Nr 4/2002 (33), Standardy i organizacja. Artykuł
| |
Nr 4/2002 (33), Standardy i organizacja. Artykuł |
|
|
|
 |
|
|
|
Jolanta Słowik
|
|||
|
|
||
|
Zmiany wizerunku (modelu) biblioteki publicznejW ostatnim dziesięcioleciu obserwujemy liczne zmiany zachodzące w sposobach zarządzania oraz funkcjonowania placówek bibliotecznych. Liczne konferencje zawodowe oraz dyskusje na łamach prasy fachowej świadczą o konieczności zmian w bibliotekarstwie publicznym.[1]. Dostrzega się potrzebę przebudowy i wypracowania nowego wizerunku biblioteki publicznej, podkreślając iż powinna to być instytucja kultury "otwarta", podatna na wpływy otoczenia i potrzeby jej użytkowników - czytelników. Przez bibliotekę "otwartą"[2]. rozumie się nie tylko tę placówkę, która udostępnia swoje zbiory z wolnym dostępem, z wyeliminowaniem wszelkich barier w postaci magazynów niedostępnych dla czytelnika, ale bibliotekę rozumianą jako instytucję permanentnie rozwijającą i zmieniającą się, która także rozszerza swoją podstawową działalność (gromadzenie, opracowanie i udostępnianie zbiorów) o nowe funkcje informacyjne oraz o nowe, alternatywne formy działań edukacyjnych i kulturalnych. Biblioteka "otwarta" to także taka, której działalność i wizerunek tworzą nie tylko bibliotekarze, ale także jej czytelnicy. To oni bardzo często określając i formułując swoje potrzeby są, m.in. inspiratorami zmian wizerunku placówki bibliotecznej. To oni - nasi czytelnicy - zmuszają nas bibliotekarzy do uzupełniania tradycyjnych zbiorów bibliotecznych o nowe treści oraz do ich wzbogacania i rozbudowy o nowe nośniki zapisu informacji. Zatem współcześni bibliotekarze chcąc "trwać" i istnieć w zmieniającej się rzeczywistości muszą zweryfikować misję i strategię rozwoju współczesnej biblioteki. Muszą dokonać przebudowy wizerunku placówki bibliotecznej oraz muszą zrozumieć, że współczesna biblioteka to instytucja, która się zmienia i rozwija w czasie, która zaspokaja i kształtuje potrzeby oraz zainteresowania czytelnicze, informacyjne, naukowe, edukacyjne, kulturalne, ale także rozrywkowe, zachowując jednocześnie równowagę pomiędzy podstawowymi funkcjami działalności bibliotecznej i alternatywnej. Stąd też personel biblioteki musi być świadomy owych zmian, musi zdobywać nową wiedzę i wzbogacać pracę z czytelnikiem o nowe formy i nowe propozycje usług. W związku z tym najczęściej spotykany model biblioteki publicznej, a zarazem najmniej złożony i historycznie najstarszy, tj. placówki bibliotecznej wypożyczającej i udostępniającej książki i bieżące czasopisma na miejscu, w czytelni, a niekiedy tylko w maleńkim "kąciku czytelniczym", powinien ulec przebudowie. Ewentualnie takie małe biblioteki - wypożyczalnie byłyby placówką wspomagającą działania książnic z pełnymi zakresami usług podstawowych, realizowanych w oparciu o nowe technologie komputerowe oraz inne, alternatywne. Obok takiego tradycyjnego typu biblioteki, który sprawdzi się przy obsłudze małych osiedli, bądź jako placówka wspomagająca pracę dużych bibliotek świadczących kompleksowe i wszechstronne usługi biblioteczno-informacyjne, muszą powstawać placówki rozszerzające swoje podstawowe zadania o formy działalności kulturalnej, informacyjnej i edukacyjnej, a niekiedy także o usługi bardziej wyspecjalizowane i skierowane do czytelników specjalnej kategorii, a więc do osób niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo, do ludzi chorych, osób z ukrytymi chorobami, ludzi starszych oraz osób należących do mniejszości etnicznych i narodowych. Zatem biblioteka publiczna jako źródło lektur szkolnych oraz zbiór literatury beletrystycznej czytanej w celach rozrywkowych musi być wzbogacona i przekształcona zgodnie z tendencjami rozwoju bibliotekarstwa światowego oraz bieżącymi i niekiedy nowymi potrzebami i zainteresowaniami czytelników, którzy coraz częściej oczekują od bibliotekarza bieżącej, wyczerpującej i dostarczonej w miarę szybko, a więc dostarczonej w oparciu o nowe technologie komputerowe, informacji. W Polsce model biblioteki-wypożyczalni coraz częściej zostaje wzbogacony o formy działań alternatywnych i interdyscyplinarnych, wyodrębniając jednocześnie bibliotekę publiczną jako lokalne centrum kultury.[3].
