Danuta Dudziak

Biblioteka Główna i OINT
Politechniki Wrocławskiej

Bibliotekarz dziedzinowy czy bibliotekarz zintegrowany ?

Model współpracy z uczelnią, czyli ze wszystkimi chętnymi do uczestniczenia w niełatwym dziele wzbogacania księgozbioru.

Często werbalizowana niechęć pracowników nauki do bibliotek jest zjawiskiem powszechnym w polskich uczelniach. Biblioteka drogo kosztuje. Kilka razy więcej niż np. inna samodzielna jednostka uczelniana o podobnym poziomie zatrudnienia. Jaka jednak inna jednostka wydaje prawie cały swój budżet na książki, czasopisma i bazy danych? Drogie i kosztowne zbiory przekładają się potem na liczbę wypożyczeń, których zarejestrowano ponad 1.100.000 w 1999 roku na Politechnice Wrocławskiej, uczelni kształcącej 25.000 studentów na 11 wydziałach i zatrudniającej 1900 nauczycieli akademickich.

Wspomniana niechęć powoli ustępuje miejsca coraz wyraźniejszym oczekiwaniom, aby za wykładane pieniądze otrzymywać jak najwięcej "jakości". Wyposażenie bibliotek, potencjał intelektualny pracujących tam ludzi oraz aktualność oferty, jaką proponuje we wspieraniu badań naukowych i dydaktyki, to punktowany kapitał każdej uczelni. Są to wystarczające powody by niechęć i wysokie koszty zamieniać na jakość właśnie, w warunkach istniejących ograniczeń.

Poszukiwanie modelu rozwoju kolekcji, dostosowanego do potrzeb i możliwości uczelni w Polsce staje się zadaniem nieodzownym. Odpowiedzi na pytanie: do jakiego stopnia, system bibliotekarzy dziedzinowych funkcjonuje w bibliotekach akademickich w Polsce i czy jest to właściwy kierunek na przyszłość? - poszukiwać będą organizatorzy i uczestnicy seminarium, które odbędzie się w październiku tego roku w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Toruńskiego. Przyczynkiem do poszukiwań jest niniejszy referat, który zgodnie z założeniem autorki jest próbą odpowiedzi na kolejne pytanie: jeśli nie bibliotekarz dziedzinowy to kto jest w stanie wziąć odpowiedzialność za jakość księgozbioru w bibliotekach akademickich w Polsce?

Celem referatu jest opisanie centralnego systemu gromadzenia książek w Bibliotece Głównej Politechniki Wrocławskiej. System obejmuje sieć wszystkich, funkcjonujących w Uczelni bibliotek i podporządkowany jest pryncypiom zawartym w strategii Biblioteki jakimi są, między innymi:

• tworzenie centralnego, powszechnie dostępnego katalogu komputerowego, który obejmuje 100% nabytków bez względu na źródła finansowania i miejsce zakupu w różnych jednostkach organizacyjnych Uczelni;
• motywowanie pracowników naukowych, studentów i wszystkich chętnych do udziału w procesie wzbogacania i finansowania zbiorów.

Referat jest także próbą opisania alternatywy dla propozycji Jacka Wojciechowskiego , o której wspomina, między innymi, w jednym z najlepszych - zdaniem autorki - tekstów w polskim piśmiennictwie bibliotekarskim ostatnich lat na temat sztuki gromadzenia zbiorów.

Oto cytat: "Ale nie obejdzie się bez pomocy ekspertów spoza bibliotek - zwłaszcza w bibliotekach dużych.... Trzeba powołać do życia zespół doradczy złożony ze znawców różnych zagadnień, z prośbą o systematyczne sugestie dla wyboru wpływów i konsultacje w procesach selekcji. To muszą być ekspertyzy płatne, w sumie tańsze niż koszty nabytków chybionych oraz przeoczeń."¹⁾

I inny fragment : "W każdym razie obecnie dla oceny urozmaiconej nośnikowo kolekcji i dla analizy wielomedialnej podaży , nie wystarczy już własna orientacja oraz intuicja osób, zaangażowanych stale w procesy gromadzenia. Konieczna jest obiektywizacja i merytoryczna zasadność decyzji. Tym samym gromadzenie oraz usuwanie zbiorów straciło swój manufakturalny, chałupniczy charakter, nabierając cech technologii eksperckiej."¹⁾

Tyle cytaty. Trudno kwestionować trafność zawartych w nich sformułowań. Jednakże w polskich bibliotekach akademickich , w których "najczęściej doborem literatury zajmuje się komórka ds. gromadzenia"²⁾, płatne technologie eksperckie to jeszcze pieśń przyszłości, oby tylko, jak najbliższej.

