Barbara Niedźwiedzka
Zakład Informacji Naukowej Instytutu Zdrowia Publicznego
Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego

Czy informatyzacji dostępu do zbiorów bibliotek medycznych towarzyszy odpowiednia edukacja użytkowników? Wyniki sondażu

Współczesne gromadzenie zbiorów w coraz większym stopniu oznacza zapewnianie dostępu do elektronicznych źródeł informacji. Gromadzimy mniej czasopism, książek, za to kupujemy dostęp do serwisów czasopism pełnotekstowych, kolekcji obrazów diagnostycznych, kupujemy programy i bazy. Z każdym rokiem witryny internetowe polskich bibliotek medycznych dają coraz lepszy dostęp do światowych zasobów informacji, umożliwiają też przeszukiwanie własnych katalogów, baz bibliograficznych, pozwalają użytkownikom korzystać przez Internet z rozmaitych usług bibliotek. Witryny te nie zawsze są czytelne, niejednokrotnie posługują się językiem zrozumiałym jedynie dla ich projektantów i pracowników wtajemniczonych w meandry funkcjonowania biblioteki. Twórcy witryn śmiało zakładają, że użytkownicy (studenci, naukowcy) wykazują ten sam stopień wtajemniczenia, są samodzielni i potrafią korzystać z oferowanych udogodnień. Czy aby nie ulegają przy tym złudzeniu, że powszechna współcześnie umiejętność posługiwania się komputerem równa się umiejętności skutecznego odszukiwania informacji? Czy studenci i pracownicy naukowi znają ofertę biblioteki i czy potrafią efektywnie korzystać z udostępnianych przez nią zbiorów i serwisów? Wieloletni kontakt zarówno z jednymi jak i drugimi pozwala autorce w to wątpić, gdyż zbyt często wykazują zupełny brak wiedzy o źródłach i usługach, a także elementarny brak umiejętności odszukiwania informacji. Obserwacje te nie zostały przeprowadzone metodycznie, ale są na tyle uderzające, że można odpowiedzialnie postawić hipotezę, że z wyjątkiem grup doświadczonych naukowców, którzy znają i umieją posługiwać się określonymi źródłami i kanałami przepływu informacji naukowej w swojej wąskiej dziedzinie, brak tzw. umiejętności informacyjnych (UI) jest zjawiskiem dość powszechnym w społeczności akademii medycznych. Hipotezę tę oczywiście należy udowodnić, ale zanim to nastąpi, w przekonaniu, że korzystanie z nowoczesnych usług bibliotek medycznych wymaga bezsprzecznie odpowiednich umiejętności użytkowników, w 2003 r. przeprowadzono sondaż w głównych bibliotekach akademii medycznych, którego celem było sprawdzenie, czy biblioteki prowadzą szkolenia w zakresie wspomnianych umiejętności informacyjnych. Byłyby to szkolenia dające wiedzę o źródłach i usługach informacyjnych, wprowadzające użytkowników m.in. w techniki wyszukiwawcze, architekturę baz i serwisów, języki wyszukiwawcze. Celem sondażu było także ustalenie, czy szkolenia te, ich forma i zawartość, odpowiadają obserwowanym na świecie trendom.

Sondaż przeprowadzono pod koniec 2003 r., wysyłając pocztą e-mail ankietę do dyrektorów 11 Bibliotek Głównych Akademii Medycznych oraz przeglądając ofertę szkoleń na ich stronach internetowych. Aby dokonać przeglądu literatury przedmiotu przeszukano Polską Bibliografię Lekarską oraz ręcznie polskie czasopisma z dziedziny informacji naukowej, a także źródła internetowe. W celu dokonania porównania z innymi krajami przeszukano witryny internetowe kilkunastu bibliotek europejskich i amerykańskich wyższych szkół medycznych, a prac na interesujący temat szukano w bazach: Medline, LISA i ERIC.

