Marta Sobieszek
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Biblioteka Główna

Od bazy bibliograficznej WorldCat do zbiorów narodowych American Memory - owoce amerykańskiej współpracy

Wiele ważnych przedsięwzięć kształtujących rozwój bibliotekarstwa światowego miało swój początek w Stanach Zjednoczonych. Pierwsze katalogi automatyczne, sieci biblioteczne on-line, a ostatnio biblioteki cyfrowe powstawały za oceanem. Wielkim osiągnięciem, dziś na skalę międzynarodową, jest największa baza bibliograficzna WorldCat, tworzona od ponad 30 lat przez OCLC (http://www.oclc.org/home).^[1] Podobnie, największą biblioteką internetową jest American Memory Historical Collections (http://memory.loc.gov) - amerykański projekt digitalizacji zbiorów narodowych, prowadzony głównie przez Bibliotekę Kongresu. Oba projekty to efekty współpracy wielu bibliotek, instytucji i organizacji naukowych, prywatnych i rządowych, które zdają sobie sprawę ze wspólnej misji i odpowiedzialności za budowanie społeczeństwa informacyjnego na wysokim poziomie. Pierwsza część niniejszej pracy opisuje dzieje instytucji OCLC i jej radykalnego przedsięwzięcia. Druga część dotyczy historii American Memory Historical Collections - równie ambitnego projektu Biblioteki Kongresu.

OCLC - początki organizacji, narodowej sieci bibliotecznej i katalogu on-line

Dzisiaj OCLC to organizacja o międzynarodowym zasięgu dostarczająca szeroki wachlarz usług ponad 42.000 bibliotek w 86 krajach. Najważniejszym dziełem OCLC jest wspomniana baza bibliograficzna WorldCat licząca około 49 milionów opisów, która pozwala bibliotekarzom na sprawne i szybkie opracowywanie zbiorów. Jeżeli chodzi o wykorzystanie, to baza WorldCat jest najczęściej konsultowanym źródłem, które umożliwia nie tylko ustalenie danych bibliograficznych, a także lokalizację poszukiwanych pozycji oraz zamawianie ich za pomocą systemu wypożyczania międzybibliotecznego. Historia WorldCat to również dzieje sieci bibliotecznych w Stanach Zjednoczonych, a także historia ewolucji zarówno technologii komputerowej, jak i samej organizacji.

W momencie powstawania OCLC, filozofia wzajemnej współpracy międzybibliotecznej w Stanach Zjednoczonych była już dość dobrze przyjęta. W 1901 roku Biblioteka Kongresu zaczęła sprzedawać swoje karty katalogowe w ten sposób redukując pracę bibliotekarzy w innych instytucjach, a w 1917 roku Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy opracowało oficjalne zalecenia odnośnie do praktyk wypożyczania międzybibliotecznego. Tradycyjne katalogi centralne powstawały w latach 1920-30. Klimat wzorowej współpracy panował szczególnie w stanie Ohio. W czasie tworzenia OCLC, konsorcjum akademickie Ohio College Association (OCA) miało za sobą sto lat działalności w atmosferze wzajemnego zaufania, stabilności oraz efektywności.

W latach 1950-60 bibliotekom amerykańskim zaczął doskwierać kryzys ekonomiczny, spowodowany wzrostem cen wydawnictw, do czego doszedł spadek dotacji w latach 70., co zmusiło biblioteki do szukania sposobów na zmniejszanie swoich kosztów poprzez wzmożoną współpracę. W takiej sytuacji znalazł się College of Wooster w stanie Ohio. Po II wojnie światowej Howard F. Lowry - prezydent uczelni planował stworzyć specjalny program studiów dla żołnierzy powracających z Europy. Po analizie zbiorów biblioteki uczelnianej oraz niskiego budżetu uczelni Lowry uznał, że Wooster w żadnym wypadku nie jest w stanie zapewnić studentom odpowiedniego zaplecza naukowego. Wówczas stwierdził, że możliwość korzystania ze zbiorów innych bibliotek znacznie wzbogaciłoby jego ofertę a tym samym przyniosłoby korzyści innym uniwersytetom Ohio, z którymi biblioteka Wooster także dzieliłaby się zbiorami.^[2] W tym samym czasie chęć do współpracy zaczęli przejawiać bibliotekarze z innych uniwersytetów w Ohio.

