Jolanta Gałecka Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Biblioteka Główna Olsztyn Nowe tendencje w wypożyczaniu międzybibliotecznym

Wydaje się, że na konferencji poświęconej Internetowi w bibliotekach nie powinno zabraknąć kilku słów o wypożyczaniu międzybibliotecznym. Z jednej strony rozwój elektronicznych źródeł informacji o publikacjach naukowych wpływa na wzrost zainteresowania zamówieniami międzybibliotecznymi, a co za tym idzie zwiększa ich udział w zaspokajaniu potrzeb czytelniczych. Z drugiej strony komputeryzacja procesów zamawiania i realizowania zamówień, możliwość szybkiego dostępu do informacji o zasobach bibliotek oraz możliwość dostarczania dokumentów w postaci elektronicznej pocztą elektroniczną, powinny przyczynić się do podniesienia efektywności działań bibliotek dostarczających użytkownikom pozycje niedostępne we własnych zbiorach.
Automatyzacja wypożyczania międzybibliotecznego powinna:

• Ułatwiać czytelnikowi składanie zamówienia, udostępniając tę usługę w systemie bibliotecznym on-line lub za pośrednictwem poczty elektronicznej.
• Umożliwiać bibliotekom składania zamówień bezpośrednio w systemie bibliotecznym biblioteki posiadającej dana pozycję (nadawanie uprawnień i haseł dostępu, jednolite protokoły przesyłania zamówień).
• Dostarczać coraz lepszych źródeł do sprawdzania i weryfikowania poprawności opisów bibliograficznych (dostęp do baz bibliograficznych i czasopism elektronicznych).
• Usprawniać i przyśpieszać lokalizację poszukiwanych pozycji we własnych katalogach lub katalogach innych bibliotek.
• Umożliwiać przetwarzanie zamówienia złożonego przez użytkownika, generowanie na podstawie tych zamówień "rewersów" (eliminować ręczne wypisywanie rewersów czy też tzw. "pism przewodnich").
• Umożliwiać automatyczne tworzenie bazy danych zamówień międzybibliotecznych, indeksowanych wg różnych kryteriów.
• Doprowadzić do wyeliminowania tradycyjnej poczty na etapie zamawiania oraz w kontaktach z czytelnikiem, dostawcą lub odbiorcą wydawnictw.
• Umożliwić sprawne pozyskiwanie i przysłanie elektronicznej kopii dokumentów.
• Usprawnić kontakty między bibliotekami oraz między bibliotekarzami a czytelnikami (dostęp czytelnika do informacji o swoich zamówieniach międzybibliotecznych i fazie ich realizacji w systemie bibliotecznym, automatycznie wysyłane informacje o kłopotach ze sprowadzeniem literatury czy też otrzymanych materiałach, automatyczne ponaglenia i monity i in.).
• Automatycznie generować statystyki i raporty.

Automatyzacja wypożyczania międzybibliotecznego w polskich bibliotekach jest zjawiskiem stosunkowo nowym, warto więc zapoznać się z tendencjami jakie pojawiły się w bibliotekach amerykańskich czy zachodnioeuropejskich, które zaczęły automatyzować się dużo wcześniej. Już w latach 80. ubiegłego wieku, w zagranicznych czasopismach bibliotekarskich pisano o wpływie nowoczesnych technologii na wypożyczanie międzybiblioteczne. W artykule z 1993 roku Interlibrary loan issues in academic press^[1] [Problemy wypożyczeń międzybibliotecznych w bibliotekach akademickich] opublikowanym w czasopiśmie Journal of Interlibrary Loan and Document Delivery, znajdujemy ciekawe informacje o tym, że upowszechnienie się bibliograficznych baz elektronicznych oraz intensywne korzystanie z sieci lokalnej, w której są udostępniane bazy na CD spowodowało, że:

• wzrosła liczba wypożyczeń międzybibliotecznych;
• wzrosło obciążenie działów informacji i wypożyczeń;
• pojawiła się tendencja do wprowadzania odpłatności za materiały dostarczane drogą wypożyczania międzybibliotecznego (odpłatność spowodowała spadek liczby wypożyczeń w grupie bibliotek publicznych);
• pojawiła się konieczność stałego szkolenia bibliotekarzy i użytkowników;
• pojawiła się konieczność wprowadzania ograniczeń w liczbie wykonywanych kopii w związku z ograniczeniami prawa autorskiego;
• wzrosło wykorzystanie faksu do przesyłania kopii dokumentów, co powoduje wzrost kosztów;
• pojawiły się regionalne konsorcja do wspólnego korzystania ze zbiorów.