Tak profesjonalnie prowadzona działalność biblioteki - jako centrum biblioteczno-informacyjne - łączące tradycyjne formy pracy bibliotecznej z nowoczesnymi, opartymi o nowe technologie komputerowe oraz z działalnością kulturalno-społeczną - z pewnością wpłynie na zmianę jej wizerunku oraz ułatwi oddziaływanie na środowisko i pozyskiwanie dodatkowych środków finansowych zwiększających budżet.
Wyżej wymieniony rodzaj usług czynią z kolei bibliotekę aktywnie uczestniczącą i wspomagającą rozwój procesów edukacyjnych, demokratycznych i gospodarczych oraz umożliwiają pozyskiwanie od użytkowników dodatkowych środków finansowych, z tytułu pobierania opłat za świadczenie wyspecjalizowanych usług, np. wykonywanie wydruku zestawień tematycznych z baz danych, korzystanie z dostępu do Internetu, wykorzystanie sprzętu i oprogramowania do pisania tekstu (edytor tekstu Word), bądź do wykonywania obliczeń (program Excel). Trzeci model biblioteki to instytucja ukierunkowana na czytelnika specjalnej kategorii, tj. osoby niepełnosprawnej fizycznie i umysłowo, ludzi chorych, osoby z ukrytymi chorobami, ludzi starszych oraz osoby należące do mniejszości etnicznych i narodowych. W tym wypadku biblioteka nie tylko zaspokaja potrzeby intelektualne i rekreacyjne, ale niesie pomoc poprzez książkę i informację.
Tak określone zadania biblioteki publicznej jako ośrodka obsługi czytelników specjalnej kategorii wymaga nawiązania współpracy z instytucjami i organizacjami, które prowadzą działalność na rzecz wyżej wymienionych osób. Przedstawione wyżej propozycje rozwiązań organizacyjnych i funkcjonalnych placówek bibliotecznych są spotykane w polskim bibliotekarstwie na ogół w postaci mieszanej, z wyeksponowaniem jednego rodzaju cech dominujących, charakterystycznych dla konkretnego rozwiązania modelowego, przy jednoczesnym zachowaniu podstawowych funkcji bibliotecznych, tj. gromadzenia, opracowania i udostępniania zbiorów, ale także i zasobów informacji. Zmiany organizacyjno-funkcjonalne w Miejskiej Bibliotece Publicznej we WrocławiuPotrzebę zmian w strukturze organizacyjnej Miejskiej Biblioteki Publicznej (MBP) i jej placówek filialnych określają nowe tendencje i nowe kierunki rozwoju nie tylko bibliotekarstwa światowego, ale także polskiego.[6].
Poza tym konieczność zmian wynikających z obowiązującego ustawodawstwa, jak również ze szczegółowej analizy istniejącej sieci bibliotek oraz pełnionych przez nie zadań, zadecydowała także o potrzebie zmodernizowania struktury sieci i organizacji MBP oraz jej placówek filialnych. W związku z tym strategia rozwoju Miejskiej Biblioteki Publicznej i jej placówek filialnych uwzględnia powyższe zmiany wynikające z obowiązującego ustawodawstwa oraz zachowuje ciągłość i konsekwencję przemian zapoczątkowanych we wrocławskich bibliotekach w latach poprzednich. Założenia projektu przewidują, iż Miejska Biblioteka Publiczna wraz z placówkami filialnymi tworzyć będzie integralną sieć miejskich placówek bibliotecznych połączonych stałymi łączami i pracującymi w ramach komputerowego, zintegrowanego system bibliotecznego. Fakt pracy w ujednoliconym systemie umożliwi budowanie wspólnego centralnego katalogu miejskich bibliotek publicznych oraz wspólnej bazy adresowej czytelników. Tak zaproponowane rozwiązania funkcjonalne sprawią, iż użytkownik przestanie być przypisany do konkretnej placówki filialnej, ale będzie miał możliwość korzystania ze wszystkich bibliotek miejskiej sieci placówek bibliotecznych. Ponadto zakłada się stworzenie jednolitego systemu oznakowania typów placówek bibliotecznych, co z pewnością ułatwi orientację i ich wizualną identyfikację w mieście, przy jednoczesnym wprowadzeniu ujednoliconego kodu graficzno-kolorystycznego do oznakowania i zróżnicowania zakresów usług świadczonych przez biblioteki samorządowe.
