Radosława Maniecka-Dziubecka Aleph Polska Rozszerzanie funkcji i usług biblioteki dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii na przykładzie produktów firmy Ex Libris: ALEPH, SFX, MetaLib i DigiTool (na podstawie prezentacji, zredagował EBIB)

ALEPH300 w Bibliotece Sejmowej - od 1993

• Możliwość definiowania różnych formatów danych i różnych indeksów wyszukiwawczych
• Możliwość definiowania wielu baz danych
• Możliwość tworzenia tezaurusa wielojęzycznego
• Możliwość dołączania obiektów cyfrowych do opisów danych:
  • Pełne teksty konstytucji (pliki tekstowe)
  • Zdjęcia obiektów muzealnych
  • Interpelacje poselskie II. RP (skanowane)
  • Nagrania audycji radiowych i TV

Biblioteka Sejmowa opis obiektu w ALEPH500

Biblioteka Sejmowa opis bibliograficzny + tekst w ALEPH500

Biblioteka Sejmowa opis bibliograficzny + tekst w ALEPH500

Konsorcjum bibliotek w Białymstoku - ALEPH300

• Kilka Bibliotek na jednym serwerze obsługiwanym przez Bibliotekę Politechniki Białostockiej
• Wspólna baza Przewodnika Bibliograficznego przekonwertowana do ALEPHa - jako źródło opisów pobieranych przy retrokonwersji
• Wiele dodatkowych baz danych (poza katalogami) tworzonych przez te Biblioteki wg własnych potrzeb:
  • publikacje pracowników uczelni
  • prace magisterskie
  • prace doktorskie
  • literatura firmowa
• Dołączanie zbiorów bibliotek wydziałowych i tworzenie centralnego katalogu zbiorów uczelni.

Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy - ALEPH500

• Centralny katalog zbiorów wszystkich oddziałów i czytelń biblioteki na Koszykowej
• Centralny katalog zbiorów sieci bibliotek dzielnicowych
• Kartoteka haseł wzorcowych formalnych - współpraca z CKHW a obecnie z NUKAT
• Kartoteka haseł wzorcowych rzeczowych - JHP BN
• Różne indeksy i prezentacja opisów dla różnych baz danych
• Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy - bazy danych

Rozszerzanie funkcji informacyjnych - nowe produkty

• MetaLib i SFX - Portal informacyjny i serwisy komunikacyjne - katalogi bibliotek jako jedno z wielu źródeł informacji.
• ALEPH Cluster - Katalog centralny konsorcjum bibliotek
• ALEPH 500 - Lokalny zintegrowany system biblioteczny

MetaLib i SFX - Portal informacyjny i serwisy komunikacyjne

• MetaLib administruje wszystkimi zasobami danej instytucji
• MetaLib dostarcza ujednoliconego interfejsu do równoległego przeszukiwania zróżnicowanych zasobów w środowisku internetowym w celu uzyskania wspólnej listy rezultatów wyszukiwania z menu dodatkowych usług.
• MetaLib oferuje wyszukiwania ciągłe (SDI), nawigację i rozszerzone usługi - poprzez SFX
• MetaLib zapewnia identyfikację i kontrolę uprawnień użytkowników
• MetaLib zapewnia bibliotekarzom możliwość kontroli i pomocy w wyszukiwaniach użytkowników oraz konfigurowania odpowiednich usług
• MetaLib zarządza indywidualnym środowiskiem użytkownika - profile, e-półka etc.

MetaLib jako źródło SFX

DigiTool - zbiory multimedialne

DigiTool to system zarządzania zasobami cyfrowymi - Digital Asset Management System (DAMS)

DigiTool zarządza:

• Składowaniem obiektów cyfrowych - (digital assets lub objects)
  • Audio (.ram, .wav)
  • Video (.mpeg, .mpg, .mov)
  • Obrazy (.gif, .tiff, .jpeg)
  • Teksty (.doc, .pdf, .rtf)
• Metadanymi związanymi z tymi obiektami cyfrowymi
• Kontrolą dostępu do tych danych
• Kontrolą praw własności intelektualnej

Co robi DigiTool?

• DigiTool umożliwia bibliotece budowanie i zarządzadzanie kolekcjami obiektów elektronicznych (cyfrowych)
• DigiTool dostarcza użytkownikowi zewnętrznemu narzędzia do przeszukiwania takich kolekcji i dostępu do ich zawartości
• DigiTool zarządza elementami składającymi się z obiektów cyfrowych, metadanych opisowych oraz metadanych technicznych
• Obiekty mogą być przechowywane w Oracle’u, lokalnym systemie plików lub dowolnej lokalizacji zdalnej dostępnej przez URL.
• DigiTool tworzy hierarchię miedzy elementami (trzy poziomy)
• DigiTool oparty jest na standardach przemysłowych
• DigiTool obsługuje wszelkie aspekty kontroli dostępu i praw własności intelektualnej
• DigiTool zbudowany jest w architekturze otwartej i może być zintegrowany ze środowiskiem lokalnym

Element: obiekt + metadane

• Metadane opisowe - w formacie MARC21, DublinCore, EAD lub METS:
  • Autor lub twórca
  • Tytuł
  • Hasło przedmiotowe itp..
• Metadane techniczne - atrybuty obiektów:
  • Nazwa pliku
  • Wielkość pliku
  • Typ pliku
  • Format
  • Lokalizacja
  • Podgląd (thumbnail)

Element: obiekt + metadane

• Informacja dot. praw autorskich
• Informacja dot. praw dostępu
  • Kto może oglądać obiekt?
  • Ile powinien zapłacić?
  • Ile należy zapłacić właścicielowi praw?
• Informacja dotycząca sposobu korzystania
  • Jak obiekt może być używany?
  • Np. 4 kopie w ciągu 2 godzin

