiona - na ogół każda biblioteka szkolna dysponuje zbiorami związanymi z regionem);
• dostęp do bazy technicznej (sprzęt komputerowy, oprogramowanie, kamery wideo, dyktafony, magnetofony, itp.); środki techniczne i materiały, którymi możemy dysponować w sposób istotny określają produkt finalny podejmowanych działań i sposób prezentacji - czy będzie to książka, gazetka szkolna, film wideo, strona internetowa, czy też ogólnoszkolne forum dyskusyjne, seminarium, konferencja, przedstawienie teatralne i inne;
• kwalifikacje nauczycieli i umiejętności uczniów, którzy ewentualnie mogliby wziąć udział w projekcie.

Trzeba pamiętać, że określenie w fazie wstępnej możliwych do realizacji w danych warunkach zagadnień i sposobów prezentacji jest niezwykle istotne dla powodzenia całości projektu. Nie należy planować działań, które zakończą się zaprojektowaniem np. szkolnej strony internetowej, jeżeli posiadane w szkole komputery nie mają dostępu do internetu.

Ważnym jest także pozyskanie dla projektu dyrekcji szkoły, nauczycieli i uczniów, uzyskanie poparcia dla projektu ze strony środowisk pozaszkolnych, rodziców, lokalnych stowarzyszeń, itp. Na ogół pomysł projektu pochodzi od jednej osoby lub wąskiej grupy podobnie myślących ludzi. Jednak sam pomysł i entuzjazm jednostek nie wystarczy. Dla osiągnięcia sukcesu należy zapewnić sobie poparcie dyrekcji szkoły (chociażby ze względu na konieczne nakłady finansowe), zaangażowanie nauczycieli, którzy przydzielone im zadania projektowe mogliby włączyć do swoich programów nauczania (jest to ważne, jeżeli myślimy o projekcie angażującym kilka klas). Na przykład w projekcie o tematyce regionalnej nauczyciel historii mógłby na swoich lekcjach realizować zagadnienia związane z historią lokalną, nauczyciel biologii - zagadnienia z zakresu ekologii, ochrony środowiska, itp. Życzliwość ze strony środowisk lokalnych może zaowocować np. dodatkowymi funduszami, dostępem do środków technicznych, których szkoła nie posiada, dostępem do niezbędnych źródeł wiedzy.

Ten etap działań przedprojektowych pozwala bibliotekarzowi zorientować się czy proponowany projekt będzie w ogóle miał szanse na realizację w planowanym zakresie. Jeżeli nie, projekt można skierować tylko do jednej klasy lub węższej grupy uczniów i wybrać z niego tylko najbardziej interesujące uczniów zagadnienia szczegółowe.

Sformułowanie tematu projektu i określenie jego celów

Należy określić, czemu ma służyć projekt, jakie korzyści mogą osiągnąć z jego realizacji uczniowie, nauczyciele, szkoła. Temat i cel strategiczny projektu powinien być jasno i atrakcyjnie sformułowany, aby zainteresować nim uczniów i nauczycieli. Dobrze jest, gdy ustalenie ostatecznego tematu i szczegółowych działań jest wynikiem wspólnej dyskusji zaangażowanych osób.

Po określeniu tematu i celu następuje ocena dostępnych zasobów (środki, materiały, sprzęt techniczny, źródła wiedzy, itp.), ustalenie, jakie dodatkowe zasoby są nam niezbędne, w jaki sposób można je uzyskać.

Faza właściwa realizacji projektu:

1. Podział zadań, ustalenie sposobów i metod postępowania w czasie realizacji (instrukcja projektu):

• podział na grupy zadaniowe, przydzielenie zadań,
• sposoby zbierania i opracowywania materiałów,
• sposoby komunikowania się pomiędzy uczestnikami projektu,
• terminy i harmonogram spotkań,
• sposoby rozwiązywanie bieżących problemów i trudności,
• metody oceny postępów pracy,
• sposoby prezentacji zadań szczegółowych.