W ostatnim dziesięcioleciu ubiegłego wieku pojawiały się różne próby usprawnienia wyszukiwania informacji i przekazywania zamówień na dokumenty , były to m.in.:

• Projekt ION^[2] - realizowany w Wielkiej Brytanii, Holandii i Francji - system zamawiania dokumentów bezpośrednio w bibliotece posiadającej dane wydawnictwo, działający dzięki wykorzystaniu protokołu OSI, pozwalającego na konwersję danych przesyłanych przez różne systemy komputerowe na format konkretnego użytkownika.
• Projekt OhioLINK^[3] - projekt realizowany w sześciu bibliotekach akademickich w stanie Ohio (m.in. Uniwersytet w Miami i Oxford), polegający na przyjmowaniu zamówień i szybkim dostarczaniu dokumentów bez pośrednictwa bibliotekarzy. W systemie tym dzięki wspólnym katalogom, komercyjnym bazom danych, wspólnemu (federacja bibliotek) dostępowi do pełnych tekstów oraz wspólnej bazie użytkowników, wypożyczenie międzybiblioteczne staje się udostępnieniem publikacji w ramach pojedynczej kolekcji, a czas realizacji zamówienia wynosi - 3 dni.
• Projekt JASON - próba stworzenia systemu ekspresowego dostarczania dokumentów. W systemie tym 50 bibliotek, w tym trzy biblioteki uniwersyteckie Nadrenii Westfalii, otrzymywały aktualizowany co pół roku CD-ROM z wykazem dostępnych czasopism. Wykaz ten był podstawą do składania zamówień na artykuły, które po zeskanowaniu i skompresowaniu były dostarczane pocztą elektroniczną w ciągu 24 godzin.

N. W. Flack w artykule z 2000 roku Inetrlibrary loan - a new frontier [Wypożyczenia międzybiblioteczne- nowa granica możliwości]^[4] zwraca uwagę na ogromne przemiany zachodzące w wypożyczaniu międzybibliotecznym. Podkreśla, że nowe technologie umożliwiające wysyłanie przez Internet zamówień do biblioteki posiadającej poszukiwaną pozycję z pominięciem działu wypożyczeń międzybibliotecznych macierzystej placówki, skanowanie artykułów i ich przesyłanie przez Internet, znacznie przyspieszają termin realizacji zamówienia. Podobne efekty przynosi wdrażanie systemów obsługi wypożyczeń międzybibliotecznych zintegrowanych z modułem OPAC, umożliwiających czytelnikom składanie zamówień za pomocą telnetu lub sieciowej wersji katalogu .

Tendencje pojawiające się w wypożyczaniu międzybibliotecznym w bibliotekach zagranicznych, obrazują opinie członków rady ekspertów czasopisma Interlending and Document Supply. Uważają oni, że:

• Wypożyczanie międzybiblioteczne i dostarczanie dokumentów jest w coraz większym stopniu powiązane z licencjonowanym dostępem do zasobów elektronicznych (ograniczenia).
• Rewolucja elektroniczna sprzyja większemu usamodzielnianiu się użytkowników, sprzyja to rozwojowi bezpośredniego dostarczania dokumentów , bez pośrednictwa działu wypożyczeń biblioteki (dzięki zastosowaniu znormalizowanego protokołu - ISO ILL).
• Nowe rozwiązania techniczne i rosnąca dostępność baz pełnotekstowych spowodują spadek liczby wypożyczeń międzybibliotecznych (nawet redukcja etatów).
• Najnowsze regulacje prawa autorskiego ograniczają rozwój wypożyczania międzybibliotecznego.
• Przyszłość bibliotek to rola pośrednika między dawcami danych i użytkownikami oraz ułatwianie użytkownikom orientacji w ogromnej ilości źródeł informacji.^[5]

