Monika Bartosińska-Kasierska
Instytut Fizyki Molekularnej PAN w Poznaniu
Biblioteka

Sposoby reklamowania i propagowania czasopism elektronicznych w bibliotekach naukowych
na przykładzie Biblioteki Instytutu Fizyki Molekularnej PAN

Coraz większą rolę we współczesnych bibliotekach odgrywają wszelkiego typu elektroniczne formy dostępu do informacji, szczególnie dynamicznie rozwijają się czasopisma elektroniczne i różnego typu bazy danych dostępne droga internetową. Rozwój tych mediów jest niezwykle szybki i wśród czytelników często spotykamy się z niepełną wiedzą o tych formach korzystania z informacji.

Poniżej omawiamy kilka form dostępu do e-czasopism, uwzględniając przy tym, niezwykle obecnie istotny, problem kosztów takich wydawnictw.

1. Wersja elektroniczna jest dostępna równolegle z wersją drukowaną jako dodatek do prenumeraty.
2. Prenumerata on-line zastępuje prenumeratę tradycyjną (obecnie wielu wydawców oferuje możliwość wykupienia wyłącznie prenumeraty on-line, przy czym prenumerata taka jest zazwyczaj tańsza niż tradycyjna. Czasopisma są archiwizowane na CD-ROM-ach).
3. Czasopismo istnieje wyłącznie w wersji elektronicznej - niektóre wydawane w ten sposób tytuły uzyskały już wysoką rangę naukową i uwzględniane są w prestiżowej "Liście Filadelfijskiej", np. New Journal of Physics wydawany przez Institute of Physics i Deutsche Physikalische Gesellschaft. Zazwyczaj czasopisma istniejące wyłącznie w wersji elektronicznej udostępniane są w Internecie bezpłatnie.
4. Niektórzy wydawcy umożliwiają bezpłatny dostęp do wersji elektronicznej swoich czasopism, dostęp ten jest zazwyczaj ograniczony czasowo.
5. Dostęp do czasopism elektronicznych w ramach konsorcjów bibliotek - jest to bez wątpienia bardzo korzystna forma dostępu do literatury naukowej: pozwala ona na ogromne rozszerzenie oferty bibliotek naukowych, przy niewielkim nakładzie finansowym.

Jak bardzo Internet rozszerzył dostęp do informacji widać na przykładzie naszej biblioteki (Biblioteki Instytutu Fizyki Molekularnej PAN). Obecnie prenumerujemy drogą tradycyjną 28 tytułów czasopism zagranicznych, zaś dzięki przystąpieniu do dwóch konsorcjów bibliotek mamy dostęp dodatkowo do kolejnych 713 tytułów, jednakże są to tytuły dostępne wyłącznie w postaci elektronicznej. Oprócz tego, dysponujemy obecnie bezpłatnym dostępem do kilkunastu ważnych tytułów naukowych.

Bardzo istotnym czynnikiem przemawiającym na rzecz czasopism wydawanych drogą elektroniczną są znacznie niższe ceny zakupu takich wydawnictw. W wypadku wielu prenumerowanych przez naszą Bibliotekę tytułów (np. czasopisma wydawane przez American Institute of Physics i American Physical Society) cena zakupu wyłącznie wersji on-line stanowi około 70% ceny wersji drukowanej, w wypadku czasopism dostępnych dzięki konsorcjom bibliotek koszt ten wyraźnie spada - biblioteka zyskuje dostęp do kilkuset tytułów naukowych za cenę zazwyczaj niższą od ceny jednego czasopisma zakupionego bezpośrednio u wydawcy. W związku z tym należy liczyć się z możliwością stopniowego odchodzenia od publikacji wydawanych w tradycyjnej formie drukowanej na rzecz publikacji rozpowszechnianych wyłącznie drogą elektroniczną.