Wyniki

Odpowiedzi na pytania ankiety przeanalizowano i uzupełniono o wyjaśnienia pochodzące z wywiadów z dyrektorami niektórych bibliotek medycznych. W bazie polskiej odnaleziono jedynie materiały konferencji na temat Dydaktyczne funkcje biblioteki głównej akademii medycznej z uwzględnieniem wykorzystania technik informatycznych oraz informację o podręcznikach wydanych przez AM w Bydgoszczy oraz Collegium Medicum w Krakowie. W bazach zagranicznych odszukano ponad tysiąc publikacji, z których wybrano materiały poglądowe w języku angielskim, dające ogólny opis zagadnienia w poszczególnych krajach. Przegląd zagranicznego piśmiennictwa, a także analiza oferty szkoleniowej kilku renomowanych uczelni medycznych na świecie pozwoliła na zbudowanie porównawczego tła dla opisu sytuacji w Polsce.

Edukacja w zakresie UI prowadzona przez biblioteki uczelni medycznych w Polsce.

Analiza odpowiedzi udzielonych w ankiecie wykazała wielkie zróżnicowanie szkoleń prowadzonych przez biblioteki AM. Dotyczy to zarówno oferty szkoleń, jak ich umiejscowienia w programie studiów, obowiązkowości oraz zawartości programowej.

Większość bibliotek prowadzi tzw. przysposobienie biblioteczne dla studentów pierwszego roku studiów. Jest to zwykle 1,5-2 godzinne wprowadzenie w regulamin korzystania ze zbiorów i usług biblioteki, informacja o systemie biblioteczno-informacyjnym, sieciach międzybibliotecznych, niekiedy pokaz witryny internetowej biblioteki, a kończy się wpisem do indeksu. Czas trwania zajęć wskazuje na to, że dają one informację sygnalną i nie obejmują ćwiczeń czy prezentacji. Zajęcia przeważnie prowadzone są w średniej wielkości grupach i mają formę wykładu, któremu niekiedy towarzyszy komputerowy pokaz. Prowadzą je przeważnie pracownicy działu informacji naukowej, ale bywają włączeni w nie także inni pracownicy. Przysposobienie biblioteczne nie obejmuje studentów wszystkich kierunków, a dwie biblioteki w ogóle go nie prowadzą z powodu ograniczeń kadrowych lub z powodu nie uwzględnienia tego szkolenia w programie nauczania. Rzadkością jest przysposobienie biblioteczne prowadzone przy komputerach w małych grupach. Robi to tylko jedna biblioteka w grupach 20-osobowych przy 10 komputerach.

7 z 11 bibliotek prowadzi specjalistyczne szkolenia, po zarejestrowaniu się odpowiedniej liczby chętnych. Odbywają się one w małych grupach i mają charakter praktycznych ćwiczeń przy komputerach. Oferta tych szkoleń jest bardzo zróżnicowana. Są to albo szkolenia ogólne w przeszukiwaniu baz (np. PBL, Medline, Embase, baz pełnotekstowych czasopism) lub też w wyszukiwaniu informacji w danej dziedzinie wiedzy. Są to krótkie, zwykle godzinne kursy. Według dyrektorów bibliotek cieszą się one dużym zainteresowaniem, zwłaszcza młodych naukowców i studentów piszących prace dyplomowe. Dwie biblioteki prowadzą szkolenia w instytutach lub zakładach uczelni. Szkolenia te są wygodne dla użytkowników i stąd cieszą się powodzeniem. Jedna z bibliotek w 2003 r. zrealizowała 240 godzin tego rodzaju szkoleń. 7 z 11 bibliotek prowadzi obowiązkowe zajęcia dla słuchaczy studiów doktoranckich. Wymiar godzin jest tu bardzo zróżnicowany (od 2 do 10 godzin), podobnie zakres tematów i kształconych umiejętności, od krótkiej orientacji odnośnie do źródeł i usług, do zajęć obejmujących techniki wyszukiwawcze, problemy oceny jakości, a także np. zasady konstrukcji pracy naukowej. Szkolenia takie organizowane są też na zamówienie kół naukowych, a prowadzone przeważnie przez pracowników działów informacji naukowej, rzadziej (w trzech bibliotekach) przez bibliotekarzy ze statusem dydaktycznym lub naukowo-dydaktycznym, w dwóch przypadkach także przez informatyka.