W 1951 roku został podjęty pierwszy ważny krok ku utworzeniu OCLC, kiedy wewnątrz Ohio College Association został powołany Special Committee to Consider an Ohio Cooperative Library - specjalny komitet poświęcony budowaniu wspólnej biblioteki Ohio. Na początku komitet zajmował się zmianami w stanowym spisie czasopism, wspólnym gromadzeniem kosztownych publikacji naukowych i tworzeniem regionalnego centrum bibliograficznego. W latach 1954-56 komitet nie zdołał uzyskać odpowiednich funduszy, więc jego działalność osłabła na kilka lat. Na początku lat 60. komitet odżył pod nazwą Librarians' Committee on Library Cooperation. Z funduszu o wartości $10.000 przeznaczonego przez OCA zatrudniony został Wyman W. Parker, bibliotekarz z Wesleyan University w stanie Connecticut, który w ciągu trzech miesięcy miał przeprowadzić badania dotyczące możliwości współpracy międzybibliotecznej w Ohio. Parker przeprowadził bardzo szczegółową analizę możliwości takiej współpracy bazując na licznych rozmowach z bibliotekarzami, komitetami i zarządami bibliotek. Jego główną propozycją było stworzenie centrum bibliograficznego w oparciu o dwa już istniejące katalogi centralne (Union Catalog of Western Reserve University Library i Union Public Library Catalog) - w ten sposób znacznie ułatwiając wypożyczanie międzybiblioteczne. Po przyjęciu rekomendacji Parkera cztery firmy komercyjne zgłosiły swoje oferty do wykonania katalogu centralnego, który zawierałby informacje o zasobach 54 bibliotek akademickich Ohio. Ze względu na brak zgody, co do wyboru oferty, postanowiono sprawę poddać głębszej analizie zatrudniając dwóch konsultantów, Ralpha Parkera z University of Missouri i Fredricka G. Kilgoura z Yale University. W sprawozdaniu z 1965 roku Parker i Kilgour odrzucili propozycje komercyjne, gdyż opierały się jedynie na mechanizacji dotychczasowych procedur bibliotecznych. Uważali, że stan ówczesnej technologii komputerowej pozwalał już na stworzenie systemu bibliotecznego dla grupy bibliotek. Swoją pozycję argumentowali też tym, że tradycyjny katalog kartkowy […] okazał się zbyt kosztownym i stosunkowo niefunkcjonalnym narzędziem do przekazywania danych bibliograficznych w sieci bibliotek, mającym służyć indywidualnym bibliotekom do łatwej lokalizacji materiałów poszukiwanych przez użytkowników.^[3] Ich propozycją było stworzenie kooperatywnej, skomputeryzowanej sieci regionalnej obejmującej biblioteki stanu Ohio. Miałaby ona funkcjonować jako korporacja non-profit zarządzana przez przedstawicieli bibliotek członkowskich. Głównym założeniem centrum miało być stworzenie programu wspólnego katalogowania (shared cataloging program) w oparciu o ówczesną technologię. Program ten miałby umożliwiać przechowywanie danych bibliograficznych o pozycjach i ich lokalizacji w bibliotekach Ohio.

W następnych miesiącach zalecenia raportu Parker/Kilgour zostały przyjęte najpierw przez komitet a później przez OCA. Prezydent OCA - Novice G. Fawcett powołał 10-osobowy komitet wykonawczy. Zadaniem komitetu, składającego się z czterech bibliotekarzy i sześciu administratorów akademickich, było utworzenie korporacji non-profit zgodnie z prawem stanowym Ohio, powołać dyrektora, ustalić jej bazę i zorganizować system zarządzania finansowego. Wewnątrz komitetu powstały podzespoły odpowiedzialne za poszczególne zadania. Jeden z nich zajął się tworzeniem regulaminu (Code of Regulations) i statutu (Articles of Incorporation), a inny miał za zadanie znaleźć odpowiednią osobę na stanowisko dyrektora. Wymagano, aby dyrektor OCLC był bibliotekarzem respektowanym i znanym w kraju, który rozumie problemy i możliwości skomputeryzowanych systemów bibliotecznych. Choć wykształcenie programisty nie było konieczne, to znajomość i zainteresowanie informatyką było mile widziane. 6 lipca 1967 roku przyjęto regulamin i statut, w którym za cel przewodni Ohio College Library Center uznano:

Kilka dni później stanowisko dyrektora objął Frederick G. Kilgour. Jesienią ustalono, że pierwszą siedzibą OCLC będzie pokój w bibliotece głównej Ohio State University ze względu na duże zaangażowanie jej pracowników. W pierwszych miesiącach tworzono strukturę organizacji i strategię rozwoju. Na pierwszym zjeździe w październiku 1967 roku w Denison University wybrano 9-osobową radę (Board of Trustees), zatwierdzono pierwszy budżet i przedstawiono plan rozwoju, który obejmował pięć głównych systemów: katalogowania centralnego, wyszukiwania informacji bibliograficznej dla użytkowników, wypożyczeń międzybibliotecznych, kontroli wydawnictw ciągłych oraz opracowania technicznego.^[5]