Ponadto projekt nie wyklucza rozbudowy sieci o punkty biblioteczne, co podkreśla jego otwartość, tworzone w miarę faktycznych potrzeb, zgłaszanych przez zainteresowaną społeczność lokalną. Nie wyklucza się również możliwości wprowadzenia bibliobusu, w celu obsługi małych osiedli peryferyjnych. Miejska Biblioteka Publiczna - jednostka koordynująca i zarządzająca - powoływana jest - jako instytucja kultury (zgodnie z ustawą o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej) - przez Samorząd Wrocławia - Radę Miejską Wrocławia. Z chwilą wpisu do rejestru instytucji kultury uzyskuje ona osobowość prawną, a działalność rozpoczyna na podstawie aktu o jej utworzeniu i statutu nadanego przez Radę Miejską Wrocławia. Organizator, a więc Rada Miejska Wrocławia, może dokonać połączenia, podziału lub likwidacji biblioteki oraz jej placówek filialnych, ale na trzy miesiące przed dokonaniem połączenia czy podziału, a na sześć miesięcy przed likwidacją, jest zobowiązany podać do publicznej wiadomości informację o swoich zamiarach wprowadzenia jakichkolwiek zmian wraz z uzasadnieniem. Organizację wewnętrzną Miejskiej Biblioteki Publicznej, jako jednostki koordynującej i zarządzającej, określa regulamin organizacyjny nadawany przez dyrektora instytucji, po zasięgnięciu opinii organizatora oraz opinii działających w niej organizacji związkowych i zawodowych. Natomiast nadzór nad jej działalnością sprawuje Zarząd Miasta Wrocławia, zaś nadzór nad zakresem zadań merytorycznych, określonych ustawą o bibliotekach, sprawuje Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu.
Projekt zakłada, iż siedzibą Miejskiej Biblioteki Publicznej - jako jednostki koordynującej i zarządzającej - będzie lokal pozbawiony wszelkich barier, utrudniających dostęp osobom niepełnosprawnym. Natomiast rozmieszczenie agend świadczących podstawowe i specjalistyczne usługi na rzecz mieszkańców Wrocławia oraz placówek filialnych, przewiduje się na powierzchni dostosowanej do rodzaju przydzielonych zadań, których realizacja będzie w pełni zautomatyzowana. Zaproponowane w projekcie zadania czynią Miejską Bibliotekę Publiczną (jako jednostkę koordynującą i zarządzającą) nie tylko główną placówką biblioteczną, będącą miejscem wymiany dokumentów, usług i informacji, świadczonych w oparciu o nowe technologie komputerowe, ale także miejską instytucją kultury aktywizującą i zapraszającą do współpracy, z placówkami sieci, środowiska twórcze, stwarzającą możliwości uczestnictwa w życiu miasta osobom starszym i niepełnosprawnym, ale także dbającą i przyciągającą ludzi młodych do przestronnych i estetycznie wyposażonych wnętrz. Biblioteki ponadlokalne - centra informacyjno-biblioteczne - jako placówki filialne Miejskiej Biblioteki Publicznej są powoływane, łączone i likwidowane, zgodnie z ustawą organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, na jej wniosek przez organ założycielski - Radę Miejską Wrocławia. Nadzór organizacyjny oraz merytoryczny sprawuje nad nimi Miejska Biblioteka Publiczna, o czym stanowi jej regulamin organizacyjny. Projekt zakłada rozmieszczenie bibliotek ponadlokalnych w centralnych rejonach miasta, blisko węzłów komunikacyjnych, handlowo-usługowych oraz w dużych, peryferyjnych osiedlach Wrocławia. Ponadto jednym z założeń projektu jest, aby wszystkie placówki, funkcjonujące jako centra informacyjno-biblioteczne były nazywane i oznakowane w ujednolicony sposób, co pozwoli na jednoznaczną ich identyfikację wizualną w przestrzeni. Również zakłada się, iż wielofunkcyjny zakres usług, świadczonych przez biblioteki ponadlokalne będzie zaprezentowany czytelnikom w odpowiednio opracowanych kodach graficzno-kolorystycznych, które będą wskazywały ich różnorodny charakter.