Rzadkością też jest prowadzenie przez biblioteki regularnych szkoleń dla pracowników naukowych lub lekarzy praktyków. Tylko trzy biblioteki prowadzą je w ramach programów kształcenia podyplomowego, z czego jedna ma w tym zakresie stałą ofertę 12-godzinnych szkoleń. Obejmują one elementy krytycznej analizy publikacji naukowych. Bywa, że biblioteki doraźnie organizują pokazy baz i usług mające na celu pozyskanie akceptacji środowiska naukowego dla ich zakupu. We wszystkich bibliotekach możliwe są indywidualne konsultacje w zakresie korzystania z biblioteki i udostępnianych przez nią źródeł.

Kilka (6) bibliotek planuje poszerzenie oferty szkoleń. Np. jedna z bibliotek nosi się z zamiarem wprowadzenia oprócz obowiązkowego PB na I roku studiów, obligatoryjnego szkolenia w przeszukiwaniu baz bibliograficznych dla studentów wyższych lat, inna zamierza prowadzić systematyczne szkolenia wśród pracowników naukowych w ich miejscu pracy. Dyrektorzy uzależniają to od możliwości kadrowych. Prawie wszyscy skarżą się na zbyt małą liczbę pracowników, którzy mogliby prowadzić takie kursy, jednak tylko w dwóch przypadkach dyrektorzy zwrócili uwagę na niedostatki dydaktycznych kwalifikacji pracowników biblioteki.

Poważną przeszkodą dla prawie wszystkich bibliotek jest brak odpowiedniej informatycznej infrastruktury: sal wyposażonych w odpowiednią liczbę komputerów, przestarzały sprzęt i oprogramowanie lub brak odpowiednio szybkiego dostępu do Internetu. Tylko jedna z badanych bibliotek deklaruje, że nie ma ograniczeń lokalowych, sprzętowych ani kadrowych.

Obecne zróżnicowanie zakresu i usytuowania szkoleń w programie studiów świadczy o tym, że nie ma jednolitego stanowiska zespołów ds. programów kształcenia w sprawie roli i zakresu działalności szkoleniowej bibliotek. Nie dokonano też najwidoczniej analizy, w jakim momencie studiów szkolenia takie powinny się odbywać. Oto kilka charakterystycznych przykładów: na jednej z uczelni tylko studenci III roku pielęgniarstwa są obowiązkowo szkoleni w zakresie informacji naukowej w wymiarze 10 godzin. Szkolenie takie otrzymują studenci analityki medycznej już w wymiarze obowiązkowych 15 godzin, a dla studentów medycyny zajęcia te są nieobowiązkowe. Na innej uczelni obowiązkowe 3-godzinne zajęcia mają studenci III roku farmacji, a 15-godzinne studenci I roku analityki medycznej, na II roku studiów magisterskich 15-godzinne szkolenia otrzymują pielęgniarki, studenci zdrowia publicznego i rehabilitacji, a studenci farmacji dopiero na V roku. Na tej samej uczelni studenci medycyny w ogóle nie mają tego rodzaju szkoleń. Skrajnym przypadkiem jest uczelnia, w której studenci zdrowia publicznego przechodzą obowiązkowy 60-godzinny kurs informacji naukowej, a studenci medycyny nie mają nawet przysposobienia bibliotecznego. To tylko kilka przykładów zupełnego braku unormowania zarówno odnośnie usytuowania szkoleń w programie nauczania jak i ich zakresu. Niektóre programy kursów są bardzo rozbudowane i obejmują nawet teoretyczne podstawy nauki o informacji, inne ograniczają się do pobieżnego, sądząc z wymiaru godzin, wprowadzenia do pewnych technicznych umiejętności wyszukiwania w bazach piśmiennictwa naukowego.