Według Kilgoura, w okresie tworzenia sieci i katalogu centralnego, technologia komputerowa sprawiała jednak kilka trudności. W owym czasie nie istniała jeszcze komputerowa sieć biblioteczna na większą skalę. Nie było też terminali typu CRT [cathode ray tube], które pozwalałyby na wyświetlanie małych liter [wyświetlały tylko wielkie litery] a pewne było, że katalogowanie nie obeszłoby się bez nich. [...] Poza tym, do katalogowania potrzebny był system wyszukiwania danych, który by szybko i dokładnie wyszukiwał pojedyncze opisy z bazy, a w 1967 r. wszystkie systemy wyszukiwawcze były stworzone do wyszukiwania jak największej ilości opisów związanych z jednym hasłem. Niemniej, wielką ambicją OCLC pozostawało stworzenie systemu, który by przyniósł nowe korzyści przy użyciu nowych środków, do czego dążył zespół Kilgoura przez następne cztery lata.^[6] Okres ten był krytyczny dla rozwoju OCLC, gdyż wymagał dużego zaufania i zaangażowania ze strony bibliotek członkowskich, które płacąc swoje składki, na początku stanowiły główne źródło utrzymania dla organizacji. Pierwsze starania o fundusze rządowe nie powiodły się. Mimo wcześniejszego zainteresowania, Biuro Edukacji Stanów Zjednoczonych (U.S. Office of Education) odrzuciło projekt, argumentując swoją decyzję zbyt małym zaangażowaniem ze strony członków OCLC i niewystarczającą liczbą pracowników zatrudnionych na pełen etat.^[7] Dopiero mały grant (ponad $4.000) od National Agricultural Library ofiarowany wiosną 1969 roku pozwolił na kontynuację badań nad budową programu umożliwiającego wyszukiwanie pojedynczych opisów, zaś inny grant od State Library of Ohio (na ok. $19.000) umożliwił przeprowadzenie koniecznych badań symulacyjnych systemu komputerowego. Kolejna próba uzyskania dofinansowania z Biura Edukacji zakończyła się przyznaniem $90.000. W efekcie, kiedy system katalogowania był już wystarczająco przygotowany, można było dokonać zakupu pierwszego komputera centralnego i rozpocząć produkcję kart katalogowych dla bibliotek członkowskich. Z kolejnego daru od National Agricultural Library przeprowadzono jeszcze badania nad wyszukiwaniem pojedynczych opisów za pomocą skróconych wyrażeń wyszukiwawczych. Dwa kolejne granty z Council on Library Resources (CLR^[8] - $75.000) i Biura Edukacji ($125.000) pozwoliły na dalszy rozwój systemu i na budowę sieci. Pod koniec lipca 1971 roku zainstalowano jedenaście stacji komputerowych w bibliotekach akademickich i przeprowadzono szkolenia bibliotekarzy. System uruchomiono miesiąc później w bibliotece Ohio University w Athens, gdzie pierwszego dnia skatalogowano 147 pozycji. Wkrótce potem biblioteki członkowskie mogły dodawać swoje opisy do bazy i po raz pierwszy system wyświetlił informację o zasobach. Od tej pory centrum mogło zacząć zarabiać na siebie. Poza składkami członkowskimi biblioteki płaciły też za każdą wydrukowaną kartę katalogową. Ponadto, OCLC wprowadziło opłatę za każde pierwsze skorzystanie z danego opisu bibliograficznego on-line. Pod koniec roku, w którym uruchomiono system, rząd stanu Ohio przeznaczył ponad pół miliona dolarów na rozwój skomputeryzowanego katalogu zasobów bibliotek uczelni prywatnych i publicznych.^[9]

Już w początkowej fazie system zbiorów bibliotek akademickich tworzony przez Ohio College Library Center zyskał zainteresowanie innych powstających sieci regionalnych. W listopadzie 1970 roku, zanim jeszcze system katalogowania pojawił się "na żywo", sieć Pittsburgh Regional Library Center (PRLC) podpisała, pierwszą spoza Ohio, umowę z OCLC. Dwa lata później, za pomocą grantu z CLR, New England Library Information Network (NELINET) testowała możliwość przekazywania opisów między systemem OCLC a innymi systemami regionalnymi. W tym samym czasie oferta korzystania z katalogu OCLC została udostępniona bibliotekom publicznym. W marcu 1973 roku członkowie OCLC oficjalnie postanowili poszerzyć zasięg swoich usług o biblioteki i sieci spoza stanu. Wkrótce posypały się kontrakty z konsorcjami, takimi jak: wspomniane NELINET i PRLC, a także Cooperarive College Library Center (CCLC), Five Associated University Libraries (FAUL), Federal Library and Information Network (FEDLINK), AMIGOS, Pennsylvania Area Library Network (PALINET), Missouri Library Network Cooperation (MLNC) i wiele innych. Po dziesięciu latach swojej działalności OCLC przerodziło się z organizacji 54 bibliotek akademickich Ohio w sieć ponad 2.700 bibliotek. Były to w większości biblioteki akademickie, ale też i publiczne, rządowe, stanowe, szkolne i inne specjalne. Niektóre korzystały z bezpośredniego połączenia z komputerem centralnym OCLC, ale większość, szczególnie tych spoza stanu Ohio, miała dostęp przez sieci regionalne. W 1981 roku baza bibliograficzna osiągnęła 7,7 miliona opisów, do których przyłączonych było 103 miliony lokalizacji. Wówczas usługi OCLC pozwalały już nie tylko na wspólne katalogowanie, ale także, od 1979 roku, na wypożyczanie międzybiblioteczne za pomocą specjalnego modułu. OCLC stała się pierwszą organizacją, która zapewniła bibliotekom to, o czym wszyscy bibliotekarze w kraju marzyli - szybki i skuteczny sposób na dzielenie się zasobami za pomocą katalogu centralnego.

