Elwira Śliwińska Centrum Informatyki "ZETO" S.A. w Białymstoku Internet w bibliotekach naukowych i publicznych

O tym, że świat oszalał na punkcie Internetu nie trzeba nikogo przekonywać. Liczba użytkowników tego medium rośnie w zawrotnym tempie z roku na rok, z miesiąca na miesiąc. Spełnia się to, co do niedawna było możliwe tylko w bajkach. Każdy (prawie) może mieć swoją własną telewizję, radio, gazetę, swój Hyde Park w Internecie. Co jeszcze? Trudno przewidzieć. Nic więc dziwnego, że niemalże każda biblioteka stara się dążyć do przyjęcia wyzwań, jakie niesie Internet. Przejawia się to:

• budową własnych stron, na których umieszczane są różnorodne informacje i katalogi on-line;
• posługiwaniem się poczta elektroniczną;
• korzystaniem z list i grup dyskusyjnych;
• wykorzystaniem zasobów informacyjnych Internetu (czasopisma on-line, słowniki, encyklopedie, podręczniki, bazy danych z różnych dziedzin wiedzy, biblioteki programów shareware i freeware itp.) w celu sprawniejszej obsługi użytkownika systemu bibliotecznego.

Jak napisała Anna Komperda w artykule zamieszczonym w "Sprawach Nauki", w 2000 roku "Dostęp do Internetu to też szansa wejścia w nowoczesny świat informacji. To narzędzie, które odpowiednio wykorzystane może, ale nie musi prowadzić do nowej jakości pracy i świadczonych usług oraz postrzegania tych placówek jako ośrodków nauki i kultury. Wykorzystanie tej szansy będzie zależeć od wykształcenia pracowników bibliotek, życzliwości władz uczelni, samorządów lokalnych oraz mecenatu Państwa w postaci przyznanego budżetu."^[1]

Jeżeli zatem poprzez Internet można doprowadzić do nowej jakości usług, to należy zrobić wszystko, aby tak się stało. Ważne jest, aby przez nasze poczynania postrzegano biblioteki lepiej niż to było i jest do tej pory. Wzbogacanie usług i podnoszenie ich jakości powinno stać się priorytetem dla każdego bibliotekarza.

Swoją stronę dedykujemy w zasadzie anonimowemu odbiorcy, o którym niewiele wiemy albo nam się wydaje, że mamy o nim wyobrażenie, dlatego też umieszczamy naszym zdaniem niezbędne dla niego informacje. Czy są one wystarczające i niezbędne z punktu widzenia "przeciętnego" użytkownika?

Zastanawia zatem fakt, kto jest użytkownikiem zasobów Internetu i w związku z tym, na jakie potrzeby my bibliotekarze powinniśmy się nastawić. Z badań przeprowadzonych już po raz drugi przez Akademię Ekonomiczną w Krakowie wynika, że prawie 70% czynnych internautów to ludzie w przedziale wiekowym od 16 do 30 roku życia - a więc młodzi. Tylko około 20%, stanowi drugą wiekowo grupę, tj. od 31 do 50 lat. Korzystający z dobrodziejstw Internetu to mężczyźni, stanowiący aż 73%. 1/3 użytkowników Internetu posiada wykształcenie wyższe oraz 1/3 stanowi grupa posiadająca wykształcenie średnie, policealne/pomaturalne lub licencjat. Zatem nasz odbiorca to mężczyzna, wykształcony, w młodym wieku. Czy biblioteki dla tej grupy odbiorców mają coś do zaoferowania?

Pozwolicie Państwo, że zanim odpowiem na to pytanie, przedstawię trochę danych statystycznych, aby przybliżyć obraz bibliotek w ogóle. Jak wynika z tytułu mojego referatu będę zajmować się tylko dwoma typami bibliotek, stąd na pewno nie będą to pełne dane.

Opierałam się na dwóch źródłach, które wydają się wiarygodne. Jednym z nich jest Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu (MENiS),^[2] drugim Główny Urząd Statystyczny (GUS).^[3] Zgodnie z rocznikiem statystycznym z 2001 roku (stan na 31.12.2000) wymienia się 287 bibliotek naukowych, z czego 1/2 stanowią biblioteki państwowe, tj. biblioteki uniwersyteckie, politechniczne, akademii medycznych, rolniczych, pedagogicznych, ekonomicznych, szkół artystycznych. W porównaniu z danymi GUS-u nieco inaczej rozkładają się dane MENiS-u, ale różnica jest rzędu 2-3%, a bierze się stąd, że dane MENiS-u są aktualizowane na bieżąco.