Wprowadzenie do programu nauczania omawianych szkoleń jest więc prawdopodobnie wynikiem indywidualnej aktywności dyrektorów bibliotek i tego, jaką wagę przywiązują do nich poszczególni członkowie komisji ds. programów nauczania. Trudno jest bowiem znaleźć inne uzasadnienie, dlaczego na tej samej uczelni studenci na pewnych kierunkach nie mają w ogóle szkoleń, a na innych obowiązują studentów obszerne obowiązkowe kursy.

Zaistnienie na jednej z uczelni, trwającego cały semestr przedmiotu obejmującego: wprowadzenie do zasad "evidence based practice", informację o źródłach i ich konstrukcji, kryteria oceny jakości źródeł informacji, techniki wyszukiwania, praktyczne wyszukiwanie w czołowych bazach bibliograficznych, problemy jakości i upowszechniania informacji, itp., było wynikiem sprzyjającej koincydencji: tworzenia nowego kierunku, woli władz wydziału oraz osobistej motywacji osób prowadzących ten przedmiot.

Przeprowadzony sondaż wskazuje więc, że wyposażanie studentów i przyszłych praktyków w umiejętności informacyjne, pozwalające im w pełni wykorzystywać elektroniczne zbiory i usługi bibliotek jest na razie "oddolną" inicjatywą, co bardziej energicznych i świadomych dyrektorów tych bibliotek i potrzebą indywidualnych wykładowców. Na pewno nie jest kierunkiem polityki edukacyjnej uczelni, za którą szłyby zmiany w programach nauczania, środki na infrastrukturę informatyczną i przygotowanie instruktorów.

Szkolenia w zakresie umiejętności informacyjnych na uczelniach medycznych za granicą

Analizując problem kształcenia w zakresie "information literacy" na uczelniach zagranicznych mniejszą wagę przywiązywano do analizy oferty poszczególnych bibliotek, która jest podobnie jak w Polsce bardzo zróżnicowana, a większą do wychwycenia kierunków rozwoju szkoleń i trendów. W krajach postkomunistycznych, (Czechy, Bułgaria, Węgry, Serbia, Litwa), sytuacja jest bardzo podobna do tej obserwowanej na uczelniach rodzimych. Widoczny jest brak jakichkolwiek ogólnych standardów oraz regulacji. Biblioteki zwykle prowadzą przysposobienie biblioteczne, a niekiedy oferują krótkie kursy informacji naukowej uwzględniające instruktaż w zakresie przeszukiwania baz komputerowych. Szkolenia te, podobnie jak w Polsce, nie zawsze są obowiązkowe, prowadzone są nie na wszystkich kierunkach i na rozmaitych latach studiów. Oferowane są też, choć rzadko, szkolenia małych grup użytkowników, np. w przeszukiwaniu konkretnej bazy bibliograficznej, Internetu, czy zbiorów czasopism elektronicznych. Wyjątkowe są bardziej rozbudowane kursy, takie, jak prowadzony na Uniwersytecie Semmelweis w Budapeszcie 28-godzinny kurs Methods of literature research, czy pięciomodułowy kurs Course Outline for Library Informatics na uniwersytecie w Debreczynie (Węgry). Za zaliczenie tych kursów studenci otrzymują punkty kredytowe. Od 1993 r. Kenezy Library (Debreczyn) prowadzi też 10-godzinny obowiązkowy kurs informacji naukowej na I roku studiów medycznych (Viragos 2002).