W latach 70. rozwojowi OCLC towarzyszyły inne ważne wydarzenia, które przyczyniły się do rozkwitu sieci bibliotek amerykańskich. W 1970 roku powstała National Commission on Libraries and Information Science (NCLIS) - komisja bibliotekarzy i naukowców do spraw informacji, której zadaniem było doradzać prezydentowi USA w sprawach dotyczących usług informacyjnych. Tego samego roku odbyła się konferencja na temat komunikacji i sieci międzybibliotecznych (Conference on Interlibrary Communication and Information Networks), sponsorowana przez Biuro Edukacji i Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy, która pozwoliła ustalić podstawy współpracy międzybibliotecznej. Po innej konferencji na temat narodowej kontroli bibliograficznej zorganizowanej przez National Science Foundation i CLR w 1974 roku, powstała Advisory Group on National Bibliographic Control (grupa do spraw narodowej kontroli bibliograficznej sponsorowana przez CLR, NSF i NCLIS), która zorganizowała szereg zespołów odpowiedzialnych za poszczególne obszary tworzenia sieci i katalogu. Ponadto, jak pisze Kathleen Maciuszko w książce OCLC: decade of development 1967-1977, dużą rolę odegrała Biblioteka Kongresu. Twierdzi: mimo to, że nigdy nie została oficjalnie uznana za bibliotekę narodową Stanów Zjednoczonych, jej udział w ogólnokrajowych działaniach na rzecz sieci bibliotecznych był bez wątpienia przywódczy. Bez Biblioteki Kongresu nie byłoby OCLC.^[10] Otóż jedną z najważniejszych zasług Biblioteki Kongresu w budowaniu narodowej bazy bibliograficznej było utworzenie formatu opisu bibliograficznego MARC, który później - w drugiej wersji - został przyjęty jako standard Amerykańskiego Stowarzyszenia Bibliotekarzy, stosowany powszechnie przez biblioteki amerykańskie przy tworzeniu opisów bibliograficznych do katalogu OCLC. Jak widać, zainteresowanie rozwojem sieci bibliotecznych stało się wyczuwalne wśród instytucji rządowych i pozarządowych związanych z nauką i oświatą.

W miarę narastających zmian i przybywania kontraktów z bibliotekami oraz innymi sieciami regionalnymi, pojawiały się konflikty pomiędzy klientami spoza Ohio a zarządem OCLC usytuowanym w Ohio. Mimo iż większość bibliotek członkowskich znajdowała się poza Ohio, to zarząd OCLC składał się wyłącznie z przedstawicieli bibliotek w tym stanie. Dyrektorzy sieci regionalnych zgłosili swoje wątpliwości spowodowane tym brakiem udziału w decyzjach dotyczących całej sieci. Problem ten zwrócił uwagę na rolę OCLC w tworzeniu sieci narodowej i na konieczność ustosunkowania się organizacji do zachodzących zmian. W styczniu 1977 roku CLR przyznało OCLC grant na sumę $122.000 przeznaczony na szczegółową analizę organizacji i zarządu. Badanie zlecono firmie konsultingowej Arthur D. Little, Inc. z Cambridge w Massashusetts. Firma miała zbadać kierunek rozwoju sieci narodowej bibliotek a zarazem udział OCLC w jej tworzeniu. W oparciu o potrzeby rozwijającej się sieci narodowej firma miała zaproponować odpowiednią strukturę zarządu OCLC. W efekcie, zespół Little pozytywnie ocenił rozwój OCLC dostrzegając kilka czynników wpływających na przyszłość jej udziału w tworzeniu sieci narodowej, m.in. potrzeby ekonomiczne bibliotek, działania podejmowane przez rząd (National Commission on Libraries and Information Science) czy Bibliotekę Kongresu (Network Advisory Group), dostępność funduszy rządowych czy prywatnych, możliwości rozwijającej się technologii komputerowej w tworzeniu sieci, a także czynniki z wewnątrz. OCLC mobilizujące organizację do działania. Badanie Little podkreśliło, że nowy kierunek rozwoju OCLC w bardzo dużej mierze będzie zależał od struktury zarządu. Proponowano strukturę przedstawiającą połączenie dobrze zwartej korporacji non-profit i sieci kooperatywnej.^[11] Dalsze rekomendacje odnosiły się do zasady członkostwa, opowiadając się za tym, aby do OCLC należeć mogła każda biblioteka w całym kraju. W związku z tym, nowa konfiguracja zarządu miałaby składać się z 15-osobowej rady zarządu (Board of Trustees). Sześciu członków rady zarządu wybierałaby specjalnie powołana rada użytkowników (Users' Council), reprezentująca biblioteki członkowskie. Następnie, tych sześciu członków rady zarządu wybierałoby pozostałych dziewięciu (w tym pięciu członków spoza dziedziny bibliotekoznawstwa). Na radzie zarządu spoczywałaby odpowiedzialność za podejmowanie decyzji, budżet, planowanie itd. Zalecano także, aby organizacja nie zamykała się w swojej roli jako centrum informacji bibliograficznej. Dodatkowo, raport Little proponował utworzenie sieci OHIONET, która realizowałaby potrzeby tylko bibliotek stanu Ohio. Krótko mówiąc, propozycje zespołu Little sygnalizowały funkcję OCLC jako centrum zintegrowanej sieci ogólnokrajowej, a zarazem katalogu narodowego. Na jedenastym zjeździe OCLC pod koniec 1977 roku przyjęto rekomendacje zawarte w raporcie niezależnej firmy Little. Regulamin przystosowano do nowej roli i zreformowanej struktury organizacyjnej a nazwę zmieniono na OCLC, Online Computer Library Center, Inc. jako że działalność jej nie dotyczyła już ani samego Ohio, ani tylko bibliotek uczelnianych.