Szybki rozwój tych mediów wymaga aktywnego podejścia do problemu rozpowszechniania wiedzy o internetowych formach przekazu, często bowiem czytelnicy nie zdają sobie sprawy z możliwości dotarcia do dostępnych im informacji. Poniżej przedstawiam program rozpowszechniania informacji na temat mediów elektronicznych zastosowany w naszej Bibliotece. Rozpocznę od metod, które okazały się najmniej skuteczne, skończywszy na tych, które wykazały największą skuteczność.

1. Informowanie za pomocą tablic ogłoszeń. Tablice ogłoszeń nie zawsze przykuwają uwagę czytelników, poza tym wymagają mozolnego przepisywania adresów internetowych.
2. Rozpowszechnianie i rozdawanie ulotek ze spisem publikacji dostępnych on-line i ich adresami internetowymi. Ulotki takie muszą być regularnie aktualizowane. Ta forma rozpowszechniania informacji spotkała się ze sporym uznaniem czytelników.
3. Prowadzenie strony internetowej Biblioteki, na której dostępne są informacje o adresach internetowych czasopism i baz danych on-line oraz zasadach korzystania z nich. Forma ta jest bardzo cenna z uwagi na możliwość częstej aktualizacji informacji, ponadto strona WWW Biblioteki jest dostępna całą dobę dla wszystkich użytkowników. Zainstalowany na stronie WWW licznik odwiedzin pozwala na ocenę stopnia zainteresowania czytelników tą formą przekazu informacji. Od 3 kwietnia 2001 roku do 3 lutego 2002 strona domowa naszej Biblioteki zanotowała 2300 odwiedzin.
4. Upowszechnianie informacji za pomocą poczty elektronicznej. Sporządziliśmy listę adresów e-mail wszystkich pracowników naukowych potencjalnie zainteresowanych korzystaniem z publikacji on-line, a także kilka "list szczegółowych" - czytelników zainteresowanych szczególnie jakąś tematyką. Czytelnicy otrzymują informacje na temat dostępnych w Internecie publikacji i baz danych z zaznaczeniem, że dane te dostępne są także na stronach WWW Biblioteki. Jest to zdecydowanie najskuteczniejsza metoda upowszechniania informacji. Pozwala ona na szybkie informowanie czytelników o nowych ofertach, a także na dostarczenie informacji osobom szczególnie zainteresowanym jakąś tematyką (w wypadku wspomnianych "list szczegółowych").

Sądzę, że zwłaszcza połączenie dwóch ostatnich metod: prowadzenia strony internetowej i rozsyłania informacji przy pomocy poczty elektronicznej pozwoliło nam na szerokie upowszechnienie informacji wśród czytelników naszej Biblioteki. Na uwagę zasługuje także współpraca z bibliotekarzami innych instytucji naukowych o podobnym profilu. Na takim forum możliwe jest na przykład informowanie o oferowaniu przez wydawców bezpłatnego dostępu do określonych tytułów. Zazwyczaj taka oferta jest ograniczona czasowo, dlatego otrzymanie aktualnej informacji z zaprzyjaźnionej instytucji pozwala na rozszerzenie listy dostępnych w bibliotece czasopism bez ponoszenia dodatkowych kosztów.

Bibliografia

1. MACIEJEWSKA, Łucja; URBAŃCZYK, Barbara Promocja i wykorzystanie czasopism elektronicznych. Z doświadczeń Biblioteki Głównej Politechniki Wrocławskiej In EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy [on-line] 2001, nr 1 (19) [dostęp 22 stycznia 2002]. Dostepny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2001/19/maciejewska.html.

2. Schwartz Cady: Digital libraries. An overview. The Journal of Academic Librarianship. 2000 vol. 26, s. 385-393.

Sposoby reklamowania i propagowania czasopism elektronicznych w bibliotekach naukowych/Monika Bartosińska-Kasierska // W: EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 3/2002 (32) marzec. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2002. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2002/32/bartosinska.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187