Wykorzystałam następujące bazy istniejących łączników do stron z uczelniami i bibliotekami, oto one:

1. MENiS http://www.men.waw.pl/szk-wyz/szkw-p.htm
2. Serwis internetowy ZSEE w Bytomiu http://www.zsee.bytom.pl/ADRESY.HTM
3. Serwis Polskie Uczelnie oprac. przez A. Hartmana http://www.uczelnie.oltex.net/POL_ASC/index_pol_asc.html
4. EBIB http://ebib.oss.wroc.pl/linki/bibl-typ.html
5. Internetowy Informator o szkołach http://www.gazeta.zg.pl/uczelnie.html
6. Kilka ulubionych wyszukiwarek, gdy adresu nie znalazłam w jednym z podanych wyżej serwisów: http://netsprint.pl/; http://www.onet.pl/; http://www.wp.pl/; http://www.google.com/; http://www.emulti.pl/; http://www.szukacz.pl/Szukaj/Szukaj.aspx

Największą pomocą służyła mi baza EBIB - chyba najpełniejsza. Przeglądając linki, zastanawiałam się, jaki jest rozkład bibliotek w obrębie poszczególnych województw, dlatego też w oparciu o dane, przedstawione przez EBIB, wykonałam wykres w rozbiciu na województwa. Anna Komperda w cytowanym wcześniej artykule pisze, że znajduje się w tej bazie 267 połączeń ze stronami WWW bibliotek. Aktualne połączenia internetowe mają biblioteki z 58 miejscowości w kraju (dane do marca 2000 r.).^[4] Tak przedstawia się wykres dla poszczególnych województw:

Wykres 1 Biblioteki polskie wg wykazu EBIB (stan do marca 2000 r. )

Najwięcej, bo aż 73 (28%) biblioteki pochodzą z województwa mazowieckiego, następnie z województwa małopolskiego - 28 (11%) i śląskiego - 27 (11%). Najmniej natomiast bibliotek reprezentowanych w bazie pochodzi z województw lubuskiego - trzy (1%), opolskiego - cztery (1%) i świętokrzyskiego - cztery (1%). Należy jednak wziąć pod uwagę, że nie jest to pełna lista bibliotek posiadających własne strony lub strony wchodzące w skład kompleksu uczelnianego. Dlatego też posługiwałam się często wyszukiwarkami, aby udowodnić sobie (oraz Państwu), że jednak strony niektórych bibliotek istnieją. Bardzo mi zależało na przejrzeniu pełnej listy bibliotek wyższych uczelni niepaństwowych i bibliotek powiatowych.

Nie analizowałam bibliotek naukowych wewnątrz uczelnianych, tzn. zgodnie ze strukturą uczelni: wydziałowych, instytutowych czy zakładowych. Opierałam się na danych, które zawarte są na stronach macierzystych bibliotek głównych. Podobnie też uczyniłam z bibliotekami publicznymi i w tym przypadku oparłam się na danych z bibliotek wojewódzkich lub miejskich i wojewódzkich. Obejrzałam także 60-70 stron zamieszczających informacje o bibliotekach i stronach macierzystych bibliotek o charakterze powiatowym, gminnym i miejsko-gminnym, aby mieć wyobrażenie o tego typu bibliotekach. Szczególnie zainteresowana byłam stronami bibliotek powiatowych, jako że są to nowo powstałe struktury.

Dane o bibliotekach wyższych szkół niepaństwowych uzyskałam przede wszystkim poprzez samodzielne przeszukanie Internetu oraz posłużyłam się referatem Janiny Przybysz i Pawła Pioterka^[5] na temat stanu komputeryzacji bibliotek wyższych szkół niepaństwowych w Polsce, przedstawionym na III Ogólnopolskiej Konferencji Bibliotek Wyższych Szkół Niepaństwowych w Katowicach. Autorzy uzyskali drogą badań ankietowych informacje z 71 bibliotek.

Tabela 1. przedstawia liczbę szkół wyższych na koniec 2000 roku, zamieszczoną przez GUS^[6] na swoich stronach WWW.

Przyjęłam, że wszystkie uczelnie zgodnie z Ustawą o Szkolnictwie Wyższym posiadają biblioteki. Stąd ich liczba wynosi 287. Przejrzałam strony domowe około 220 bibliotek, w tym ponad 70 stron wyższych szkół niepaństwowych. Dlaczego nie wszystkie? Przyczyna jest prosta - nie znalazłam stron w Internecie. Przejrzałam strony 142 bibliotek naukowych państwowych. Szukałam przede wszystkim dostępu do katalogów on-line. Dane na ten temat przedstawiam w tabeli i na wykresie.

