Renata Kosak Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu Praca biblioterapeutyczna prowadzona w filiach MBP we Wrocławiu (komunikat)

W ustawie o bibliotekach jest zapis, że biblioteki publiczne służą zaspokajaniu potrzeb kulturalnych i informacyjnych ogółu społeczeństwa [...]. Kierując się tym zaleceniem, dyrekcja Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu (MBP) podejmuje działania mające na celu likwidację barier architektonicznych, umożliwiając w ten sposób dotarcie do biblioteki wszystkim potencjalnym użytkownikom. W chwili obecnej 22 filie są dostępne także dla ludzi poruszających się na wózkach inwalidzkich.

Wśród filii bibliotecznych, trzy to biblioteki szpitalne. Dysponują one specjalnie wyselekcjonowanymi księgozbiorami oraz zatrudniają bibliotekarzy przygotowanych do pracy z ludźmi chorymi. W placówkach tych praca prowadzona jest z indywidualnym czytelnikiem. Głównym celem, jaki chce osiągnąć bibliotekarz, jest poprawa nastroju pacjenta. Odpowiednio dobrana lektura może pomóc w jego realizacji. Bibliotekarki stworzyły specjalne kolekcje książek (także z zakresu literatury medycznej), przeznaczonych dla pacjentów konkretnego oddziału, np. kardiologii, patologii ciąży, książki dla młodych mam na oddział noworodków itp. Pacjenci bardzo dobrze reagują na hasła: biblioteka i książka. Chętnie rozmawiają z bibliotekarzem, nawet jeżeli nie chcą wypożyczać książek. Ci, którzy chcą czytać, najczęściej decydują się na czasopisma lub lekką literaturę, lekką także w sensie fizycznym, łatwą do utrzymania w ręku. Dla osób starszych przygotowywane są książki z większym drukiem. Mężczyźni preferują literaturę przygodową i sensacyjną, kobiety obyczajową.

W innych filiach działania biblioterapeutyczne skierowane na poszczególnych czytelników podejmowane są w chwili pojawienia się takiej potrzeby, także w ramach akcji "Książka do domu". MBP oferuje mieszkańcom Wrocławia tę usługę od ok. 2 lat. Czytelnicy, którzy z racji choroby lub niepełnosprawności nie są w stanie dotrzeć do biblioteki, mogą zgłosić ten fakt telefonicznie do którejkolwiek filii bibliotecznej w mieście. W takich przypadkach książki dostarczane są do domu czytelnika. Ogłoszenie o takiej usłudze podane zostało przez radio i na łamach prasy. Bibliotekarze przekazali je do ośrodków zdrowia i innych miejsc, do których przychodzą ludzie chorzy lub ich opiekunowie. W wielu parafiach księża przeczytali ogłoszenie po nabożeństwie. Współpracuje się też z opiekunkami społecznymi, dzięki którym można dotrzeć do ich podopiecznych.

Ludzie starsi, którzy przez wiele lat przychodzili do biblioteki, z wdzięcznością witają bibliotekarza przynoszącego im książki do domu. Niejednokrotnie jest to jedyna osoba, z którą mogą porozmawiać. Dlatego tak ważne jest, aby bibliotekarz umiał słuchać. Słuchając, poznaje problemy, którymi żyje ich czytelnik, poświęca mu swój czas, okazuje zainteresowanie. Często o to właśnie chodzi, żeby znalazł się ktoś, kto zechce wysłuchać. A jeżeli przy okazji dobierze odpowiednią lekturę, tym lepiej.