Zakłada się, iż użytkownikami bibliotek pełniących tak szeroki zakres usług będą przede wszystkim ludzie młodzi - uczniowie, studenci, ale także osoby dorosłe kształcące się i uzupełniające wiedzę. Stąd też gromadzony księgozbiór powinien mieć charakter naukowy, popularno-naukowy i informacyjny. Projekt zakłada usytuowanie centrów biblioteczno- informacyjnych w lokalach powyżej 500 m2. Na jednej powierzchni, podzielonej ściankami modułowymi, zakłada się istnienie wielofunkcyjnych agend: wypożyczalni i czytelni dla dzieci i dorosłych, czytelni prasy bieżącej, pokoju do pracy indywidualnej, oraz miejsca wystawienniczego i na organizację spotkań, prelekcji, odczytów, warsztatów, lekcji bibliotecznych. Projekt przewiduje, aby biblioteki ponadlokalne świadczyły usługi dla wszystkich mieszkańców Wrocławia oraz były w pełni skomputeryzowane. Stąd też założeniem projektu jest, aby ich zakres usług był wieloaspektowy i wielofunkcyjny, co sprawi, iż staną się one centrami informacji o zbiorach bibliotecznych i źródłach informacji rozproszonych na terenie Wrocławia, miejscem atrakcyjnych form edukacji i kształcenia, miejscem wykorzystujących technologie komputerowe a także ośrodkiem aktywizującym środowiska twórcze i upowszechniającym bogate i różnorodne działania animacji kulturalnej, a także miejscem przyjaznym dla czytelników specjalnej kategorii. Sieć bibliotek ponadlokalnych wraz z ich wyposażeniem tworzona będzie przez miasto od podstaw w ramach wieloletniego planu inwestycyjnego. Natomiast bieżąca działalność tych placówek realizowana będzie w oparciu o posiadane przez MBP zasoby kadrowe, finansowe oraz zasoby tworzone w efekcie reorganizacji istniejącej sieci bibliotecznej.Zatem funkcjonowanie centrów jako nowego typu wrocławskich placówek bibliotecznych ożywi i upowszechni bogatą i różnorodną ofertę usług informacyjnych, kulturalnych i edukacyjnych. Uczyni biblioteki samorządowe instytucjami kultury niezbędnymi w życiu codziennym mieszkańców Wrocławia, zaspokajającymi ich potrzeby związane z nauką, dokształcaniem, kulturą, rozrywką, ale również z pełnieniem określonych ról społecznych. Biblioteki lokalne - są kolejnym typem placówki filialnej Miejskiej Biblioteki Publicznej. Podobnie jak centra informacyjno-biblioteczne, są one powoływane, łączone i likwidowane, zgodnie z ustawą o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, na wniosek Miejskiej Biblioteki Publicznej, przez organ założycielski - Radę Miejską Wrocławia. Nadzór organizacyjny oraz merytoryczny sprawuje nad nimi jednostka koordynująca i zarządzająca - Miejska Biblioteka Publiczna, o czym stanowi jej regulamin organizacyjny. Projekt zakłada lokalizację bibliotek lokalnych na obszarach mniejszych osiedli Wrocławia. Głównym założeniem zmian organizacyjnych MBP i jej filii jest tworzenie tego typu placówek z inicjatywy i przy wymiernym zaangażowaniu zainteresowanych społeczności lokalnych. Przewiduje się, że społeczności te współuczestniczyć będą nie tylko w organizowaniu, ale również w bieżącej działalności tych bibliotek. Jako kierunek zmiany lokalizacji bibliotek lokalnych przewiduje się ich wprowadzania do lokali będących własnością Gminy Wrocław, np. szkół domów opieki społecznej, do budynków parafii, szpitali, organizacji pozarządowych.
Taki model biblioteki lokalnej, funkcjonującej w lokalach szkół, domów opieki społecznej, domów katechetycznych, szpitali, organizacji, stowarzyszeń czy rad osiedli, oparty na zasadach porozumienia i partnerskiej współpracy świadczy o współudziale zainteresowanych stron w kosztach utrzymania placówki bibliotecznej, świadczącej usługi dla określonej społeczności lokalnej. Ponadto projekt zakłada zachowanie spójności i więzi bibliotek lokalnych, zwracając szczególną uwagę na ich identyfikacje wizualną.