W artykule OCLC: Yesterday, Today and Tomorrow K. Wayne Smith (prezydent OCLC w latach 1989-1998) analizuje 30 lat rozwoju organizacji, która według niego swój sukces zawdzięcza nie tylko technologii, ale swojemu statusowi jako korporacja non-profit, swojej niezależności finansowej i charakterze władzy opartej na uczestnictwie jej członków. Smith pisze, iż status organizacji jako korporacja non-profit wynikł z tego, że: żadna instytucja uniwersytecka nie była w stanie dokonać tego sama, co grupa instytucji zamierzała stworzyć razem, poprzez OCLC. Ponadto, rynek firm dochodowych nie był zainteresowany tworzeniem sieci bibliotecznej a Biblioteka Kongresu nie chciała podjąć się tak dużego i drogiego przedsięwzięcia.^[12] Misją OCLC od samego początku było zwiększanie dostępu do wzrastającej ilości zasobów światowej wiedzy i informacji naukowej, oświatowej i literackiej. Dostęp ten za pomocą nowych technologii komputerowych miał zmniejszyć koszty bibliotek. W zamierzeniach założycieli nie pojawiały się pomysły na utworzenie firmy z nastawieniem dochodowym. Smith pisze, że założyciele organizacji wnieśli do OCLC nie tylko ideały nauki, wiedzy, oświaty i postępu związanego z ich wykształceniem akademickim, ale również ideały bibliotekarstwa, szczególnie bibliotekarstwa amerykańskiego, dla którego demokratyzacja dostępu do informacji stanowi najwyższą świętość.^[13] Człowiekiem o wybitnej postawie wobec tych wartości był sam Frederick G. Kilgour, który na konferencji w 1968 roku powiedział:

Jako pierwszy prezydent OCLC Kilgour miał, być może, najtrudniejsze zadanie przed sobą, gdyż w świetle wówczas panującej tradycyjnej praktyki bibliotekarskiej jego wizja skomputeryzowanej sieci bibliotecznej z katalogiem centralnym była czymś prawdziwie radykalnym. Jego następca twierdzi, że Kilgour wniósł do OCLC rzadkie zestawienie umiejętności - wiecznego studenta i naukowca, historyka spoglądającego w przyszłość, przedsiębiorcy, skutecznego menedżera i marzyciela, który wie jak realizować zadania.^[15]

Ponadto, do sukcesu OCLC niewątpliwie przyczynia się filozofia o niezależności finansowej i demokratycznej strukturze rządów. Jako organizacja niedochodowa, OCLC uważała, że każda biblioteka uczestnicząca będzie opłacała koszty korzystania z systemu. Dofinansowanie z zewnątrz miało służyć do jego budowy i dalszego rozwoju poszczególnych modułów. Od samego początku, utrzymywanie instytucji w dobrej kondycji finansowej było sprawą priorytetową. Po 30 latach działalności, jak twierdzi Smith, OCLC było instytucją samowystarczalną i ciążyło na niej tylko $50. 000 długu. Dodatkowym elementem charakterystycznym dla OCLC jest to, że rządy w niej sprawują członkowie sieci, czyli - poprzez swoich przedstawicieli zasiadających w radzie użytkowników (Users' Council, a obecnie Members Council) - wszystkie biblioteki, które biorą udział w systemie OCLC. Rada użytkowników zatwierdza zmiany w oficjalnych dokumentach OCLC oraz pełni funkcję doradczą wobec rady zarządu. System ten sprawia, że związek między OCLC a jej członkami nie jest tradycyjną relacją między dostawcą a klientem. W OCLC biblioteki są tak zwanymi stakeholders, czyli "udziałowcami", którzy posiadają też władzę nad kierunkiem rozwoju organizacji.

American Memory Historical Collections - amerykańskie zbiory narodowe on-line w Bibliotece Kongresu

James H. Billington - Bibliotekarz Kongresu

American Memory Historical Collections (AMHC) to największe internetowe źródło informacji o historii i kulturze amerykańskiej, które zawiera ponad 100 indywidualnych kolekcji składających się z ponad 7 milionów archiwalnych dokumentów, filmów, rękopisów, fotografii, nagrań dźwiękowych i innych. Obecnie większość tych oryginalnych źródeł pochodzi z ekskluzywnej kolekcji Americana przechowywanej w Bibliotece Kongresu, ale są tam też projekty eksponujące zawartość zbiorów archiwalnych różnych bibliotek i instytucji z całego kraju. Zdając sobie sprawę z niezwykłej wartości pedagogicznej i naukowej zbiorów, Biblioteka Kongresu współpracuje z najlepszymi nauczycielami historii i nauk społecznych ze szkół podstawowych, a także z bibliotekarzami w celu opracowania specjalnych pomocy dydaktycznych do materiałów archiwalnych znajdujących się w zbiorach on-line. Krótko mówiąc, AMHC tworzy przede wszystkim Biblioteka Kongresu, ale jej starania od początku wspomagają biblioteki akademickie, szkolne, publiczne i specjalne, towarzystwa historyczne, przedstawiciele oświaty, Kongres amerykański, prywatni sponsorzy i wielkie korporacje.