Inaczej przedstawia się sytuacja w krajach zachodnich, zwłaszcza tych, w których informatyzacja ma długą, blisko 30-letnią historię. Najbardziej rozwiniętą i ugruntowaną działalność w omawianym zakresie mają uczelnie medyczne w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Australii. W krajach tych już w latach 70. szkolenia tego rodzaju były prowadzone przez biblioteki, a od lat 80. zaczęto wprowadzać ideę zintegrowania szkoleń w zakresie UI z programem studiów. Polega to na dostarczaniu przez bibliotekę odpowiedniego szkolenia na życzenie prowadzącego przedmiot, w czasie, który ten uznaje za stosowny i najkorzystniejszy dla studentów. Uważa się bowiem, że umiejscowienie kursów UI w programie studiów jest kluczowe dla ich efektywności. Studenci, którzy szkoleni są zbyt wcześnie, nie potrafią zastosować w praktyce nabytych powierzchownie umiejętności, łatwo zapominają podane im informacje i techniki, jeżeli szkoleni są zbyt późno - nie praktykują ich i nie wykorzystują w czasie studiów. Korzystne wydaje się więc rozbicie szkoleń i wplecenie ich w program studiów, wszędzie tam, gdzie umiejętności te wykorzystywane są przez prowadzących zajęcia i gdzie mogą być kształcone w kontekście rzeczywistych konkretnych potrzeb informacyjnych (Bainton, 2001). Możliwe jest to tylko w ścisłej współpracy z wykładowcami przedmiotów dziedzinowych.

Minione 20 lat informatyzacji bibliotek medycznych na świecie pozwoliło na wypracowanie rozmaitych form współpracy między bibliotekarzami, wykładowcami i informatykami, aby jak najlepiej wykorzystać ich kompetencje i zasoby bibliotek. Potrzeba kształcenia UI została nie tylko dostrzeżona przez wykładowców i władze tych szkół, ale znalazła swój wyraz w dokumentach programowych. Społeczność amerykańskich szkół medycznych (Association of American Medical Colleges) uznała, że szkolenia te prowadzi się, aby absolwent studiów medycznych posiadał umiejętność uzyskiwania, zarządzania i wykorzystywania informacji biomedycznej w celu rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji związanych z opieką nad pacjentem i ochroną zdrowia całej populacji. Uznano, że umiejętności te powinny być bazą i nieodłącznym elementem realizacji całego programu nauczania (Raport AAMC, 1998). Na większości uczelni w Ameryce Północnej ukończenie kursu w zakresie umiejętności informacyjnych jest obowiązkowe i/lub daje kredyty liczące się w ogólnej punktacji. Najbogatsza i daleko wykraczająca poza typowe szkolenia w zakresie przeszukiwania baz bibliograficznych, źródeł internetowych, problemów jakości informacji, krytycznej analizy tekstu czy zarządzania referencjami, jest oferta szkoleniowa biblioteki Uniwersytetu Harvarda. Oferuje ona ponad trzydzieści rodzajów szkoleń, cyklicznie powtarzanych, w tym także w stosowaniu programów bio-informatycznych, cyfrowym obrazowaniu czy zarządzaniu rekordami medycznymi. Wchodzi więc w zakres informatyki medycznej, co jest specyficzną cechą amerykańskich uczelni, gdzie informacja naukowa o wiele ściślej łączy się z informatyką medyczną, czy wiedzą dotyczącą systemów informacji w ochronie zdrowia niż w szkołach europejskich, choć i tu zachodzą zmiany. Niektóre kraje Europy Zachodniej, takie, jak np. Wielka Brytania, Niemcy czy Dania nie pozostały daleko w tyle, inne np.: Hiszpania, Portugalia, Grecja dopiero w ostatnich latach termin "information literacy" wprowadziły na stałe do języka edukacji.

Biblioteki akademickie w Wielkiej Brytanii w większości uznają uczenie UI za ważny element ich zadań, a dane statystyczne mówią, że w ciągu ostatnich lat liczba godzin szkoleń w zakresie UI stale rośnie. Trend ten jest bardzo wyraźny, szczególnie na nowo otwieranych kierunkach, a biblioteki coraz częściej organizują w swojej strukturze specjalne oddziały szkoleniowe. Coraz częściej biblioteki szkolą także pracowników naukowych i wychodzą ze szkoleniami poza obręb swoich pracowni, prowadząc je na żądanie w dowolnym, wyposażonym w komputery miejscu uczelni. Generalnie w kształceniu UI dominuje obecnie anglo-amerykańska koncepcja "information literacy", polegająca na odejściu od odrębnych, prowadzonych przez biblioteki szkoleń w posługiwaniu się konkretnym źródłem (lub na wbudowaniu modułu informacji naukowej w program studiów, na określonym roku) na rzecz międzyprzedmiotowej ścieżki nauczania UI. Więcej o tym piszę w artykule: Kształcenie w zakresie umiejętności informacyjnych w akademiach medycznych w Polsce na tle innych krajów, przyjętym do druku w PTINT, 2004.