Po przedstawieniu niektórych zjawisk występujących w bibliotekach zagranicznych, przechodzimy do próby odpowiedzi na zasadnicze pytanie: w jakim stopniu udało się wykorzystać automatyzację do usprawniania wypożyczania międzybibliotecznego w bibliotekach polskich? Dokładne przedstawienie zmian ilościowych i jakościowych zachodzących w wypożyczaniu międzybibliotecznym wymaga przeprowadzenia jednakową metodą długofalowych badań w wielu bibliotekach i z założenia nie było przedmiotem niniejszego opracowania. W celu ustalenia ogólnych tendencji i skali przemian zachodzących w wypożyczaniu międzybibliotecznym przygotowano ankietę.

Ankieta była stosunkowo obszerna, zawierała 26 pytań, podzielonych na dwie grupy: wypożyczenia "z" i " do" innych bibliotek. Pytania często były bardzo rozbudowane lub szczegółowe lecz i tak nie udało się uwzględnić wszystkich aspektów automatyzowania procesów sprowadzania i wysyłania literatury do innych bibliotek. Ankietę wysłano pocztą elektroniczną do 72 bibliotek, na adresy dyrektorów lub sekretariatów. Wśród ankietowanych bibliotek znalazły się głównie biblioteki naukowe szkół wyższych: akademii medycznych, akademii ekonomicznych, uniwersytetów, politechnik, akademii wychowania fizycznego, akademii rolniczych i wyższych szkół morskich. Wysłano także ankiety do sześciu bibliotek instytutów naukowo-badawczych i jednej wyższej szkoły prywatnej. Ankietę wypełniło 36 bibliotek, w tym pięć bibliotek akademii medycznych, cztery biblioteki uniwersyteckie, jedna biblioteka ekonomiczna, 10 bibliotek politechnicznych, trzy biblioteki akademii wychowania fizycznego, sześć bibliotek rolniczych, jedna biblioteka wyższej szkoły morskiej i sześć bibliotek instytutowych. Niestety na ankietę nie odpowiedziały największe biblioteki uniwersyteckie.

W celu ustalenia w jakim stopniu użytkownicy i bibliotekarze ankietowanych bibliotek mają dostęp do nowoczesnej informacji bibliograficznej i katalogowej zadano pytania o:

• zaawansowanie automatyzacji własnych katalogów,
• biblioteczne bazy danych,
• czasopisma elektroniczne,
• dostęp do zasobów innych bibliotek.

Komputerowy katalog książek (o różnym stopniu kompletności) udostępniono czytelnikom w 32 bibliotekach, zasięg ogólnouczelniany ma on w 29 spośród nich, a w 26 przypadkach katalog jest ogólnodostępny. W mniejszym stopniu zaawansowane są prace nad katalogami czasopism, 29 bibliotek udostępnia je we własnej sieci, 26 w sieci uczelnianej i przez Internet. Dostęp do bibliotecznych baz danych mają we własnej sieci użytkownicy 30 bibliotek, w 27 z tych bibliotek można korzystać z baz w sieci ogólnouczelnianej, a w 22 bazy są ogólnodostępne. Z ankiety wynika, że czasopisma elektroniczne udostępniane (zgodnie z umowami licencyjnymi) są w 29 sieciach uczelnianych, a w 18 bibliotekach nie ma ograniczeń w dostępie do baz przez Internet. Informacje o zasobach innych bibliotek ze swojej strony internetowej udostępnia 27 bibliotek.

Wypożyczanie międzybiblioteczne z innych bibliotek (zamówienia własnych użytkowników) zautomatyzowano w mniejszym lub większym stopniu w 16 ankietowanych bibliotekach, pozostałe 20 bibliotek pracuje w tradycyjny sposób. Automatyzacje przeprowadzono przy wykorzystaniu następujących narzędzi:

• doc@med w połączeniu z systemem dostarczania dokumentów Subito - sześć bibliotek medycznych (akademie medyczne: Bydgoszcz, Wrocław, Lublin, Poznań; Instytut - Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN oraz Instytut Medycyny Pracy w Łodzi)
• VTLS - dwie biblioteki (Uniwersytet Wrocławski, Akademia Górniczo- Hutnicza)
• VTLS + Subito - jedna biblioteka (Politechnika Poznańska)
• ALEPH - pięć bibliotek (Śląska Akademia Medyczna w Katowicach, Politechnika Białostocka, Akademia Rolnicza we Wrocławiu, Centralna Biblioteka Rolnicza w Warszawie, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie)
• ISIS - jedna biblioteka (Akademia Rolnicza w Szczecinie)
• własne oprogramowanie - baza w MS Access. - jedna biblioteka (Akademia Rolnicza w Krakowie).