Początki AMHC sięgają lat 80., kiedy to w różnych działach Biblioteki Kongresu prowadzono wczesne eksperymenty nad przetwarzaniem zdjęć i tekstów na formaty analogowe i cyfrowe. W 1987 roku dyrektorem Biblioteki został James H. Billington. Wkrótce po objęciu stanowiska, odwiedzając różne biblioteki w kraju, zastanawiał się nad możliwością udostępniania całej informacji bibliograficznej Biblioteki Kongresu, a także samej zawartości jej zbiorów, wykorzystując potencjał nowej technologii komputerowej i multimedialnej.^[17] W 1989 roku zatrudniono konsultanta, który przeprowadził ankietę w środowisku bibliotek odnośnie do kwestii udostępniania zbiorów on-line. Ponad 100 bibliotek należących do Association of Reserach Libraries (ARL) i 51 bibliotek stanowych wzięło udział w badaniu, które wykazało, że w środowisku, szczególnie akademickim, wzrasta zainteresowanie tą tematyką. Badanie posłużyło za dodatkowy bodziec do rozpoczęcia prac nad pięcioletnim projektem pilotażowym zwanym American Memory Project (AMP). Celem przewodnim AMP było opracowanie najskuteczniejszej i najmniej kosztownej metody udostępniania zbiorów Biblioteki Kongresu w wersji elektronicznej. Oczywistym zamierzeniem końcowym było umieszczenie zbiorów on-line, chociaż jeszcze w 1989 roku technologia na to nie pozwalała.

Pierwsze zbiory w wersji elektronicznej były gotowe jesienią 1991 roku a wśród nich znalazły się między innymi: kolorowe zdjęcia z okresu 1938-1944 dokumentujące życie i kulturę amerykańskiej wsi, zdjęcia z Biura Informacji Wojennej z tego samego okresu, wczesne filmy pokazujące ostatnie dni prezydenta McKinley'a oraz nagrania z przemówień politycznych z lat 1918-1920. Gotowe projekty w wersjach testowych zapisywano na dyskach optycznych do odczytu na komputerach IBM i Macintosh. W tym czasie rozpoczęto badania mające na celu ustalić główną grupę odbiorców, przeanalizować ich reakcje, potrzeby i oczekiwania. Do współpracy zaproszono biblioteki i instytucje oświaty. Aby osiągnąć jak najszersze grono użytkowników, z blisko 300 zgłoszonych instytucji wybrano sześć bibliotek publicznych, 16 akademickich, 16 bibliotek szkół podstawowych i ponadpodstawowych, oraz sześć specjalnych. Po testowaniu przygotowanych projektów proszono bibliotekarzy, nauczycieli, uczniów, studentów i innych użytkowników o ocenę źródeł. Zebrano 1800 ankiet, przeprowadzono 120 wywiadów i odwiedzono ponad 40 instytucji. Badania dowiodły, że największym entuzjazmem w korzystaniu ze zbiorów elektronicznych wykazali się nauczyciele, bibliotekarze szkolni i uczniowie szkół ponadpodstawowych. We wnioskach stwierdzono, że szkoły ponadpodstawowe uczą procesu badań naukowych - jak zacząć poszukiwania, jak analizować znalezione dane i jak przekazywać je innym.^[18] Dlatego właśnie zbiory podstawowych materiałów źródłowych wolne od syntezy i interpretacji najlepiej miały sprawdzić się na tym poziomie edukacji. Niemniej uważano również, że w miarę rozbudowywania American Memory, zbiory będą mogły służyć szerszej grupie użytkowników, szczególnie w szkolnictwie wyższym. Ogólnie, zainteresowanie American Memory wykazały wszystkie biblioteki, ale spośród nich biblioteki publiczne i specjalne znalazły się w mniejszości. Ponadto, badania ujawniły też potrzeby użytkowników odnośnie do technologii i organizacji zbiorów, a także wskazały zainteresowanie dostępem do innych źródeł, np. do materiałów dotyczących wojny wietnamskiej czy byłego prezydenta Johna F. Kennedy'ego.

Pod koniec 1993 roku w University of Nebraska badano możliwości umieszczenia zbiorów American Memory na serwerze uniwersyteckim. W czerwcu 1994 roku uruchomiono trzy kolekcje zbiorów on-line, głównie fotografii. We wrześniu tego roku dyrektor Billington mówił już o utworzeniu projektu zbiorów narodowych on-line na znacznie większą skalę. Ten kolejny projekt oparty o doświadczenie AMP, zatrudniający większość tych samych specjalistów, miała poprowadzić również Biblioteka Kongresu, ale przy znacznie większej współpracy innych instytucji. Z uwagi na koszty szacowane na blisko bilion dolarów, projekt musiałby korzystać z funduszy rządowych, ale także z wszelkich możliwych grantów firm prywatnych i organizacji filantropijnych. Jako cel Billington wyznaczył digitalizację pięciu milionów najcenniejszych książek, nagrań i zdjęć ze zbioru Americana przed końcem 2000 roku. Pod koniec 1994 roku wyznaczono już 200 indywidualnych zbiorów, które miały ulec digitalizacji, a 1 maja 1995 roku oficjalnie uruchomiono National Digital Library Program (NDLP) jako przedsięwzięcie Biblioteki Kongresu, Commission on Preservation and Access i 14 innych bibliotek naukowych i archiwów.^[19] Zbiory zdigitalizowane w ramach NDLP miały utworzyć American Memory Historical Collections.