Szkolenia w zakresie UI stanowią stały element procesu dydaktycznego szczególnie tam, gdzie nauczanie problemowe i inne metody aktywne, ukierunkowane na kształcenie samodzielności studiowania, są naczelnymi metodami nauczania, m.in. na uniwersytetach McMaster czy Queen's w Kanadzie, Harvard University, Oxford, czy w szwedzkich szkołach medycznych.

Wnioski

Porównanie oferty udostępnianych przez witryny bibliotek medycznych zasobów i informacji bibliograficznej nie wypada dla polskich uczelni medycznych źle. Dostępne są wszystkie ważne międzynarodowe bazy bibliograficzne, stopniowo w coraz większym zakresie katalogi i usługi wyszukiwania jest możliwość kopiowania, wypożyczeń międzybibliotecznych itp. Natomiast w zakresie szkoleń, które powinny towarzyszyć tak bogatej ofercie można stwierdzić nasze, w tym względzie, opóźnienie, zwłaszcza w stosunku do najbardziej renomowanych uczelni krajów zachodnich.

Słaby rozwój działalności szkoleniowej bibliotek spowodowany jest wieloma przyczynami. Jedna z nich to brak jednoznacznych i jednolitych w skali kraju dyrektyw programowych w tym obszarze edukacji. Wynika to prawdopodobnie z nie uświadamiania sobie w pełni przez decydentów uczelni (czy jeszcze ogólniej, władz edukacyjnych i zdrowotnych) rozbieżności między zasobami i technologicznymi możliwościami bibliotek a wiedzą i umiejętnościami użytkowników. W wyniku tego relacja wydatek-korzyść (między pieniędzmi wydawanymi na bazy, programy, elektroniczne źródła i ich wykorzystaniem przez użytkowników) nie może być dobra. Inne przyczyny niedostatku szkoleń, mające swoje korzenie w tej pierwszej, to: braki infrastruktury technologicznej (nowocześnie oprogramowanych komputerów, stanowisk sieciowych, pomieszczeń) oraz odpowiedniej liczby przygotowanych bibliotekarzy-instruktorów. Wprowadzenie szkoleń w zakresie UI, jako jednego z ważnych elementów edukacji na uczelniach medycznych uwzględniałoby więc zmiany form, w jakich obecnie prezentowane są zasoby wiedzy i informacji, a także zmiany zachodzące w metodach nauczania i zniwelowałoby rozdźwięk miedzy tym co robią i co kupują biblioteki, a tym w jakim stopniu jest to wykorzystywane. Uświadomienie sobie konieczności zintensyfikowania i unormowania szkoleń UI przez władze uczelni zapewne spowodowałoby i zwiększenie środków finansowych prezentacjami elektronicznych zasobów i potencjalnych możliwości usługowych bibliotek na szerokie forum. Pokazywanie tych możliwości na konferencjach dziedzinowych oraz tych dotyczących edukacji medycznej. Zwracanie uwagi na trudności, jakie napotykają nieprzeszkoleni użytkownicy. Krokiem następnym powinna być konsultacja ze środowiskiem nauczycieli akademickich i studentów odnośnie formy i zakresu potrzebnych szkoleń, a w końcu, wejście bibliotek z konkretną ofertą szkoleń w programy nauczania. Warunkiem sukcesu jest tu współpraca z wykładowcami uczelni i odpowiednie pedagogiczne/metodyczne przygotowanie instruktorów.

Jak widać z sondażu, biblioteki medyczne w Polsce świadome są rosnących potrzeb i znajdują się na etapie budowania oferty szkoleń. Jednocześnie programy nauczania na uczelniach medycznych są dostosowywane do wymogów procesu bolońskiego. Powinno się więc właśnie teraz pokusić o ujednolicenie ramowych wymogów i określenie tego, co student medycyny i nauk pokrewnych powinien umieć i wiedzieć, aby efektywnie korzystać z informacji naukowej oraz o wprowadzenie odpowiednich szkoleń do programów.