Traktowany priorytetowo, komputerowy katalog książek w Politechnice Wrocławskiej jest par excellence centralnym katalogiem, obejmującym zbiory wszystkich 25 uczelnianych bibliotek. Zatrudnieni w tych bibliotekach pracownicy, wspólnie z Oddziałem Gromadzenia stymulują pracowników naukowych i studentów do typowania potrzebnej literatury naukowej i dydaktycznej. Najcenniejsza jest współpraca ze stałymi konsultantami, którzy charakteryzują się tym, że "urodzili się z książką w ręku" a teraz "nie wychodzą z księgarni internetowej" Wyszukiwane i przekazywane bibliotekom sieci i konsultantom katalogi, oferty i wszelkie inne źródła informacji o książce wracają w postaci zamówień do Oddziału Gromadzenia, który generuje sumę zapotrzebowania literaturowego Uczelni i jest dysponentem wszystkich środków przeznaczonych na zakup książek, zarówno budżetowych jak i deklarowanych przez pracowników. Środki budżetowe dzielone są najpierw na trzy części, z przeznaczeniem na:

• zakup krajowy;
• zakup z importu;
• rezerwę Biblioteki Głównej.

Często pracownicy sami dokonują zakupu potrzebnej literatury, zwłaszcza zagranicznej; zawsze jednak tytuł jest rejestrowany przez Bibliotekę.

Taki sposób nabywania literatury wymusza wysoką jakość obsługi. Książki finansowane ze zleceń przekazywane są do opracowania w dniu ich otrzymania, z równoczesnym uruchomieniem procedur obciążających źródła płatności deklarowane przez zainteresowanych w momencie zamawiania tytułów do zakupu przez Bibliotekę Główną. Pozycje, które kupują osobiście pracownicy i rozliczają faktury w swoich macierzystych jednostkach - przekazuje się do opracowania natychmiast po ich otrzymaniu, najlepiej w obecności osoby przekazującej.

Konieczność dostarczania do Biblioteki Głównej wszystkich nabywanych indywidualnie w Uczelni książek, reguluje zarządzenie Rektora i ścisła współpraca z Kwesturą, gdzie akceptowane są tylko rachunki za książki z importu, posiadające adnotację: "Wprowadzono do katalogu centralnego BG z nr akcesji....".

Poniższa tabela ilustruje liczbę egzemplarzy książek zagranicznych kupionych w ostatnich trzech latach, z uwzględnieniem sposobu ich nabycia.

Tabelę uzupełnia i uaktualnia załącznik 1, zawierający statystykę zakupu z importu w poszczególnych bibliotekach sieci, w zestawieniu wg wysokości nakładów własnych, za okres 1.01.99. - 30.05.99 (dostępny tylko w wersji drukowanej referatu).

Wydruk jest standardowym materiałem statystycznym generowanym przez moduł Gromadzenia.³⁾ Postać wydruku zaprojektowano z myślą o stosowanym od lat, algorytmie rozdziału środków budżetowych przeznaczanych na zakup książek zagranicznych pomiędzy poszczególne biblioteki sieci. Zgodnie z tym algorytmem, kwotę na książki zagraniczne dzieli się z uwzględnieniem dwóch podstawowych kryteriów:

• pierwszym z nich jest liczba pracowników naukowych obsługiwanych przez daną bibliotekę instytutową lub wydziałową, ze współczynnikiem wagi - 0,7;
• drugim - wysokość udziału własnych środków przeznaczanych na finansowanie zakupów książek przez te instytuty lub wydziały, w ostatnich trzech latach, ze współczynnikiem wagi - 0,3.