Organizatorzy NDLP musieli zmierzyć się z wieloma problemami, począwszy od kosztów, przez ustalenie standardów technicznych i rozwiązanie skomplikowanej kwestii ochrony własności intelektualnej. W 1994 roku Billington oznajmił, że w istocie ilość zdigitalizowanych zbiorów będzie zależała od tego, ile będą w stanie zapłacić podatnicy amerykańscy, sektor prywatny i instytucje filantropijne.^[20] Okazuje się, że w fazie pilotażowej projekt spotkał się z dużym zainteresowaniem firm, które według Carla Fleischhauera (koordynatora AMP) zdając sobie sprawę z prestiżu przedsięwzięcia prosiły się o szansę pracy z tak cennymi zbiorami. W 2000 roku mówiono, że koszty projektu w okresie 1996-2000 pochłonęły $60 milionów, z czego $15 milionów przekazał Kongres a $45 milionów ofiarowali sponsorzy prywatni i publiczni.^[21] Poza zbiorami Biblioteki Kongresu, w AMHC znajdują się projekty innych bibliotek z całego kraju. W 1996 roku, za sprawą daru Ameritech Foundation na sumę $2 milionów, Biblioteka rozpoczęła trzyletnią serię konkursów na najlepsze projekty digitalizacji. W pierwszym roku 1996/97 zwycięzcami konkursu zostały instytucje takie jak: Brown University, Denver Public Library, Duke University, Harvard University, New York Public Library, North Dakota State University, Ohio Historical Society, University of Chicago, University of North Carolina i University of Texas. Instytucje te otrzymały razem $600.000 na wykonanie swoich projektów. Kolejni zwycięzcy konkursu dołączyli w latach 1997/98 i 1998/99. W 2000 roku Biblioteka Kongresu osiągnęła swój cel i dzieląc się swoim doświadczeniem w planowaniu, wykonywaniu i zarządzaniu programem digitalizacji od strony organizacyjnej, prawnej czy technicznej, przetarła drogę innym instytucjom.

Jak w przypadku OCLC, sukces AMHC jest wynikiem współpracy wielu bibliotek, instytucji rządowych, pozarządowych i prywatnych. Przedstawiciele Biblioteki Kongresu podkreślali, że sama biblioteka nie dysponuje odpowiednimi środkami, aby uporać się z tak wielkim i kosztownym dziełem. Niemniej, rola biblioteki jako głównego organizatora i promotora projektu jest nadzwyczaj istotna. Na szczególną uwagę zasługuje James H. Billington, który kierował się wielką ambicją i z przekonaniem podchodził do realizacji swojej wizji. Ponadto, jako głowa de facto biblioteki narodowej twardo reprezentował swoje środowisko, domagając się dostrzeżenia roli bibliotek i bibliotekarzy przez władze. W kwietniu 1994 roku przy okazji protestu zorganizowanego w Waszyngtonie przeciwko propozycji o zmniejszeniu środków rządowych dla bibliotek publicznych, Billington przemawiał do komitetu senackiego podkreślając wagę wkładu Biblioteki Kongresu i bibliotekarzy w budowaniu społeczeństwa informacyjnego. Powiedział wówczas, że środowisko bibliotekarzy "musi brać pełen udział w planowaniu, budowaniu i zarządzaniu" Narodową Infrastrukturą Informacyjną (National Information Infrastructure), aby zapewnić społeczeństwu najpełniejszy dostęp do informacji.^[22]

Podsumowanie

Jak widać z przedstawionej historii, katalog OCLC i zbiory American Memory Historical Collections powstały dzięki wizjom sięgającym daleko w przyszłość oraz determinacji bibliotekarzy w ich realizacji. Do wykonania obu projektów niezbędne były duże nakłady finansowe, ale wydawać by się mogło, że jeszcze ważniejsze były umiejętności zarządzania nimi, otwartość na przemiany strukturalne zgodnie ze zmieniającymi się potrzebami, a także gotowość do współpracy.

Bibliografia:

1. ARMS, Caroline R. Historical Collections for the National Digital Library : lessons and challenges at the Library of Congress. In D-Lib Magazine [on-line]. 1996, May [dostęp 29 stycznia 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://memory.loc.gov/ammem/dlib-2part.html. ISSN 1082-9873.
2. BILLINGTON, J. H. Library of Congress to open collections to local libraries in electronic access plans. American Libraries, 1991, v. 22, no. 8, p. 706.
3. BILLINGTON, J. H. The library and the information superhighway. Civilization, 1995, v. 2, no. 1, p. 89.
4. BRAINSCOMB, L. C., RODGERS, R. A. The Conception and Birth Pangs of OCLC : An Account of the Struggles of the Formative Years. College & Research Libraries, 1981 v. 42, no. 4, p. 303-307.
5. CHEPESIUK, R. The future is here: America's libraries go digital. American Libraries, 1997, v. 27, no. 1, p. 47.
6. CHESKI, D. State Library of Ohio: a capsule view of resource sharing/networking. Ohio Libraries, 1994, v. 7, no. 3, p. 26, 34.
7. G.F. LC to lead the way to a National Digital Library. American Libraries, 1994, v. 25, no. 10, p. 902.
8. HOADLEY, I. B. The future of networks and OCLC. Journal of Library Administration, 1987, v. 8, no. 3/4, p. 85-91.
9. KILGOUR, Frederick G. Collected papers of Frederick G. Kilgour [on-line]. Dublin, Ohio: OCLC, Inc., [dostęp 29 stycznia 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.oclc.org/pdemo/kg/aakghome.htm.
10. MACIUSZKO, Kathleen Lynn. OCLC : a decade of development : 1967-1977. Littleton : Libraries unlimited, 1984. ISBN - 0872874079.
11. MARUSKIN, Albert F. OCLC: its governance, function, financing and technology. New York : M. Dekker, 1980. ISBN - 0824711793.
12. MEEKS, B. M. The crown jewels of content go digital. InterActive Week, 1994 v. 1, no. 1, p. 62.
13. MILLER, K. Ameritech donates $2 million to the Library of Congress. Computers in Libraries, 1996 v. 16, no 6.
14. MINAHAN, T. Library of Congress sees itself as torch bearer for NII. Government Computer News, 1994 v. 13, no. 10, p. 62.
15. Library of Congress. In A periodic report from the National Digital Library Program [on-line]. 1995, no. 4 [dostęp 29 stycznia 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.loc.gov/ndl/nov-dec.html. ISSN 1083-3978.
16. Library of Congress : Final Report of the American Memory User Evaluation, 1991-1993 [on-line]. [dostęp 28 stycznia 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://memory.loc.gov/ammem/usereval.html.
17. ROTTMANN, F. K. History comes alive. School Library Journal, 1992, v. 38, no. 11, p. 33.
18. SMITH, W. K. OCLC: yesterday, today and tomorrow. Journal of Library Administration, 1998 v. 25, no. 4, p. 251-270.

Przypisy

[1] Od 1967 - Ohio College Library Center, a od 1977 - Online Computer Library Center, Inc.

[2] MARUSKIN, Albert F. OCLC: its governance, function, financing and technology. New York : M. Dekker, 1980, p. 9.

[3] KILGOUR, Frederick G. Collected papers of Frederick G. Kilgour. Dublin, Ohio : OCLC Online Computer Library Center, c1984, p. 1.

[4] MACIUSZKO, Kathleen Lynn. OCLC : a decade of development : 1967-1977. Littleton : Libraries unlimited, 1984, p. 18.

[5] MACIUSZKO, Kathleen Lynn. OCLC : a decade of development : 1967-1977. Littleton : Libraries unlimited, 1984, p. 18.

[6] KILGOUR, Frederick G. Collected papers of Frederick G. Kilgour. Dublin, Ohio : OCLC Online Computer Library Center, c1984, p. 496.

[7] MARUSKIN, Albert F. OCLC: its governance, function, financing and technology. New York : M. Dekker, 1980, p. 83.

[8] Council on Library Resources, po połączeniu się z Commission on Preservation and Access w 1997, przyjął nazwę Council on Library and Information Resources.

[9] MARUSKIN, Albert F. OCLC: its governance, function, financing and technology. New York : M. Dekker, 1980, p. 85.

[10] MACIUSZKO, Kathleen Lynn. OCLC : a decade of development : 1967-1977. Littleton : Libraries unlimited, 1984, p. 9.

[11] MARUSKIN, Albert F. OCLC: its governance, function, financing and technology. New York : M. Dekker, 1980, p. 54.

[12] SMITH, W. K. OCLC: yesterday, today and tomorrow. Journal of Library Administration, 1998 v. 25, no. 4, p. 252.

[13] SMITH, W. K. OCLC: yesterday, today and tomorrow. Journal of Library Administration, 1998 v. 25, no. 4, p. 253.

[14] KILGOUR, Frederick G. Collected papers of Frederick G. Kilgour. Dublin, Ohio : OCLC Online Computer Library Center, c1984, p. 105.

[15] SMITH, W. K. OCLC: yesterday, today and tomorrow. Journal of Library Administration, 1998 v. 25, no. 4, p. 253.

[16] CHEPESIUK, R. The future is here: America's libraries go digital. American Libraries, 1997, v. 27, no. 1, p. 47.

[17] BILLINGTON, J. H. The library and the information superhighway. Civilization, 1995, v. 2, nr 1, p. 706.

[18] Library of Congress. Final Report of the American Memory User Evaluation, 1991-1993 [on-line]. [Waszyngton]: Library of Congress [dostęp 28 stycznia 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://memory.loc.gov/ammem/usereval.html.

[19] Columbia University, Cornell University, Emory University, Harvard University, Pennsylvania State University, Princeton University, Stanford University, Yale University; University of California/Berkeley, University of Michigan, University of Southern California, University of Tennessee, New York Public Library i National Archives and Records Administration.

[20] MEEKS, B. M. The crown jewels of content go digital. InterActive Week, 1994 v. 1, nr 1, p. 62.

[21] Lista sponsorów: A Unique Public-Private Partnership Supporting the National Digital Library. In American Memory : Historical Collection for the National Digital Library [on-line]. [dostęp 19 lutego 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://memory.loc.gov/ammem/sponsors.html.

[22] MINAHAN, T. Library of Congress sees itself as torch bearer for NII. Government Computer News, 1994 v. 13, no. 10, p. 62.

Od bazy bibliograficznej WorldCat do zbiorów narodowych American Memory - owoce amerykańskiej współpracy / Marta Sobieszek// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 2/2003 (42) luty. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2003. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2003/42/sobieszek.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187