2. Realizacja projektu - konkretne rozwiązania techniczne i organizacyjne, podejmowane działania, aktywność uczniów.

3. Prezentacja dorobku.

4. Podsumowanie, ocena, wnioski, sprawozdanie z działań.

Projekty według przedstawionego tu schematu realizowane były w Szkole Podstawowej nr 2 w Makowie Mazowieckim. Inicjatorem i koordynatorem tych przedsięwzięć była biblioteka szkolna. Projekty dotyczyły tożsamości regionalnej i spotkały się z dużym zainteresowaniem w szkole, środowisku lokalnym i ponad lokalnym.

Opis i analiza międzyprzedmiotowych projektów edukacyjnych zrealizowanych przez bibliotekę Szkoły Podstawowej nr 2 w Makowie Maz.

Biblioteka Szkoły Podstawowej nr 2 istnieje od roku 1966, tj. od początku powstania szkoły. Początkowo księgozbiór mieścił się w starej szafie, gdyż szkoła nie posiadała własnego budynku. Gdy w roku 1975 szkoła przeniosła się do nowo wybudowanego budynku szkolnego, również biblioteka otrzymała własny niewielki lokal i zaczęła systematycznie powiększać swój księgozbiór. Pod koniec lat osiemdziesiątych biblioteka przeniesiona została do większego pomieszczenia, a w roku 1994 zyskała druga salę z przeznaczeniem na czytelnię. Od roku 1998 pod opieką biblioteki znajduje się również szkolna pracownia komputerowa.

W roku 1999, w wyniku reformy systemu oświaty Szkoła Podstawowa nr 2 podzielona została na dwie szkoły: Publiczną Szkołę Podstawową nr 2 i Publiczne Gimnazjum nr 2. Od roku szkolnego 2004/2005 jest to Zespół Szkół nr 2. Biblioteka stała się wspólną placówką dla obu szkół. Dla gimnazjalistów wyodrębniony został dział lektur, poza tym uczniowie mogą korzystać ze wszystkich zasobów biblioteki. W bibliotece zatrudnionych jest trzech bibliotekarzy: dwóch na pełnych etatach i jeden na połowie etatu (jest to etat gimnazjalny). Biblioteka czynna jest od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 15.45.

Wypożyczalnia posiada wolny dostęp do półek, książki uporządkowane są w działach tematycznych. Osobno wydzielone są lektury dla uczniów szkoły podstawowej i dla uczniów gimnazjum. Większość księgozbioru podręcznego znajduje się w wypożyczalni, dlatego też wydzielony został tu niewielki kącik ze stolikami dla użytkowników. Pomieszczenie czytelni wykorzystywane jest przede wszystkim jako miejsce cichej pracy uczniów. Odbywają się tu również zajęcia w małych grupach, nauczanie indywidualne. W czytelni można skorzystać z komputera, który posiada dostęp do internetu czy też posłuchać muzyki. W przyszłym roku szkolnym biblioteka wzbogaci się o centrum multimedialne. Czasami uczniowie wykorzystują to miejsce do prezentacji swoich prac.

Praca biblioteki przebiega zgodnie z założeniami "Rocznego planu pracy biblioteki szkolnej", który skorelowany jest z planem pracy zespołu przedmiotów humanistycznych, do którego należą bibliotekarze, szkolnym programem wychowawczym oraz szkolnym programem ścieżek międzyprzedmiotowych.

Jednym z ważniejszych zadań przyjętych do planu pracy biblioteki jest edukacja regionalna, której celem jest przybliżenie uczniom wiedzy i problemów związanych z ich miejsca zamieszkania i nauki (szkoły). W realizacji treści związanych z edukacją regionalną bibliotekarze niekiedy wykorzystują metodę projektu edukacyjnego.