Ten zakres usług może być dowolnie poszerzany w zależności od potrzeb i istniejących warunków. Nie wyklucza się w bibliotekach lokalnych zbliżonych zakresów działań do centrów informacyjno-bibliotecznych. Punkty biblioteczne[8]. - to przewidywana jednostka organizacyjna MBP we Wrocławiu, dająca możliwość zaspokajania potrzeb czytelniczych zamkniętym środowiskom społecznym. Powstanie punktów bibliotecznych warunkowane jest inicjatywą i wyraźnym zaangażowaniem zainteresowanych środowisk, a ich działalność byłaby oparta o środowiskowych wolontariuszy. Przewiduje się tworzenie ich w świetlicach środowiskowych, szpitalach, w siedzibach rada osiedli, domach opieki społecznej, stowarzyszeniach, organizacjach i instytucjach prowadzących działalność na rzecz osób niepełnosprawnych. Działalność punktów bibliotecznych adresowana jest do ściśle określonych grup społecznych, np. osób przebywających w szpitalach, podopiecznych domów opieki społecznej, osób z różnymi dysfunkcjami, ale także mieszkańców małych, zamkniętych osiedli mieszkaniowych. W związku z tym przewiduje się, że zakres usług świadczonych przez punkty biblioteczne zostanie ograniczony do wypożyczania i udostępniania książek oraz zbiorów specjalnych, m.in. tzw. książki mówionej. ZakończenieWprowadzenie zmian funkcjonalno-organizacyjnych w MBP i jej placówkach filialnych, a także ich reorganizacja opiera się na dużych nakładach inwestycyjnych miasta. Stąd przewidywać należy, iż realizacja i pełne wdrożenie strategii rozwoju MBP i jej placówek filialnych będzie rozłożona w czasie. Z tego względu, jak również ze względu na dynamikę zmian społeczno-ekonomicznych, przedstawione kierunki zmian mają charakter otwarty, w którym uwzględniać można wszelkie niezbędne, bieżące korekty. Być może niektóre z nich staną się standardami obowiązującymi w polskim bibliotekarstwie publicznym. Proponując zmiany organizacyjno-funkcjonalne w bibliotekach publicznych nie zapomniano o podstawowych usługach bibliotecznych, związanych z najstarszym modelem biblioteki, tj. biblioteką-wypożyczalnią oraz biblioteką-czytelnią. Do tych podstawowych funkcji dołączono, a być może tylko bardziej wyeksponowano te zadania i te usługi biblioteczne, które świadczą o bibliotece jako o instytucji "wchłaniającej" i będącej zarazem "otwartą" na to, co nowe i konieczne w pracy bibliotekarskiej. Ponadto rozszerzenie zakresu działań bibliotek, zwłaszcza o usługi informacyjne świadczone w oparciu o nowe technologie komputerowe i nowe nośniki zapisu informacji, a także nowe spojrzenie na miejskie placówki biblioteczne jako lokalne centra kultur i informacji, umożliwi im w pełni realizację wolnego dostępu do wiedzy i edukacji. To zaś z kolei uczyni biblioteki publiczne ważnym ogniwem w tworzeniu nowoczesnego społeczeństwa informacyjnego. Przypisy[1] J. Wołosz: Bibliotekarstwo publiczne wobec zmian i wyzwań. [W:] Funkcje ponadlokalne bibliotek publicznych - poziom wojewódzki. Materiały z ogólnopolskiej konferencji nt. "Wojewódzka biblioteka publiczna w zreformowanym systemie administracyjnym - zarządzanie, funkcje, standardy". Rzeszów 15-18 maja 1999!. Warszawa 1999, s. 7-16. [2] K. Hudzik: Biblioteka otwarta - czyli jaka? "Bibliotekarz" 1999 nr 7-8, s. 6. [3] Za budową i tworzeniem bibliotek na dużych powierzchniach opowiedzieli się m.in. członkowie wrocławskich rad osiedli, uczestniczący w spotkaniu z dyrekcją MBP we Wrocławiu, 4 marca 2002 roku. [4] J. Wołosz: Bibliotekarstwo publiczne wobec... s.9 [5] Tamże, s.10 [6] http://ebib.oss.wroc.pl/raporty/raport2001.html [7] Warunkiem zlokalizowania biblioteki publicznej w lokalu szkoły jest zapewnienie jej odrębnego i dodatkowego wejścia, ale także rozszerzenie jej zadań i funkcji edukacyjnych oraz usług na rzecz społeczności szkolnej. [8] F. Czajkowski, M. Skarżyńska: Specjalistyczne punkty biblioteczne - przeżytek czy niezbędne ogniwo w przyszłościowym modelu bibliotekarstwa publicznego. "Poradnik Bibliotekarza" 2002 nr 1, s. 6-9. 
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
||