Tryb typowania do zakupu książek polskich finansowanych, z nie podlegającego dalszemu podziałowi, wspólnego dla wszystkich bibliotek sieci budżetu Biblioteki Głównej, z minimalnym jak do teraz udziałem środków własnych, jest poszerzony o doradztwo ze strony studentów. Mają oni do dyspozycji wiele sposobów przekazywania informacji o swoich potrzebach literaturowych, między innymi podczas wizyt w katalogach. Najbardziej skuteczne są bezpośrednie kontakty studiujących w Politechnice Wrocławskiej dzieci pracowników Biblioteki czy Uczelni, które dostarczają swoje listy lektur bezpośrednio do Oddziału Gromadzenia oraz przekazują informacje o swoich niepowodzeniach w poszukiwaniu potrzebnej im w trakcie studiowania literatury.

Jak wykazano powyżej, gromadzenie zbiorów w Bibliotece Głównej Politechniki Wrocławskiej nie jest zadaniem dla solisty. Lokowane u dostawców zamówienia na potrzebną literaturę są wypadkową wielu analiz, licznych konsultacji i szerokiej współpracy. Oceniając przydatność, wspomnianych powyżej i innych form współpracy wspomagającej gromadzenie zbiorów w opisywanej Bibliotece należy uwzględnić problem skali:

• nie jedna lista lektur znajomego studiującego dziecka, ale cały ich zbiór uzyskany od studentów różnych lat, kierunków i specjalności na poszczególnych wydziałach;
• nie jeden zaprzyjaźniony konsultant, lecz jak najliczniejsza ich grupa;
• nie kilka indywidualnych zakupów książek zagranicznych zgłoszonych do rejestracji w centralnym katalogu , ale 100% takich zakupów;
• nie sporadyczne sugestie co odkupić w zamian za zagubienie, ale dostarczanie na stanowiska wypożyczeń aktualizowanych w cyklu miesięcznym list tytułów, proponowanych czytelnikom w ramach regulowania zadłużeń, łącznie z informacją gdzie i w jakiej cenie można te tytuły nabyć;
• nie pobieżne, ale pogłębione analizą i refleksją propozycje czym zastąpić dostrzeżone braki, przygotowywane dla zespołu kontroli i aktualizacji księgozbioru;
• nie jedna, incydentalna obecność w wypożyczalni, ale regularne, cotygodniowe dyżury w czytelniach, wypożyczalniach, magazynach itp.

Wzajemne czerpanie wiedzy o sferach działalności poszczególnych oddziałów bibliotecznych, realizowane poprzez system szkoleń i obowiązkowych dyżurów w agendach udostępniania dobrze służy nie tylko pracownikom gromadzenia; jest nieodzowną formą kształcenia i współpracy bibliotekarzy w ogóle. Jednakże, zarówno wiedza i współpraca, nie są w stanie rozwiązać problemu granic rozrostu kolekcji i co się z tym wiąże uporania się z nadmiarem produkcji wydawniczej. Zmaganie się ze wszystkim co można wydać drukiem czy w formie elektronicznej nie jest zadaniem łatwym. Analogicznie jak prostą konsekwencją istnienia powszechnego dostępu do mikrofonu czy trybuny jest fakt, że możemy "wszystko" usłyszeć, tak oczywiste jest, że "zbyt wiele" może zostać opublikowane.

Niezbędne jest więc: poszukiwanie optymalnych narzędzi zapewniających sprawne i prawidłowe kompletowanie księgozbiorów bibliotecznych, ocena sprawdzonych czy oferowanych technologii do obsługi wszystkich procesów bibliotecznych i ... integrowanie się właśnie, by powierzane nam na zbiory pieniądze podatników sensownie i z pożytkiem wydawać. Przecież wszyscy mamy nadzieję że będzie ich więcej.

Bibliografia:

1) Wojciechowski J. Z problemów organizacji zasobów bibliotecznych. Przegląd Biblioteczny 1998 z.1 s. 5-15

2) Wojtasik U. Zakup oraz wykorzystanie książek zagranicznych w bibliotekach akademickich w Polsce. Przegląd Biblioteczny 1999 z. 3 s.157-166

3) Waniczek M. Komputerowy zintegrowany system biblioteczny APIN. Podsystem gromadzenia. Wydruki Raporty BG i OINT PWr ser.SPR nr 242. Wrocław 1998

Do góry

EBIB Specjalny 1/2000 (SP1)
Dudziak, D.: Bibliotekarz dziedzinowy czy bibliotekarz zintegrowany
www.ebib.pl/2000/sp1/dudziak.html