Pierwszy projekt zrealizowany w Szkole Podstawowej nr 2 pod patronatem biblioteki dotyczył tożsamości regionalnej. Był to projekt, który łączył w sobie elementy projektu badawczego (wyszukiwanie materiałów, krytyczna analiza, selekcja, opracowywanie, itp.) oraz projektu działań lokalnych (aktywizowanie środowiska lokalnego do realizacji wspólnego celu, wzbogacenie zbiorów biblioteki szkolnej). Dzięki temu spotkał się z dużym zainteresowaniem nie tylko w szkole, ale także w środowisku lokalnym.

Zakres tematyczny przedsięwzięcia objął następujące dziedziny: historię, kulturę, religię, przyrodę i społeczeństwo miejsca zamieszkania. Celem głównym było opracowanie Szkolnego Przewodnika po Makowie Mazowieckim i jego okolicy. Przewodnik wydany został w dwóch wersjach językowych: po polsku i po angielsku.

Przewodnik szkolny po Makowie Mazowieckim i okolicy1999, praca zbiorowa pod kierunkiem Katarzyny Olzackiej, Anny Pawlik, Elżbiety Modzelewskiej; współpraca: Urszula Zaradkiewicz, Maków Maz. 1999.

Przewodnik prezentuje historię, rozwój i stan współczesny Makowa Mazowieckiego, jego walory krajobrazowo - przyrodnicze, zabytki i miejsca pamięci oraz sylwetki mieszkańców, których warto poznać. Jest to praca wykonana w ramach europejskiego programu edukacyjnego Socrates Comenius, w którym szkoła uczestniczyła w latach 1998 - 2001. Przewodnik istnieje również w angielskiej wersji językowej.

Projekt realizowany był w ramach europejskiego programu edukacyjnego Socrates Comenius, a inicjatorem przystąpienia do tego programu oraz jego szkolnym koordynatorem była autorka tego opracowania. Stała grupa uczestników projektu składała się z czterech nauczycieli: biologa, dwóch języka polskiego oraz bibliotekarza i ok. 40 uczniów. Jednak do wykonywania doraźnych zadań związanych z projektem angażowani byli inni nauczyciele, którzy przydzielone im zadania powierzali uczniom na swoich zajęciach, np. w ten sposób przygotowywana była wystawa w Miejskim Domu Kultury, którą zaprojektowała nauczycielka plastyki razem z bibliotekarką, a wykonywali chętni uczniowie z najrozmaitszych klas. Prace realizowane były na lekcjach, w ramach zajęć pozalekcyjnych (koło informatyczne i koło dziennikarskie) oraz w czasie wolnym uczniów i nauczycieli.

Głównym celem projektu, jak już wspomniano, było wykonanie przewodnika po Makowie i okolicy w formie książki. Pracowała nad tym cała grupa uczniów i nauczycieli uczestnicząca w projekcie. Ponadto członkowie koła dziennikarskiego zaprezentowali swoje dokonania w postaci cyklu artykułów w prasie lokalnej. Formą promocji projektu, przewodnika oraz innych działań szkolnych związanych w regionem była duża wystawa w Miejskim Domu Kultury.

Działania, które były podejmowane to: poszukiwanie materiałów historycznych, przeglądanie zbiorów bibliotecznych, zapoznanie się ze zbiorami regionalnymi w Miejskiej Bibliotece Publicznej, wywiady z mieszkańcami, wizyty w urzędach, organizowanie spotkań z ludźmi, których zdaniem uczniów warto było poznać (władze miasta - burmistrz, przewodniczący RM, proboszczowie, artyści, działacze, najstarsi mieszkańcy, itp.), zwiedzanie miejsc pamięci i ciekawych zakątków miasta, oglądanie pomników, fotografowanie i opisywanie. W efekcie tych działań biblioteka szkolna wzbogaciła się o duży zbiór fotografii ilustrujących życie miasta i szkoły, zbiór fotografii archiwalnych z I połowy XX wieku oraz wiele wycinków i publikacji o tematyce regionalnej. Stare zdjęcia wykorzystane zostały do książki "Maków Mazowiecki i jego mieszkańcy na starej fotografii: do roku 1945" oraz kolejnej dużej wystawy w MDK, która cieszyła się ogromnym powodzeniem w mieście, zwłaszcza wśród starszych mieszkańców.