W największym stopniu zautomatyzowany jest proces składania zamówień przez własnych użytkowników i rejestracja wypożyczenia międzybibliotecznego w bazie wypożyczeń. W ankietowanych bibliotekach zautomatyzowano następujące czynności:

Tab. 1. Automatyzacja czynności związanych z wypożyczeniami z innych bibliotek.

W 15 bibliotekach czytelnik ma możliwość złożenia zamówienia drogą elektroniczną (poczta elektroniczna, system biblioteczny). W siedmiu bibliotekach (ISiS i Aleph) wykorzystywana jest możliwość generowania zamówień i tworzenia pełnej bazy wypożyczeń międzybibliotecznych na podstawie danych bibliograficznych wprowadzonych przez użytkownika do systemu bibliotecznego. W tych bibliotekach pracownik wypożyczalni międzybibliotecznej nie musi "ręcznie" wprowadzać żadnych danych bibliograficznych, system generuje wszystkie potrzebne wydruki (rewers elektroniczny, potwierdzenia otrzymania dokumentów i ich zwrotu) i rozsyła zamówienia pocztą elektroniczną, umożliwia rejestrację materiałów wpływających z innych bibliotek, kontrolę terminów zwrotów. Bezpośrednio z systemu wysyłane są informacje i monity do czytelników. W sześciu bibliotekach czytelnik ma dostęp do informacji o swoich zamówieniach w OPAC-u .

W Bibliotece Głównej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, komputeryzacja wkroczyła do wypożyczalni międzybibliotecznej w 1994 roku, gdy pojawiła się możliwość korzystania z modemu i faksu. Na dobre automatyzacja rozpoczęła się w listopadzie 1996 roku, od uruchomienia modułu ill - w systemie ALEPH 300. Dzięki temu udało się zautomatyzować proces tworzenia zamówień do innych bibliotek. Na podstawie danych wprowadzanych ręcznie do systemu, powstawała, "przeszukiwalna" wg różnych kryteriów, baza zamówień międzybibliotecznych i podbaza dostawców. Dane z tych baz służyły do automatycznego drukowania zamówień, wysłania i śledzenia stopnia ich realizacji oraz kontaktów z dostawcami i czytelnikami. Automatycznie generowany był rewers do wydruku lub e-maila wysyłanego z systemu, pisma przewodnie i koperty. Automatyzacja nie obejmowała wypożyczeń z własnych zbiorów. Nie została uruchomiona funkcja zamówień z OPAC-u. Nowa wersja Alepha, wdrożona w sierpniu 2001 roku, to kolejny etap automatyzacji. Obecnie wypożyczenia z innych bibliotek są całkowicie zautomatyzowane, a na lipiec 2003 roku projektowane jest testowanie, a następnie udostępnienie czytelnikom indywidualnym i bibliotekom zamówień międzybibliotecznych z OPAC- u. Od tego momentu automatyzacja obejmowała będzie w jednym systemie wszystkie czynności, od momentu samodzielnego złożenia zamówienia przez czytelnika w module OPAC, poprzez wszystkie czynności związane z lokalizacją i wysłaniem zamówienia, rejestracje wpływów i zwrotów, rozliczenia finansowe oraz korespondencję z czytelnikami i dostawcami. Częściowo poza systemem pozostaną zamówienia z innych bibliotek, pozycje nie rejestrowane w katalogach komputerowych naszej biblioteki muszą być dodane do systemu, aby mogły podlegać automatycznemu wypożyczaniu międzybibliotecznemu.