Jedenaście filii MBP mieści się na terenie szkół. Uczniowie chętnie przychodzą do biblioteki. Jest to miejsce, gdzie nie czują na sobie wzroku nauczyciela. Przychodzą niekoniecznie po to, aby wypożyczyć książkę. Po prostu chcą uciec od atmosfery szkoły. Czasami są nerwowi, nadpobudliwi, a nawet agresywni. Bibliotekarze z kilku bibliotek próbowali nawiązać kontakt z tą młodzieżą. Okazało się, że niektóre dzieci mają kłopot z czytaniem. Książka nie jest dla nich interesująca, jest zbyt trudna. Młodszym dzieciom zaproponowano wspólne czytanie łatwych książek z dużą ilością ilustracji, pisanych dużymi literami. Po lekturze bibliotekarz rozmawia z dziećmi o treści książki. Prosi o wymyślenie innego zakończenia lub organizuje zajęcia plastyczne. Powstałe w ten sposób prace są później eksponowane w bibliotece. Starszym dzieciom zaproponowano głośne czytanie lektur szkolnych, a następnie odgrywanie scenek dramowych. W zajęciach najczęściej bierze udział po kilkoro dzieci. Wkrótce zaobserwowano, że młodzi ludzie, wpadający na przerwie do biblioteki, nie są już tak uciążliwi. Zachowują się spokojniej, a jednocześnie bardziej otwarcie, chętnie opowiadają o szkole i swoich zajęciach poza nią. Z relacji nauczyciela języka polskiego wynika, że na lekcjach stali się bardziej aktywni, zwłaszcza kiedy omawiane są lektury.

We Wrocławiu działają różne ośrodki pracujące z osobami niepełnosprawnymi. Filie MBP nawiązują z nimi współpracę, organizując zajęcia z elementami biblioterapii. Kierowniczka filii bibliotecznej, mieszczącej się na Biskupinie, i nauczycielka języka polskiego ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego Nr 10 wspólnie opracowały projekt edukacyjny "SZANSA" dla uczniów I klasy Gimnazjum Specjalnego (dla dzieci niepełnosprawnych umysłowo). Pomysł projektu zrodził się w wyniku koleżeńskiej rozmowy na temat trudności adaptacji dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Opracowano go z myślą o integracji młodzieży niepełnosprawnej ze środowiskiem lokalnym.

Głównymi założeniami projektu była realizacja celów edukacyjnych języka polskiego (kształcenie sprawności mówienia, słuchania, czytania i pisania, ujawnianie językowych i czytelniczych umiejętności uczniów, uczenie uczestnictwa w kulturze) przy współdziałaniu z instytucjami lokalnymi.

Cały projekt składał się z pięciu odrębnych modułów:

1. Z wizytą w Miejskiej Bibliotece Publicznej - zajęcia biblioteczne, mające na celu przygotowanie uczniów do korzystania z różnych źródeł informacji.
2. Międzynarodowy Dzień Teatru - spotkanie z twórcami teatru TRAKT oraz udział w warsztatach teatralnych.
3. Wrocław - moja mała ojczyzna - zajęcia biblioteczne, podczas których uczniowie samodzielnie poszukiwali informacji o naszym mieście.
4. Dzień Bibliotekarza - towarzyskie spotkanie z pracownikami biblioteki.
5. Spotkanie z malarką - poznanie efektów pracy artysty oraz odbiór dzieł sztuki.

Cechą wspólną tych modułów było rozwijanie umiejętności społecznych ucznia poprzez zdobywanie prawidłowych doświadczeń we współżyciu i współdziałaniu w grupie, w środowisku lokalnym.

W trakcie realizacji jest kolejny projekt edukacyjny, przygotowywany przez obie panie, a zatytułowany "Jesteśmy twórcami własnej książki". Projekt powstał z myślą o rozbudzaniu i rozwijaniu indywidualnych zainteresowań uczniów klasy III gimnazjum. Jest realizowany na lekcjach języka polskiego i na comiesięcznych zajęciach w bibliotece publicznej. Ma na celu:

• ukazanie uczniom drogi powstawania książki (zajęcia teoretyczne w bibliotece ilustrowane pokazem pracy introligatora, wycieczka do wydawnictwa i drukarni),
• zaznajomienie z budową książki,
• przygotowanie do opracowania własnej książki.