Zintensyfikowanie bibliotecznej działalności edukacyjnej wydaje się konieczne z powodu podniesienia efektywności nauczania w ogóle, a także, by dziesiątki i setki tysięcy złotych wydawane na bazy fachowej literatury i komputeryzację zasobów i usług były efektywnie spożytkowane.

Bibliografia

1. American Library Association. Presidential Committee on Information Literacy. Final Report [on-line].Chicago: American Library Association, 1989. [dostęp 30 grudnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ala.org/ala/acrl/acrlpubs/whitepapers/presidential.htm.

2. AUDUNSON, R., NORDILE, R. Information literacy: the case or non-case of Norway? Library Review 2003, 52, 7, p. 319-325.

3. BAINTON, T. Information literacy and academic libraries: the SCONUL approach (UK/Ireland). In Proceedings of 67th IFLA Council and General Conference, August 16- 25, 2001 [on-line]. [dostęp 10 stycznia 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ifla.org/IV/ifla67/papers/016-126e.pdf.

4. BRETTLE, A. Information skills training: a systematic review of the literature. Health Information and Libraries Journal 2003, no. 20, suppl. 1. p. 3-9.

5. BROWN, J.F., HANNIGAN, G.G. (compiled) Informatics in Health Sciences Curricula. Medical Library Association DocKit #11, Chicago, 1999. ISBN 912176-65-2.

6. BROWN, J.F., NELSON, J.L. Integration of information literacy into a revised medical school curriculum. Medical Reference Services Quarterly 2003, 122 (3), p. 63-74.

7. BRUCE, C.S. Information literacy as a catalyst for educational change. A background paper. July 2002, White paper prepared for UNESCO, the U.S. National Commission on Libraries and Information Science, and the National Forum on Information Literacy, for use at the Information Literacy Meeting of Experts, Prague, The Czech Republic. [on-line] [dostęp 30 grudnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.nclis.gov/libinter/infolitconf&meet/papers/bruce-fullpaper.pdf.

8. CHALON, P., DELVENNE, C. An information retrieval training tool targeting the PBL students at the University of Liege. In Proceedings of 8th European Conference of Medical and Health Libraries, September 16-21, 2002, Kolonia, Niemcy [on-line]. [dostęp 30 grudnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.zbmed.de/fileadmin/pdf_dateien/EAHIL_2002/chalon.pdf (abstrakt); Dostępny w World Wide Web:http://www.agmb.de/mbi/2003_1/23-27chalon.pdf (pełny tekst).

9. DĄBROWIECKI, S., JANOWICZ, E., MALUKIEWICZ-WIŚNIEWSKA, G. Jak wyszukiwać i krytycznie oceniać naukowe publikacje medyczne. Bydgoszcz: Wydaw. Uczel. A.M., 1996. ISBN 83-903-739-20.

10. DOZIER, M., BROWN, F. J. L. Web-based information skills tutorials for evidence based learning and practice. In Proceedings of 8th European Conference of Medical and Health Libraries, September 16-21, 2002, Kolonia, Niemcy [on-line]. [dostęp 30 grudnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.zbmed.de/fileadmin/pdf_dateien/EAHIL_2002/dozier-proc.pdf.

11. EARL, M.F.F., NEUTENS, J.A. Evidence-based medicine training for residents and students at a teaching hospital: the library's role in turning evidence into action. Bulletin of the Medical Library Association 1999, no. 87, p. 211-214.

12. FRANASZEK, P. (red.) Informacja naukowa w zdrowiu publicznym. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2001. ISBN 8323314187.

13. GHALI, W.A. et al. Successful teaching in evidence-based medicine. Medical Education 2000, no. 34, p. 18-22.

14. GIBSON, K.E., SILVERBERGI, M. A two year experience teaching computer literacy to first-year medical students using skill based cohorts. Bulletin of Medical Library Association 2000, no. 88, p. 157-164.