Fot. 1 i 1a - Wystawa w Domu Kultury

Fot. 2 - Spotkanie z Burmistrzem

Zdjęcia i materiały zgromadzone w bibliotece w wyniki działania tego projektu są stale wykorzystywane przez uczniów i nauczycieli szkoły podstawowej i gimnazjum do różnych prac z zakresu edukacji regionalnej. Korzystają z nich również uczniowie innych szkół, studenci WSH w Pułtusku i działacze miejscowego wolontariatu realizujące przedsięwzięcia o tematyce lokalnej.

Od strony technicznej realizacja projektu przedstawiała się następująco:

1. Na spotkaniu nauczycieli biorących udział w projekcie dopracowana została zawartość przewodnika – spis treści stanowił listę zadań, które mieli wykonywać uczniowie pod kierunkiem nauczycieli przedmiotu.
2. Nauczycielowi biologii przydzielone zostały rozdziały związane z geografią, przyrodą, ochroną środowiska, walorami turystycznymi regionu.
3. Nauczyciele języka polskiego opracowywali historię, życie współczesne oraz zabytki miasta.
4. O tym, którzy mieszkańcy zostaną zaprezentowani w przewodniku decydowali zarówno uczniowie, jak i nauczyciele.
5. Zadaniem bibliotekarzy było zorganizowanie spotkań w urzędach, gromadzenie materiałów zbieranych przez uczniów w teczkach tematycznych, opracowanie komputerowe materiałów, koordynowanie całością działań.

Po otrzymaniu zadań głównych nauczyciele dzielili je na zadania szczegółowe i przydzielali uczniom, indywidualnie lub zespołowo w zależności od uczniowskich preferencji. Rozliczanie i ocena z wykonywanych zadań dokonywana była na lekcjach lub zajęciach pozalekcyjnych zgodnie z kryteriami przyjętymi przez nauczyciela danego przedmiotu. Do biblioteki trafiały materiały w postaci gotowej do przepisania oraz wszelkie zgromadzone wycinki i zdjęcia. Przepisywaniem artykułów na komputerach, komponowaniem ich z materiałami ilustracyjnymi zajmowali się uczniowie pod kierunkiem bibliotekarza.

Mniej więcej raz w tygodniu odbywały się spotkania nauczycieli, na których rozwiązywane były bieżące problemy, konsultowane pomysły uczniowskie, omawiane sprawy techniczne związane z wizytami w urzędach, zbieraniem materiałów, itp.

Po zebraniu i opracowaniu wszystkich materiałów pracowała grupa robocza składająca się z uczniów, którzy najsprawniej obsługiwali komputery (koło komputerowe) i to oni przygotowywali przewodnik. Następnie przygotowane zostały materiały do wystawy w domu kultury (na zajęciach plastyki oraz koła komputerowego).

Osiągnięcia uczniów - przewodnik, zebrane zdjęcia, artykuły, albumy o mieście i inne - zaprezentowane zostały podczas wystawy w Miejskim Domu Kultury otwartej z okazji Dni Makowa. Wystawę licznie odwiedzili uczniowie różnych szkół, rodzice, władze miasta, mieszkańcy. Wszyscy wyrazili duże uznanie dla osiągnięć dokonanych przez uczniów Szkoły Podstawowej nr 2. Projekt opisany został w regionalnej gazecie "Tygodnik Ostrołęcki" oraz w gazetach lokalnych.

Projekt zrealizowany w Szkole Podstawowej nr 2 spotkał się z dużym zainteresowaniem w środowisku lokalnym. Opracowany przewodnik stał się na tyle popularny, że wielu mieszkańców miasta zakupiło go. Dzięki czemu biblioteka pozyskała fundusze na zakup materiałów eksploatacyjnych do komputerów. Z satysfakcją można również było obserwować, że uczniowie, którzy brali udział w tym projekcie należeli później do grupy bardziej aktywnych osób w szkołach średnich. Niektórzy z nich działają na rzecz środowiska w miejscowym wolontariacie.