Biblioteki, w zależności od posiadanych funduszy, automatyzują proces katalogowania, wykorzystując systemy polskie lub zagraniczne. Największą grupę stanowią użytkownicy HORIZONA. Interesującym jest również fakt wykorzystania SOWY aż przez 13 bibliotek tej grupy. Niestety, część użytkowników tego oprogramowania nie może posługiwać się czcionką polską, ponieważ SOWA nie zawsze obsługuje kod tejże czcionki. Przeszukiwanie takich nazwisk, np. jak moje natrafia na ogromne problemy. Wydaje się, że można ten błąd naprawić, zważywszy na fakt, że niektóre biblioteki wyświetlają czcionkę polską prawidłowo (chyba wyższa wersja). Jak zatem wyglądają katalogi on-line bibliotek szkół wyższych państwowych? Oto dane:

Tabela 2 Katalogi on-line w państwowych bibliotekach naukowych.

Rodzaje bibliotek	VTLS	ALEPH	HORIZON	TINLIB	MAK	SOWA	PROLIB	Inne	Brak danych	Ogółem
Uniwersytety	6	2	3	0	0	1	3	2	0	17
Politechniki	3	3	2	3	0	2	3	3	2	21
Pedagogiczne	1	1	1	1	0	1	2	0	0	7
Rolnicze	2	1	1	1	0	1	0	2	0	8
AWF	1	0	1	0	0	2	1	0	1	6
Teologiczne	1	0	0	0	4	0	0	0	9	14
Wojskowe	0	0	0	0	1	4	0	0	4	9
Ekonomiczne	1	2	1	0	0	0	2	0	0	6
Artystyczne	1	0	0	0	0	1	0	2	8	12
Medyczne	0	3	3	1	0	1	3	0	2	13
PAN-owskie	1	0	21	0	1	0	0	2	4	29
OGÓŁEM:	17	12	33	6	6	13	14	11	30	142

Spośród 142 bibliotek katalogów on-line w ogóle lub czasowo nie posiada 30 placówek, co stanowi 21%. Czy jest to dużo czy mało? W zależności od okresu, jaki weźmiemy pod uwagę, sądzę, że postęp na przestrzeni kilku ostatnich lat jest ogromny. Można by powiedzieć, że tylko 21% bibliotek państwowych szkół wyższych nie udostępnia swoich katalogów poprzez Internet.

Z wykresu jasno wynika, że konsorcjum HORIZONA (24%) charakteryzuje się największą liczbą udostępnionych katalogów, na drugim miejscu plasuje się system VTLS (12%). W bibliotekach naukowych mniej licznie są reprezentowane inne systemy, tj. PROLIB, SOWA, ALEPH, MAK, TINLIB. Naturalnie biblioteki w tych uczelniach posiadają własne strony domowe (macierzyste), umiejscowione częstokroć na własnych serwerach, bogato zaopatrzone w różnorodne informacje. Spośród innych systemów biblioteki używają: ISIS/CD, MOL, LIBRA, KRUK, PATRON, EXPERTUS, Biblio-Info, APIS-ZB, OPUS.

Wykres 2 Katalogi on-line w państwowych bibliotekach naukowych w 2001 roku.

Jakie informacje znajdują się na stronach macierzystych bibliotek? Można je pogrupować według poruszanych zagadnień:

• informacje o własnej działalności (struktura, zasoby, katalogi, informacja naukowa, godziny otwarcia, ogłoszenia, regulaminy, cenniki i aktualności);
• informacje o zasobach na innych serwerach;
• czasopisma on-line w sieciach rozległych;
• czasopisma z dostępem on-line w sieci uczelnianej;
• linki do innych bibliotek w różnych kombinacjach (podobne typem, zakresem działalności, wszystkie itp.); często są to strony tworzone przez webmastera stron;
• linki do instytucji wydawniczych, księgarń, wyszukiwarek;
• inne (w tym foto-wycieczka po bibliotece; prezentacje własnych zbiorów, które mogą zainteresować odbiorcę).

Jak już wspominałam, obejrzałam ponad 70 stron macierzystych niepaństwowych uczelni zawodowych i technicznych, próbując znaleźć informacje na temat bibliotek (zgodnie z wykazem niepaństwowych uczelni zawodowych utworzonych na podstawie ustawy z 26 czerwca 1997 roku o wyższych szkołach zawodowych - rejestr MEN stan na 5 września 2001 roku wg numeru w rejestrze niepaństwowych uczelni zawodowych - istnieje 136 takich placówek). Moje rozczarowanie było ogromne, gdy znajdowałam tę informację obok wzmianek o klubie, barze, dodawaną jakby od niechcenia. Część uczelni potraktowała biblioteki z należnym im szacunkiem. Jest to jednak skromna liczba, na którą składa się 28 bibliotek posiadających bezpośredni dostęp do Internetu (WWW). 17 uczelni zamieszcza mniej lub więcej informacji o bibliotece (to jest około 31% ogólnego stanu uczelni niepaństwowych). Biblioteki przedstawiano na własnych stronach w bardzo różny sposób. W wielu wypadkach musiałam dosyć długo szukać tej informacji. Bywało tak, że podano tylko nazwisko dyrektora, kierownika biblioteki wśród innych pracowników lub wskazywano, że w strukturze uczelni taka jednostka istnieje, czasem przedstawiono graficzny schemat struktury uczelni. Informacje umieszczone na stronach niepaństwowych uczelni są naprawdę krótkie, bez rozbudowanej struktury biblioteki, jej osiągnięć, nawet łączników do jakichkolwiek stron. Wśród ponad 70 obejrzanych przeze mnie stron uczelni niepaństwowych aż 28 (ok. 40%) uczelni nie zawierało jakiejkolwiek informacji o bibliotece. Zamieszczony wykres ukazuje proporcje w zakresie 70 stron uczelni (w tym bibliotek), które obejrzałam.