Ankieta wykazała, że poziom automatyzacji zamówień międzybibliotecznych z innych bibliotek, jest w ankietowanych bibliotekach dość niski. Daleko nam do rozwiązań, w których bibliotekarz tylko weryfikuje wpływające zamówienia. Dużą efektywnością, przy dużej liczbie zamówień odznaczają się rozwiązania stosowane przez biblioteki wykorzystujące system doc@med i Subito oraz Aleph.

W jeszcze mniejszym stopniu automatyzacja jest wykorzystywana do rejestrowania i kontrolowania wypożyczeń z własnych zbiorów tzn. wypożyczeń do innych bibliotek. Część bibliotek korzystających z systemu doc@med wykorzystuje go do rejestracji zamówień wpływających z innych bibliotek. ISIS stosowany przez bibliotekę Akademii Rolniczej w Szczecinie obejmuje wszystkie czynności towarzyszące realizacji zamówienia wpływającego z innej biblioteki. W 11 bibliotekach wypożyczenie międzybiblioteczne może być zarejestrowane w bazie wypożyczeń. Tylko pięć bibliotek umożliwiło innym bibliotekom zamawianie bezpośrednio w swoim module OPAC.

Tab. 2. Automatyzacja czynności związanych z wypożyczeniami do innych bibliotek

Tradycja miesza się z nowoczesnością już na etapie przyjmowania zamówień wpływających do wypożyczalni międzybibliotecznej:

Tab. 3. Respektowane formy zamówień międzybibliotecznych.

Tylko pięć bibliotek uruchomiło zamówienia międzybiblioteczne w module OPAC. Większość bibliotek respektuje wszystkie formy zamówień międzybibliotecznych, z największą nieufnością podchodząc do zamówień wpływających faksem lub telefonicznie. Są jednak nadal biblioteki, które uparcie respektują jedynie tradycyjne rewersy. Funkcjonuje wiele typów rewersów generowanych przez systemy biblioteczne, nie ma jednego formatu do przesyłania rewersów pocztą elektroniczną, ani jednolitych formularzy dla zamawiających.

Na efektywność wypożyczania międzybibliotecznego duży wpływ ma możliwość szybkiego i pewnego lokalizowania poszukiwanych pozycji. Na tym etapie olbrzymią rolę odgrywa komputeryzacja katalogów i ich udostępnienie w sieci Internet. Bibliotekarze wypełniający ankietę deklarują korzystanie przy lokalizowaniu pozycji i weryfikowaniu danych z następujących źródeł :

Tab. 4. Źródła wykorzystywane przy lokalizowaniu wydawnictw.

Wygląda na to, że bibliotekarze skwapliwie wykorzystują wszystkie pojawiające się narzędzia wyszukiwawcze. Tradycyjnie dużym zaufaniem cieszą się katalogi centralne Biblioteki Narodowej, jako najpełniejszemu źródłu informacji o zasobach polskich bibliotek. Wszędzie tam gdzie nie ma kłopotów z dostępem do Internetu, wykorzystywane są wszystkie możliwe źródła informacji bibliograficznej i katalogowej.

Liczba zamówień wysyłanych i realizowanych przez ankietowane biblioteki jest bardzo zróżnicowana i trudno porównywalna, gdyż uzależniona od własnych zasobów i wielu czynników lokalnych.

Tab. 5. Wypożyczenia z innych bibliotek

W 20 ankietowanych bibliotekach 60-80% zamawianych pozycji stanowią czasopisma (w tym, w 14 ponad 80%), w 11 bibliotekach w równych proporcjach zamawiane są książki i czasopisma, a w pięciu bibliotekach zamawia się przede wszystkim książki (w tym w trzech bibliotekach książki stanowią ponad 80% zamówień). Biblioteka Akademii Medycznej we Wrocławiu deklaruje, że 50% zrealizowanych zamówień na czasopisma stanowią zeskanowane artykuły otrzymane pocztą elektroniczną. Dziewięć bibliotek jeszcze nie otrzymało żadnego zeskanowanego dokumentu, a 15 innych otrzymuje je tylko kilka razy w roku. Szesnaście bibliotek nigdy nie otrzymało kopii zamawianego dokumentu w postaci wydruku z bazy, dziewięć bibliotek otrzymało wydruki tylko w kilku przypadkach. Dziewięć bibliotek stwierdziło, że w postaci wydruku z bazy realizowane jest co piąte zamówienie, jedna z bibliotek otrzymuje w tej formie do 50% wszystkich zrealizowanych artykułów .