W wyniku realizacji projektu młodzież ma możliwość:

• rozwijać zdolność nawiązywania kontaktu z innymi ludźmi,
• rozbudzać poczucie własnej wartości i przydatności dla środowiska,
• praktycznie wykorzystać zdobytą wiedzę,
• wzbogacać własną osobowość,
• rozwijać umiejętność współdziałania w grupie.

Filia na Tarnogaju współpracuje ze Specjalnym Ośrodkiem Szkolno-Wychowawczym, organizując zajęcia dla uczniów gimnazjum. Pomagają one młodzieży przyswoić podstawowe wiadomości o książce, wzbogacają słownictwo i umiejętności praktyczne, ułatwiające samodzielne uczestniczenie w życiu społecznym. Ponadto w bibliotece odbywają się spotkania Turystycznego Koła Zainteresowań działającego w Ośrodku. Członkowie tego Koła szukają informacji o miejscach (we Wrocławiu i jego okolicach), które chcieliby odwiedzić. Uczą się posługiwania mapami, planami, przewodnikami. Następnym etapem jest wycieczka. Uczestnicy tych zajęć emocjonalnie angażują się we wszystko, co robią. Dużo radości sprawia im poznawanie miejsc znalezionych wcześniej w przewodniku czy albumie fotograficznym.

Grupa dziewcząt mniej upośledzonych z Domu Pomocy Społecznej w Żernikach kilka razy w roku przyjeżdża do filii bibliotecznej przy ul. Pereca. Bibliotekarki przygotowują dla nich zajęcia plastyczne powiązane z łatwymi tekstami literackimi. Prace wykonane na spotkaniu lub kontynuowane w ośrodku są eksponowane w czytelni biblioteki. Kilka razy zorganizowano większe wystawy. Dziewczęta wraz z opiekunkami uczestniczyły w ich otwarciu. Spotkania te za każdym razem wywierają na ich uczestnikach duże wrażenie, wywołują wiele pozytywnych emocji, umożliwiają kontakt z innymi ludźmi.

Filia biblioteczna działająca na Kozanowie w szczególny sposób nastawiona jest na pracę z czytelnikiem wymagającym działań biblioterapeutycznych. Bibliotekarki nawiązały współpracę z Ośrodkiem Szkolno-Wychowawczym Dzieci Niesłyszących.

Dzieci i młodzież chętnie biorą udział w zajęciach i konkursach plastycznych, np. w konkursie pt. "Każdy ma swego anioła". Dzieci uczestniczyły w otwarciu wystawy, a dyrektor szkoły zorganizował specjalny apel, na którym wręczane były nagrody. Podopieczni ośrodka uczestniczą w małych grupach w spotkaniach autorskich i innych imprezach organizowanych w bibliotece. Przychodzą z opiekunką, która tłumaczy na język migowy. Niestety, nikt w bibliotece nie zna tego języka i dlatego każdy kontakt musi się odbywać za pomocą tłumacza.

Na Kozanowie mieści się szkoła podstawowa i gimnazjum dla dzieci z porażeniem mózgowym. W ubiegłym roku szkolnym grupa dzieci z tej szkoły uczestniczyła w koncertach zorganizowanych w bibliotece. Okazało się, że dla tych dzieci (w wielu przypadkach na wózkach inwalidzkich) wizyta w bibliotece była wielkim świętem. Zwróciło to uwagę bibliotekarek, które postanowiły pogłębić współpracę ze szkołą. Po wizycie u dyrektorki szkoły doszło do spotkania z dwiema nauczycielkami, które podjęły się współudziału w opracowaniu programu edukacyjnego. Zaplanowano, że w nowym roku szkolnym odbędą się cztery spotkania w grupie uczniów szkoły podstawowej i jedno dla gimnazjalistów. Uwzględniono współuczestniczenie rodziców dzieci i uczniów Gimnazjum Nr 7, przy którym istnieje nasza biblioteka.