W sieci znalazłam 28 bibliotek szkół wyższych niepaństwowych, które udostępniają katalogi on-line w polskich systemach (SOWA, PROLIB, MAK, PATRON, MOL, LIBRA) i utrzymują własną stronę. Kilka z nich posiada niezidentyfikowane przeze mnie systemy obsługujące katalogi on-line. Próbując ten problem rozwiązać, wysłałam e-maile na adresy bibliotek, niestety nie otrzymałam odpowiedzi. Pracownicy bibliotek tych szkół, mimo bardzo trudnej sytuacji finansowej i na pewno braku siły przebicia, robią bardzo dużo, aby widać było ich działalność. Niestety, biblioteki te pozostają daleko w tyle za bibliotekami państwowymi i pod względem dostępu do Internetu i bogactwa księgozbiorów. Ich księgozbiory stanowią częstokroć od 5.000 do 15.000 woluminów. Tylko w kilku bibliotekach dostrzegłam czasopisma naukowe dostępne on-line (EBCSO, SPRINGER, ELSEVIER).

Wykres 3 Stan bibliotek w szkołach wyższych niepaństwowych (stan na 20.11.2001roku).

Dzięki udostępnionym mi przez Janinę Przybysz^[7] danym uzupełnionym o materiał, który sama zebrałam pozwoliłam sobie przedstawić stan upowszechnienia Internetu w bibliotekach wyższych szkół niepublicznych. Na 71 bibliotek 58 deklaruje dostęp do Internetu, co stanowi 42% ogółu 136 uczelni, z poczty elektronicznej korzysta 41 (29%) bibliotek, własną stronę posiada 28 (20%) bibliotek, katalogi on-line 13 (9%) bibliotek. Ostatnie dane nie pokrywają się z moimi, ale były przeprowadzone rok temu. Różnica jest zasadnicza. W tym przypadku opieram się na danych własnych, ponieważ są one zebrane z autopsji. Można przyjąć, że nastąpił dwukrotny wzrost liczby katalogów on-line.

Wykres 4. Internet w bibliotekach wyższych szkół niepaństwowych.

Co zamieszczają biblioteki szkół wyższych niepaństwowych na swoich stronach? To samo, co inne biblioteki. Znajdziemy tu informacje dotyczące struktury biblioteki, regulaminów, adresów e-mail pracowników, zbiorów i ich udostępniania, godzin otwarcia biblioteki, katalogów, linki do różnych miejsc, informacje o nabytkach i nowościach biblioteki oraz fotografie budynku, pracowników, księgozbioru.

W oparciu o dane GUS-u liczba bibliotek publicznych (z filiami) w ostatnich latach zmniejszyła się o 12% i w porównaniu do lat ubiegłych rysują się tendencje spadkowe. Ogółem przyjmiemy za GUS-em,^[8] że stan bibliotek publicznych wynosi 9100 na koniec 1999 roku. Wśród tych bibliotek znajduje się 18 placówek spełniających funkcje bibliotek wojewódzkich i 90^[9] spełniających rolę bibliotek powiatowych.

Tabela 3. Biblioteki publiczne w latach 1990-1999.

Zwróciłam również uwagę na materiały dotyczące bibliotek publicznych zamieszczone na stronach SBP.^[10] Na stronach tych w oparciu o publikację: Kultura w 2000 r. (Warszawa 2001), przedstawiono wszelkiego rodzaju informacje na temat bibliotek publicznych w latach 1998-2000, a więc podział według pełnionych funkcji, województw, zbiorów, czytelników, wypożyczeń i udostępnień w czytelniach. W 2000 roku liczba bibliotek publicznych zmniejszyła się o około 2%. Tak jak wspominałam można tu mówić na pewno o tendencjach spadkowych. Na podstawie tych informacji przedstawiam podział bibliotek według pełnionych funkcji w 2000 roku.