II projekt

Innym przedsięwzięciem zrealizowanym w formie projektu międzyprzedmiotowego była "Szkolna księga Żydów Makowa Mazowieckiego". Celem jego było odtworzenie i spisanie historii makowskich Żydów. Projekt realizowany był przez bibliotekarza i nauczyciela historii oraz grupę 10 uczniów z klasy VI i V. Projekt realizowany był przez jeden semestr na zajęciach pozalekcyjnych koła komputerowego dla klas VI i koła historycznego dla klas V. Ponieważ była to praca wykonywana na konkurs ogólnopolski na temat historii polskich Żydów oceniania była przez komisję szkolną. Ocenę wystawioną przez komisję szkolną (była to ocena celująca) uczniowie otrzymali do dzienników jako ocenę cząstkową z przedmiotów: język polski i historia.

Praca została wysoko oceniona przez komisję konkursową szczebla ogólnopolskiego, uczniowie uczestniczyli w uroczystości rozstrzygnięcia konkursu w Warszawie oraz otrzymali atrakcyjne nagrody rzeczowe. Ale najatrakcyjniejszą nagrodą była wizyta w Pałacu Prezydenckim i spotkanie z Prezydentem RP. Osiągnięty sukces był na tyle stymulujący, że uczniowie ci, już jako gimnazjaliści, zaczęli zgłaszać się do kolejny przedsięwzięć organizowanych przez bibliotekę. Z ich udziałem opracowana została nowa publikacja biblioteczna o tematyce regionalnej pt. "Miejsce (nie)Pamięci Narodowej" dotycząca historii starego cmentarza parafialnego w Makowie. W roku szkolnym 2003/2004 opracowany został przy udziale nauczyciela historii oraz grupy uczniów kl. IV przewodnik po nieistniejącej Gminie Żydowskiej w Makowie.

Historia makowskich Żydów, Maków Maz. 2001, oprac. uczniowie pod kierunkiem Katarzyny Olzackiej.

Do czasów II wojny światowej Żydzi stanowili ponad 50% mieszkańców Makowa. Druga wojna unicestwiła całą społeczność żydowską miasteczka. Pozostało po nich jedynie kilka zabytków. Niewielka książeczka jest próbą odtworzenia tego rzadko poruszanego wątku historii Makowa. Ciekawostką są tu nigdzie nie publikowane wiersze o makowskich Żydach, napisane przez nieżyjącą już nauczycielkę, Anielę Szmidt. Praca nagrodzona w wojewódzkim etapie konkursu "Europa w Szkole".

Na wspólnej ziemi. Szkolna księga Żydów Makowa Mazowieckiego, Maków Maz. 2002, oprac. uczniowie Koła komputerowego i Koła Historycznego pod kierunkiem Katarzyny Olzackiej i Janiny Gałeckiej, współpraca: Irena Szczepańska.

Kontynuacja i poszerzenie wątków poruszonych we wcześniejszej publikacji o makowskich Żydach. Książka uzupełniona została o wspomnienia mieszkańców miasta i nowe wiersze Anieli Szmidt. Praca nagrodzona w ogólnopolskim konkursie "Na wspólnej ziemi" zorganizowanym przez Fundację Shalom oraz Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Żydów w Polsce.

Praca biblioteki Zespołu Szkół nr 2 dostrzegana jest nie tylko na rynku lokalnym. Jej działalność związana z regionem opisana została w monografii Lucjana Bilińskiego "Biblioteki publiczne XX wieku". Jest to jedyna biblioteka szkolna zaprezentowana w tej książce.

Projekty w pracy biblioteki szkolnej / Katarzyna Olzacka// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 9/2005 (70) listopad. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2005. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2005/70/olzacka.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187