Tab. 6. Wypożyczenia do innych bibliotek.

W 25 ankietowanych bibliotekach zamawiane są przede wszystkim artykuły z czasopism (w 14 z nich czasopisma stanowią ponad 80% zamówień), w dwóch bibliotekach udział książek w zamówieniach przekracza 80%. Osiem bibliotek deklaruje, że skanuje dokumenty zawsze gdy jest to możliwe (Biblioteka Akademii Medycznej we Wrocławiu w 50%). Procesu skanowania nie wykonano w 17 ankietowanych bibliotekach, a w dziewięciu wykonuje się tylko kilka skanów rocznie. Biblioteki skanują publikacje, wtedy gdy bibliotece zamawiającej szczególnie zależy na czasie (13 bibliotek), tylko krótkie publikacje (pięć), gdy realizowane jest zamówienie biblioteki, z którą istnieją szczególne układy - bliska współpraca, zobowiązania (pięć). Przeciwwskazaniem do wykonywania skanów lub wykonywania wydruków z baz bywają: czasochłonność skanowania (dziewięć), czasochłonność wyszukiwania i ściągania tekstu z bazy (jedna), ograniczenia w dostępie do sprzętu (12), ograniczenia licencyjne (cztery), brak ustalonych opłat (jedna). Wydruki z bazy wysyła zawsze gdy to jest możliwe 10 bibliotek, aż 14 bibliotek nie zrobiło tego ani razu zaś dziewięć bibliotek robi to tylko kilka razy w roku.

Wypożyczalnia międzybiblioteczna została wyposażona w kopiarkę w 20 bibliotekach, w 12 bibliotekach znajduje się skaner a tylko w 10 faks. Ankieta wykazała, że brak sprzętu jest głównym ograniczeniem do przesyłania elektronicznej formy dokumentów w ramach wypożyczania międzybibliotecznego.

Wpływ nowych metod pozyskiwania dokumentów (bazy pełnotekstowe czy wyszukiwarki internetowe) i przesyłania kopii dokumentów (zeskanowane dokumenty przesyłane pocztą elektroniczną) na sposób realizacji zamówień, można doskonale prześledzić na przykładzie Biblioteki Głównej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. W 2000 roku w statystykach w ogóle nie wyodrębniano tych metod uzyskania lub wysłania kopii, w 2001 roku otrzymano już 348 pozycji w postaci skanu artykułu a 24 w postaci wydruku z bazy. W 2002 roku biblioteka nasza otrzymała 432 pliki z artykułami a w 34 wypadkach ściągnęła użytkownikowi wydruki z baz. W pierwszych czterech miesiącach 2003 roku otrzymaliśmy 152 pliki z artykułami, z własnych baz wysłaliśmy 45 kopii, a w wyszukarce Google odnaleźliśmy i ściągnęłyśmy 117 pozycji. Od stycznia 2003 roku wypożyczalnia międzybiblioteczna została wyposażona w skaner, co na pewno przyczyni się do zwiększenia liczby dokumentów wysyłanych w postaci elektronicznej.

Mimo różnego poziomu automatyzacji wypożyczania międzybibliotecznego w poszczególnych bibliotekach, większość bibliotekarzy wypełniających ankietę zgadza się z opinią, że komputeryzacja w znacznym stopniu ułatwia bibliotekarzom pracę. Przyczynia się do wzrostu roli nowoczesnego, znającego nowe technologie bibliotekarza jako pośrednika między dostawcą danych a użytkownikiem, jako przewodnika po ogromnej ilości źródeł. Przyczynia się do wzrostu roli wypożyczania międzybibliotecznego.