Wykres 5. Biblioteki publiczne w roku 2000 - ogółem. Podział wg pełnionych funkcji.

Jak już wcześniej wspominałam, obejrzałam około 60-70 stron macierzystych bibliotek publicznych, zarówno szczebla wojewódzkiego, powiatowego, jak i miejskich, gminnych, kilku filii (różnego szczebla). Przyjrzałam się bliżej bibliotekom wojewódzkim. Biblioteki te udostępniają katalogi on-line w systemach zarówno polskich, jak i zagranicznych. Należą do nich: VTLS, MAK, PROLIB, ALEPH, HORIZON, TINLIB, a także SOWA, PATRON, LIBRA i MOL.

Wykres 6. Katalogi on-line wojewódzkich bibliotek publicznych.

Biblioteki te, jak i biblioteki szczebli niższych, w znaczącej liczbie używają przede wszystkim MAK-a.^[11] Dostęp do Internetu realizowany jest w 14 bibliotekach łączem stałym, w 4 - modemowo. 17 bibliotek wojewódzkich ma skrzynki pocztowe. Czytelnicy w 12 bibliotekach mogą korzystać z Internetu samodzielnie lub z pomocą bibliotekarza.^[12] Pocieszające jest to, że wszystkie biblioteki wojewódzkie udostępniają informacje o zasobach własnych w sieci lokalnej, 10 udostępnia je także w Internecie. Smutne jednak, że na 71 przebadanych bibliotek powiatowych dostęp do Internetu ma 46 placówek, ale tylko w 18 mogą z niego korzystać czytelnicy.^[13]

W wielu wypadkach na swoich stronach, tak jak i biblioteki szkół wyższych, zamieszczają dane dotyczące:

• struktury organizacyjnej macierzystej jednostki i podległych filii;
• historii tej biblioteki;
• opisu działów z godzinami otwarcia;
• linków do innych "interesujących" stron, a więc bibliotek, czasopism, wydawców, często również wykonywanych przez webmastera owej strony;
• czasem łączników z bibliotekami podległymi w sieci. Niestety niezwykle rzadko.

Brakowało mi spójności w stronach poszczególnych bibliotek. Bardzo duża indywidualizacja nie pomaga w odnajdywaniu tych samych treści na wielu stronach. Jak również, brakowało linków do bibliotek szczebla powiatowego, gminnego danego województwa.

Informacje na temat bibliotek szczebla powiatowego i gminnego znajdowałam najczęściej na stronach samorządu terytorialnego, miasta czy regionu, ale bez skierowanych połączeń linkami z bibliotekami wojewódzkimi. Zatem, brak informacji zwrotnej jest również i po tej stronie. Dane źródłowe opracowywane są najczęściej (tak wynika z analizy odczytywanego tekstu) przez osoby fachowo nie związane z biblioteką. Informacje są suche, zwięzłe, powiedziałabym nawet, że nieprzyjazne. Naturalnie ta sytuacja powtarza się również z bibliotekami wyższych szkół niepaństwowych, o ile taka informacja ukazuje się na stronach uczelnianego serwera.

Wróćmy zatem do naszego odbiorcy. Jest nim młody, wykształcony mężczyzna. Czy to, co oferujemy na stronach, odpowiada odbiorcy? Zrobiłam małą ankietę wśród uczestników dwóch z list dyskusyjnych, gdzie właśnie bywa dużo młodych, wykształconych ludzi, częstokroć studentów, i to właśnie oni odpowiedzieli na moje wezwanie. Zapytałam ich o:

1. Czy biblioteka uczelniana, z której korzystasz na dostęp do Internetu?
2. Czy wiesz, co jest na stronie WWW tej biblioteki?
3. Czy korzystasz z usług, jakie oferuje biblioteka on-line?
4. Jeżeli nie korzystasz, to co trzeba byłoby zrobić, żebyś zainteresował się tą usługą?

Odpowiedzi udzieliło kilkunastu uczestników obu list. Większość z nich nie zaglądała na strony WWW bibliotek. Podawane przeze mnie adresy (w kilku przypadkach) skłoniły ich do odwiedzenia tej strony. Później uzyskałam dodatkowe informacje. W trzech przypadkach studenci szkół wyższych niepublicznych twierdzili, że mają dostęp tylko do katalogów na miejscu w bibliotece, natomiast dostęp do Internetu w pracowniach komputerowych. Część wyrażała zdziwienie, że takie strony są i że oni nie wiedzieli o ich istnieniu. Czasopisma on-line wzbudziły podziw, choć cztery osoby chciałyby do baz EBSCO, SPRINGERA mieć dostęp w domu. Krótko mówiąc, wyciągnąć można stąd jeden wniosek - marketing w bibliotekach nie jest mocną ani zbyt popularną stroną działalności zarówno wewnątrz uczelni czy instytucji, jak i na zewnątrz.