15. GRANT, K.L., HERRIER, R.N., ARMSTRONG, E.P. Teaching a systematic search strategies improves literature retrieval skills of pharmacy students. American Journal of Pharmaceutical Education 1996, no. 60, p. 281-286.

16. HARALDSTAD, A-M. Information literacy-curriculum integration with medical school's syllabus. Liber Quarterly: The Journal of European Research Libraries 2002, 12, 2-3, p. 192-198.

17. Information literacy Competency Standards for Higher Education. Chicago: Association of College & Research Libraries, 2000.

18. LAMBERT-LANNING, A., WATSON, L., EVANS, M.F. Integrating medical informatics into the undergraduate curriculum. Bibliotheca Medica Canadiana 2000, 21 3, p. 16-19.

19. National Forum on Information Literacy, for use at the Information Literacy Meeting of Experts, Prague, The Czech Republic [on-line]. [dostęp 10 stycznia 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.nclis.gov/lininter/infolitconf&meet/papers/bruce-fullpaper.pdf.

20. NIEDŹWIEDZKA, B. Kształcenie w zakresie umiejętności informacyjnych w akademiach medycznych w Polsce na tle innych krajów. PTINT 2004 (artykuł przyjęty do druku).

21. PIOTROWICZ, A. (red.) Dydaktyczne funkcje biblioteki głównej akademii medycznej z uwzględnieniem wykorzystania technik informatycznych: XVII Konferencja Problemowa Bibliotek Medycznych, Poznań, 3-5 czerwca 1998: materiały z konferencji. Poznań: Wydaw. Uczelniane AM, 1998. ISBN 838543948X.

22. SCHWARTZ, D.G. SCHWARTZ, S.A. Medline training for medical students integrated into the clinical curriculum. Medical Education 1995, no. 29, p. 133-138.

23. SCOTT, C.S. et al. Information and informatics literacy: skills, timing, and estimates of competence. Teaching & Learning in Medicine 2000, no. 12 (2), p. 85-90.

24. SCONUL (Standing Conference of National and University Libraries), 1999. SCONUL Briefing paper. Information Skills in Higher Education. SCONUL.

25. SNAVLEY, L. Information literacy standards for higher education: an international perspective. In Proceedings of 67th IFLA Council and General Conference, August 16-25, 2001 [on-line]. [dostęp 10 stycznia 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ifla.org/IV/ifla67/papers/073-126e.pdf.

26. STEAD, W. Positioning the library at the epicenter of networked biomedical enterprise. Bulletin of the Medical Library Association 1998, no. 86, pp. 26-30.

27. TAYLOR, S., KROG, M. Problem-based learning at medical libraries. DF Rev. 2000, 23, 9, pp. 257-259.

28. TOVOTE, CH. Customer or refined student. Reflections on the "customer" mataphor in the academic environment and the new pedagogical challenge to the libraries and librarians. In Proceedings of 67th IFLA Council and General Conference, August 16-25, 2001 [on-line]. [dostęp 10 stycznia 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ifla.org/IV/ifla67/papers/071-126e.pdf.

29. VIRAGOS, M., KARACSONY, G. Problem based user education in the medical library: how much for whom and Colegewhen. In Proceedings of 8th European Conference of Medical and Health Libraries, September 16-21, 2002, Kolonia, Niemcy [on-line]. [dostęp 30 grudnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.zbmed.de/fileadmin/pdf_dateien/EAHIL_2002/viragos-proc.pdf.

30. WEIGHTMAN, A. Development and evaluation of a library skills programme for postgraduates: an example of evidence based librarianship. In Proceedings of 8th European Conference of Medical and Health Libraries, September 16-21, 2002, Kolonia, Niemcy [on-line]. [dostęp 30 grudnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.zbmed.de/fileadmin/pdf_dateien/EAHIL_2002/weightman-proc.pdf.

31. WROSCH, J.A. et al., Instruction of evidence-based medicine searching skills during first-year epidemiology. Medical Reference Services Quarterly 1998, 17, 3, p. 49-57.