Większość bibliotekarzy wypełniających ankietę uważa, że rozwój sieci Internet powoduje wzrost liczby zamówień wpływających z innych bibliotek. Opinie na temat wpływu dostępu do Internetu na liczbę zamówień od własnych użytkowników są podzielone, 40% bibliotekarzy określa ten wpływ jako znaczny, ale także 40% nie zauważa takiego wpływu. Niejednoznacznie oceniany jest wpływ powszechnego dostępu do Internetu na poprawność opisów bibliograficznych. 28 bibliotekarzy, spośród 36 ocenia, że dostęp do Internetu w znaczącym lub bardzo dużym stopniu wpływa na skracanie czasu realizacji zamówień i zmniejszanie się liczby zamówień "nietrafionych" - skierowanych do niewłaściwej biblioteki.

Wyniki ankiety wykazują, że daleko nam jeszcze do sytuacji , gdy komputeryzacja w pełni zrewolucjonizuje wypożyczanie międzybiblioteczne. Oczywistą przeszkodą w automatyzowaniu procesów bibliotecznych, a więc także wypożyczania międzybibliotecznego, są dla wielu bibliotek kłopoty z dostępem do sieci, brak odpowiedniego sprzętu i oprogramowania. Aby automatyzacja wypożyczania międzybibliotecznego przynosiła oczekiwane efekty, pozwalała bibliotekarzowi uniknąć kłopotliwego i czasochłonnego wielokrotnego przetwarzania tych samych danych, muszą być spełnione także inne warunki. W polskim bibliotekarstwie ciągle brakuje rozwiązań organizacyjnych i porozumień miedzy bibliotekami, które pozwoliłoby do niezbędnego minimum ograniczyć wymogi formalne (forma zamówienia, pisma przewodnie, potwierdzenia) tradycyjnie towarzyszące wypożyczaniu międzybibliotecznemu. Musi nastąpić porozumienie między współpracującymi w tym zakresie osobami i instytucjami. Trzeba sprecyzować i konsekwentnie stosować się do wymogów, zasad, przepisów i procedur postępowania. Procedury te powinny być jednak upraszczane i na tyle elastyczne, by zmniejszając nakład czasu i pracy zapewnić bibliotekom poczucie, że zbiory udostępniane zgodnie z obowiązującymi zasadami są bezpieczne.

Na podstawie doświadczeń zagranicznych i obserwacji codziennej pracy wypożyczalni międzybibliotecznej można stwierdzić, że właściwie przeprowadzona automatyzacja bibliotek powinna się mieć znaczny udział w coraz sprawniejszym realizowaniu naczelnej zasady dotyczącej wypożyczania międzybibliotecznego sformułowanej przez IFLA,^[6] mówiącej o tym, że najważniejszym celem wypożyczania międzybibliotecznego jest jak najszybsze dostarczenie potrzebnych materiałów.

Przypisy

[1] Interlibrary loan issues in academic libraries. Journal of Interlibrary Loan and Document Delivery, 1994, vol. 4, no 2, pp. 29-38.

[2] SMITH, P. Different organizational forms for interlibrary loans and electronic document delivery - the examples of OIN and the North-Rhine Westfalian urgent order system (Jason). Libri, 1994, vol. 44, no 4, pp. 381-387.

[3] DAM, S van, BLOCK, J, PETTITT, R N Jr. The impact of the OhioLINK network on traditional interlibrary loan. Journal of Interlibrary Loan and Document Delivery, 1997, vol. 8, no 1, pp.1-19; KOHL, D F. How the virtual library transforms interlibrary loans - the OhioLink experience. Interlending Document Suply, 1998, vol.26, no 2, pp.65-69.

[4] FLACK, N W. Interlibrary Loan - a new frontier. Library Hi Technology, 2000, vol. 18, no 2, pp. 172-176.

[5] LINE, M B, GUERRERO, E M, JACKSON, M E. The future of interlibrary loan and document supply, view and comments. Interlending and Document Supply, 2002, vol. 30, no 2, pp. 60-65.

[6] DĄBROWSKA, A, KAMIŃSKI A. Tendencje rozwojowe wypożyczeń międzybibliotecznych. In Kierunki modernizacji usług biblioteczno-informacyjnych w bibliotekach szkół wyższych : materiały z ogólnopolskiej konferencji, Warszawa, 28 września 1999 r. Red. Iwona Socik, Anna Tonakiewicz. Warszawa : Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2000,