Jeżeli mowa o potrzebach odbiorców, mieli w zasadzie jedno marzenie - nie wychodząc z domu - przeczytać zadaną lekturę prosto z ekranu komputera. Może to jest przyszłością bibliotek?

Raport o bibliotekach^[14] wspomina o usługach, które pojawiły się w bibliotekach w związku ze zmianą technologii świadczonych na rzecz czytelników . Są to:

1. Udostępnianie informacji: pocztą tradycyjną, e-mailem, faxem, telefonicznie, on-line na stronach WWW.
2. Udostępnianie komputerowych baz danych.
3. Informacja i porady dla bezrobotnych (specjalne programy korzystające ze wsparcia różnych organizacji pozarządowych, programów pomocowych etc.).
4. Szkolenia z zakresu wyszukiwania informacji dla użytkowników.
5. Dostęp do pracowni komputerowych (bogate biblioteki) i sieci Internet.
6. Informacja dla biznesu -adresowa, dokumentacyjna także poprzez Internet (niewiele bibliotek), obsługa baz danych.
7. Usługi reprograficzne, skanowanie dokumentów, wykonywanie fotokopii.
8. Digitalizacja dokumentów (w niewielu bibliotekach).

Niestety, mimo trwającego od kilku lat dynamicznego rozwoju nowych technologii, postęp w bibliotekach jest niesłychanie trudny i bardzo powolny. W oparciu o przejrzane witryny WWW, można mówić o realizacji tylko niektórych z wymienionych punktów. O takich usługach, jak: udzielanie porad dla bezrobotnych, informacji biznesowej, digitalizowaniu zbiorów czy szeroko pojętej usłudze reprograficznej nie spotkałam ani słowa, choć wiem, że na pewno są prowadzone. Nie jest szeroko rozpropagowana usługa dostępu do Internetu czy szkoleń użytkowników. Znalazłam natomiast propozycje biblioteki dotyczące tworzenia stron WWW, udzielania informacji poprzez WWW z wbudowanymi formularzami, czasem informację o możliwości skanowania dokumentów. Brak było jednak cennika wymienionych usług.

Wpływ na taki stan rzeczy mają zarówno czynniki zewnętrzne jak i wewnętrzne. Do zewnętrznych należą:

• brak funduszy;
• słabo rozwinięta infrastruktura telekomunikacyjna;
• brak dostępu do odpowiednich usług telekomunikacyjnych, w tym do Internetu;
• bardzo wysokie ceny usług telekomunikacyjnych, to główna bariera w rozwoju komunikacji internetowej w Polsce;
• wysokie koszty sprzętu, a w Polsce nie ma obyczaju kupowania (np. dla szkół) komputerów z drugiej ręki;^[15]
• brak zainteresowania "decydentów" w przypadku wielu bibliotek wszystkich typów. Mam tu na myśli zarówno biblioteki uczelniane - dotyczy to rektorów i senatu - oraz biblioteki publiczne, - dotyczy to samorządów, od których zależy wszystko;
• brak zainteresowania nie bierze się tylko z powodu braku funduszy, bo przecież wystarczyłoby uruchomić odpowiednie fundusze UE, ale przede wszystkim z braku koncepcji, jaka ma być biblioteka przyszłości?;
• i ostatnie, chociaż najważniejsze: brak spójnej polityki państwa w tym zakresie (brak programu i jednorodnych działań).

Można tu mówić o kilku czynnikach wewnętrznych, splatających się w strefie "niemożności":

• brak funduszy i nieumiejętność ich zdobywania;
• niskie zarobki, co powoduje odchodzenie z zawodu awangardy, która mogłaby tchnąć nowymi pomysłami;
• niepełna liczba etatów bibliotek, bo gdzie indziej są ważniejsze i pilniejsze potrzeby;
• zatrudnianie w bibliotekach każdego, kto mniej więcej spełnia określone przepisami wymogi, a zapłaci mu się i tak najniższe stawki;
• niemożność współpracy bibliotek (z chlubnymi wyjątkami) w zakresie tworzenia infrastruktury bibliotecznej w Internecie. Mówiąc o wyjątkach myślę tu o konsorcjach VTLS-a i HORIZON-a oraz o projekcie NUKat^[16] i KARO;^[17]
• brak przepływu informacji o tym, co się dzieje w bibliotekarstwie ogólnie (znowu wyjątek - EBIB).