Sporą grupę czytelników filii stanowią ludzie niewidomi i niedowidzący. Dla nich zainstalowano w czytelni specjalnie oprogramowany komputer, udostępniane są też książki mówione. Biblioteka posiada je jeszcze w niewielkiej ilości, ale komplety kaset sprowadzane są z filii przy ul. Zielińskiego, z której od wielu już lat korzystają ludzie niewidomi i niedowidzący.

Dobrze rozwija się współpraca z Domem Pomocy Społecznej w Pilczycach. Bezpośrednio do ośrodka przynoszone są książki, a zwłaszcza mówione. W bibliotece regularnie odbywają się spotkania przy herbacie. Przychodzą na nie starsze panie ze swoją opiekunką. Są bardzo zadowolone z tych imprez i chciałyby, aby odbywały się częściej. Panie, oprócz czytania książek, mają wiele zainteresowań, o których dużo i chętnie opowiadają. Biorą też udział w konkursach plastycznych. Wykonują naprawdę piękne prace.

Imprezy dla starszych czytelników odbywają się też w filii na Oporowie. Czytelnicy - seniorzy spotykają się raz w miesiącu. Przychodzą na nie również osoby, które na Oporowie już nie mieszkają. Panie przynoszą ciasto, bibliotekarki przygotowują herbatę. W miłej atmosferze rozmawiają o sprawach dotyczących osiedla, omawiają wydarzenia związane z kulturą oraz nowości wydawnicze.

W bibliotece przy bulwarze Ikara raz w tygodniu spotykają się ludzie chorzy na SM. Znaleźli tu przychylną atmosferę. Biorą udział w prelekcjach, spotkaniach z pisarzami i ciekawymi ludźmi, dyskutują nad filmem i książką. Towarzyszy im zawsze kierowniczka filii, bardzo zaangażowana w pracę z tymi ludźmi. Koło teatralne działające przy bibliotece dało dla nich dwa koncerty. Stowarzyszenie Rozwoju Osób Niepełnosprawnych, w ramach realizacji programu edukacyjno-terapeutycznego "Jak żyć z SM?", zorganizowało w czerwcu na terenie biblioteki konferencję.

Oprócz wypożyczalni książek w bibliotece działa osobna wypożyczalnia kaset wideo i DVD. Jest ona odwiedzana równie chętnie jak wypożyczalnia książek. Jedna z pań bibliotekarek, uzupełniająca wykształcenie, zainteresowała się biblioterapią. Wiedzę zdobytą na studiach z powodzeniem wykorzystuje w pracy, opracowując scenariusze zajęć biblioterapeutycznych dla dzieci. Do wypożyczalni regularnie przyprowadza swoje podopieczne pedagog z Ośrodka Społeczno-Wychowawczego. Dziewczęta wybierają filmy i oglądają je na miejscu w specjalnej salce. Lubią oglądać komedie, filmy romantyczne, w których bohaterowie żyją długo i szczęśliwie. Nie sprawdzają się filmy "z życia wzięte". Dziewczęta twierdzą, że one już to przeżyły. Teraz chcą oderwać się od brutalnej rzeczywistości. Potrzebują odreagowania, uciekają w bajkę i fikcję kina.

Przytoczyłam tu tylko część przedsięwzięć podejmowanych przez bibliotekarzy MBP we Wrocławiu w zakresie biblioterapii. Te i podobne działania mają miejsce w 55 filiach bibliotecznych na terenie miasta. Zdajemy sobie sprawę, że potrzeby są dużo większe. Jest to dla naszych bibliotekarzy nowe wyzwanie. Brakuje jednak ludzi, którzy mieliby odpowiednie wykształcenie. Z tego powodu wiele posunięć podejmujemy na wyczucie, korzystając z wiedzy zdobytej z literatury fachowej i na zespołach samokształceniowych.