DigiTool - koncepcja elementu

• Element - składa się z jednego rekordu bibliograficznego i jednego lub kilku rekordów technicznych
• Wiele rekordów technicznych w tym samym elemencie gdy:
  • różne manifestacje (sposoby przedstawienia) tego samego obiektu
  • różne formaty tego samego obiektu
  • różne wersje tego samego obiektu
• Każdy element ma jeden podgląd (thumbnail) automatycznie tworzony przez system
• Każdy rekord techniczny opisuje jeden obiekt, który może być załadowany do systemu manualnie (on-line) lub w trybie wsadowym (obiekty z danymi)

Metadane opisowe

Dotyczą intelektualnej zawartości obiektu: autor lub twórca, tytuł, przedmiot, etc.

Metadane techniczne

Dotyczą technicznych atrybutów obiektu: typ pliku, rozmiar pliku itp. Mogą być indeksowane razem z danymi opisowymi. Mogą być wyświetlane w interfejsie WWW, aby użytkownik znał jego wielkość zanim przystąpi do wyświetlenia i/lub aktywizacji obiektu.

Obszar uprawnień - Intellectual Property Rights (IPR)

Sekcja IPR zawiera informacje dotyczące praw własności oraz warunków, które musza być spełnione zanim uzyska się dostęp do obiektu. Są to:

• Status praw autorskich (Copyright)
• Nazwa właściciela praw autorskich
• Ograniczenia dostępu, jeśli występuja
• Opłaty związane z dostępem
• Kto i komu powinien wnieść opłatę

DigiTool - standardy

• Dublin Core - Simple and Qualified
• EAD - Encoded Archival Description
• METS - Metadata Encoding and Transmission Standard
• OAI - Open Archives Initiative
• SSO i LDAP (kontrola dostępu)
• Preservation - OCLC/RLG Working Group

Rezultat wyszukiwania podgląd

Katalogowanie podgląd obiektu

Katalogowanie obszar uprawnień

OPAC/WWW

OPAC/WWW różne manifestacje obiektu

OPAC/WWW hierarchia - trzy poziomy

OPAC/WWW informacja o prawach autorskich

OPAC/WWW: Wyszukiwanie pełnotekstowe

Nowy moduł w systemie ALEPH - ADAM

ALEPH Digital Asset Module
Moduł pozwala bibliotece zarządzać obiektami cyfrowymi w środowisku systemu ALEPH

• Powstał jako odpowiedź na zapotrzebowanie użytkowników
• Jest w pełni zintegrowany z funkcjami i interfejsami systemu ALEPH
• Będzie dostarczany w wersji 16.03 - w czerwcu 2004

Co robi ADAM ?

• ADAM pozwala Bibliotekom Archiwizować, Indeksować, Wyszukiwać, Manipulować i Wyświetlać obiekty cyfrowe w środowisku katalogu systemu ALEPH
• ADAM pozwala bibliotekarzom używać interfejsu klienta GUI systemu ALEPH do ładowania obiektów, tworzenia metadanych i wykonywania innych funkcji związanych z obiektami.
• ADAM pozwala czytelnikom używać interfejsu ALEPH OPAC/WWW do wyszukiwania zbiorów bibliotecznych i obiektów cyfrowych w tym samym katalogu i przeglądania obiektów cyfrowych zgodnie z przyznanymi im uprawnieniami.

Klient GUI

ADAM pozwala bibliotekarzom używać klienta GUI do:

• ładowania obiektów cyfrowych - pojedynczo, w czasie realnym lub w trybie wsadowym
• bezpośredniego łączenia się z urządzeniami takimi jak skanery
• łączenia obiektów z opisami bibliograficznymi (MARC21, MAB, UNIMARC etc.)
• definiowania parametrów kontroli dostępu do każdego obiektu w oparciu o: status użytkownika, udział w kursie uniwersyteckim, numer IP i liczbę dostępnych kopii
• definiowania metadanych dla celów zabezpieczenia zbiorów
• produkowania raportów związanych z obiektami (liczba obiektów, częstotliwość wykorzystania etc.)

OPAC/WWW

ADAM pozwala użytkownikom ALEPH OPAC na:

• Wyszukiwanie książek i obiektów cyfrowych bazując na metadanych a także pełnotekstowe przeszukiwanie obiektów tekstowych
• Przeglądanie wglądówek (thumbnail) obiektów jako części pełnego lub skróconego opisu bibliograficznego
• Przeglądanie wielostronicowych obiektów poprzez page turner
• Powiększania i zmniejszania obiektów (Zoom in/out)
• Przeglądania (aktywizowania) różnego typu plików używając różnych programów (EAD, Video Streaming etc.)

W przyszłości:

• Podświetlanie wyników wyszukiwania pełnotekstowego we wszystkich typach dokumentów (Word, PDF, TXT, HTML)

Inne funkcje modułu ADAM

• Obiekty mogą być przechowywane w Oracle’u, lokalnym systemie plików lub dowolnej lokalizacji zdalnej dostępnej przez URL.
• Automatyczne tworzenie podglądu (thumbnails)
• Automatyczne indeksowanie obiektów tekstowych (dokumentów).
• Sprawdzanie integralności obiektów i alarmowanie jeśli obiekt jest uszkodzony
• Rejestracja opłat za dostęp do obiektów i zapamiętywanie rezultatów w rekordzie profilu użytkownika.
• Produkowanie raportów statystycznych o obiektach i ich wykorzystaniu

W przyszłości:

• Możliwość OCR