Można by mnożyć czynniki zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne, utrudniające życie, jednakże i tak przed bibliotekarzami stoją zadania, które muszą wykonać mimo wszystko. Zaliczyłabym do nich:

1. Pracę nad wspólnym tworzeniem przez kilka zainteresowanych tematem bibliotek metabaz on-line.
2. Rozszerzenie wypożyczeń międzybibliotecznych przez pocztę elektroniczną i on-line oraz uporządkowanie zapisów prawnych ich dotyczących (podpis elektroniczny?).
3. Informację regionalną e-mail i on-line.
4. Budowę spójnego systemu dystrybucji dokumentów i informacji o nich (nie zależy on tylko od bibliotek).
5. Utworzenie centralnych katalogów baz danych i systemów przesyłania opisów dokumentów on-line.
6. Wprowadzenie i stosowanie międzynarodowych standardów opisu dokumentów i ich zabezpieczania (http://www.ifla.org/).
7. Budowę, w tym celu portalu bibliotecznego, łączącego część wymienionych zadań w jedną klamrę.

Wiem, że można w tym miejscu powiedzieć o jeszcze wielu innych istotnych problemach związanych z nową technologią. To jest tylko propozycja, która może, lecz nie musi, być wzięta pod uwagę.

Zakończenie jednak referatu w tym miejscu i bez podsumowania o bardziej optymistycznej wymowie byłoby z mojej strony nietaktem. Wydaje się, że zarysowujące i zacieśniające się oddolne nici współpracy pomiędzy różnego typu bibliotekami, dotyczącymi np. kooperacji w prenumeracie czasopism elektronicznych, wyszukiwania metainformacji z poszczególnych dziedzin wiedzy, współpracy w zakresie tworzenia centralnego katalogu i pracy w poszczególnych zintegrowanych systemach bibliotecznych nad tworzeniem różnego rodzaju kartotek haseł wzorcowych, wymiana danych - to droga w dobrym kierunku.

Nie można tu także pominąć pracy konkretnych ludzi, którzy pomimo braku funduszy i czasu tworzą nową jakość bibliotek.

Przypisy

[1] Komperda A., Biblioteki polskie na stronach WWW. "Sprawy Nauki" 2000 nr 8, s. 19

[2] MEN - adresy państwowych i niepaństwowych szkół wyższych podległych MENiS http://www.men.waw.pl/szk-wyz/szkw-p.htm

[3] http://www.stat.gov.pl/serwis/polska/a2.htm

[4] Komperda A., Biblioteki polskie w Internecie na przełomie wieku. EBIB 2000 nr 4 (12): http://ebib.oss.wroc.pl/arc/e012-06.html

[5] Przybysz J., Pioterek P.: Raport o bibliotekach wyższych szkół niepaństwowych w Polsce. EBIB 2001 nr 5 (23): http://ebib.oss.wroc.pl/2001/23/przybysz.html

[6] Mały rocznik statystyczny 2001. 16.11.2001; Mały rocznik statystyczny http://www.stat.gov.pl/serwis/polska/rocznik9/szko.htm

[7] Przybysz J., Pioterek P.: Stan komputeryzacji bibliotek wyższych szkół niepaństwowych w Polsce. [maszynopis].

[8] Mały rocznik statystyczny 2001: http://www.stat.gov.pl/serwis/polska/rocznik11/biblio.htm

[9] Biblioteki publiczne w liczbach: http://ebib.oss.wroc.pl/sbp/bp_liczby.html

[10] Kultura w 2000 r. Warszawa 2001.

[11] Bartoszewicz-Fabiańska B.: Komputeryzacja bibliotek publicznych - omówienie wyników badań ankietowych. Cz. 1 i 2. "Bibliotekarz" 2001 nr 1-2, s. 6-9, 15-21.

[12] Bartoszewicz-Fabiańska B.: Komputeryzacja bibliotek publicznych - omówienie wyników badań ankietowych. Cz. 1. "Bibliotekarz" 2001 nr 1, s. 9.

[13] Bartoszewicz-Fabiańska B.: Komputeryzacja bibliotek publicznych - omówienie wyników badań ankietowych. Cz. 2. "Bibliotekarz" 2001 nr 2, s. 18.

[14] Bednarek-Michalska B.: Raport o stanie bibliotek: http://ebib.oss.wroc.pl/raporty/raport2001.html

[15] Bednarek-Michalska B.: Raport o stanie bibliotek: http://ebib.oss.wroc.pl/raporty/raport2001.html

[16] http://priam.umcs.lublin.pl/ar/nukat/

[17] http://karo.umk.pl/Karo/karo.php

[18] Bednarek-Michalska B.: Budować społeczeństwo informacyjne bez bibliotekarzy? EBIB 2001 nr 2 (20): http://ebib.oss.wroc.pl/2001/20/michalska.html

Bibliografia

1. Bartoszewicz-Fabiańska Bożena: Komputeryzacja bibliotek publicznych - omówienie wyników badań ankietowych. Cz.1-2. "Bibliotekarz" 2001 nr 1-2, s. 6-9; 15-21.

2. Bednarek-Michalska Bożena: Budować społeczeństwo informacyjne bez bibliotekarzy? EBIB 2001 nr 2 (20): http://ebib.oss.wroc.pl/2001/20/michalska.html

3. Biblioteki polskie witryny WWW wg typu biblioteki (stan na dzień 26.10.2001): http://ebib.oss.wroc.pl/linki/bibl-typ.html

4. Busse-Turczyńska Ewa, Birska Renata : Internetowa oferta informacyjna polskich bibliotek medycznych dla środowisk lekarskich. EBIB 2001, nr 2 (20): http://ebib.oss.wroc.pl/2001/20/birska.html

5. II Badanie Polskich Użytkowników Sieci Internet (2000 r.): http://badanie.ae.krakow.pl/

6. Dobrowolski Zdzisław: O przyszłości Internetu. EBIB 2001, nr 8 (26): http://ebib.oss.wroc.pl/2001/26/dobrowolski.html

7. Dudzińska Elżbieta: Współpraca bibliotek naukowych w zakresie dostępu do czasopism elektronicznych i baz danych. [W:] Problemy funkcjonowania bibliotek uniwersyteckich na przełomie wieków. Olsztyn - Lidzbark Warmiński 28-29 maja 2001 roku. EBIB Materiały konferencyjne: http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/bguwm/dudzinska.html

8. Gawroński Andrzej, Dynkowski Maciej: Biblioteczne portale albo wirtualne warsztaty informacyjne. EBIB 2000, nr 7 (15): http://ebib.oss.wroc.pl/arc/e015-02.html

9. Gorzkowska-Owczarek Anna: Biblioteczne serwisy WWW. "Biblioteka w Szkole" 2001 nr 9: http://www.vulkan.edu.pl/biblioteka/archiwum/2001/09/biblioteczne_serwisy.html

10. Hollender Henryk: Aktualny stan prac nad katalogiem centralnym NUKAT. [W:] Problemy funkcjonowania bibliotek uniwersyteckich na przełomie wieków. Olsztyn - Lidzbark Warmiński 28-29 maja 2001 roku. EBIB Materiały konferencyjne: http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/bguwm/hollender.html

11. Jaskowska Małgorzata: Metainformacja o naukowych publikacjach na internetowych stronach państwowych szkół wyższych. EBIB 2000, nr 9 (17): http://ebib.oss.wroc.pl/arc/e017-04.html

12. Komperda Anna: Biblioteki polskie na stronach WWW. "Sprawy Nauki" 2000 nr 8, s. 14-15, 18-19.

13. Komperda Anna: Biblioteki polskie w Internecie na przełomie wieku. EBIB 2000 nr 4 (12): http://ebib.oss.wroc.pl/arc/e012-06.html

14. Przybysz Janina, Pioterek Paweł: Raport o bibliotekach wyższych szkół niepaństwowych w Polsce. EBIB 2001 nr 5 (23): http://ebib.oss.wroc.pl/2001/23/przybysz.html

15. Radwański Aleksander : NUKat - zbyt długo oczekiwany? EBIB 2001 nr 1 (19): http://ebib.oss.wroc.pl/2001/19/nukat_ar.html

16. Bednarek-Michalska Bożena: Raport o stanie bibliotek: http://ebib.oss.wroc.pl/raporty/raport2001.html

17. Sapa Remigiusz: Zarządzanie bibliotecznym serwisem WWW. EBIB 2000, nr 8 (16): http://ebib.oss.wroc.pl/arc/e016-05.html

18. Szymorowska Teresa E.: Polskie biblioteki publiczne na przełomie wieków. EBIB 2000 nr 1 (9): http://ebib.oss.wroc.pl/arc/e009-04.html

19. UCZELNIE NIEPAŃSTWOWE wpisane do rejestru Ministra Edukacji Narodowej, utworzone na podstawie ustawy z 12 września 1990 roku o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 z późn.zm.) stan na 17 listopada 2000 roku.

20. Wołosz Jan: Biblioteki publiczne : ani wiosna, ani stracone złudzenia. "Bibliotekarz" 2001 nr 10, s. 1-6.

21. Wykaz niepaństwowych uczelni zawodowych utworzonych na podstawie ustawy z 26 czerwca 1997 roku o wyższych szkołach zawodowych - rejestr MEN stan na 5 września 2001 roku wg numeru w rejestrze niepaństwowych uczelni zawodowych.

22. Wykaz państwowych wyższych szkół zawodowych utworzonych na podstawie ustawy z dnia 26 czerwca 1997 roku o wyższych szkołach zawodowych stan na 16 listopada 2000 roku.