Nr 3/2003 (43), Dzieci, książka, biblioteka. Artykuł
| | Nr 3/2003 (43), Dzieci, książka, biblioteka. Artykuł |
|
 | | | |
Violetta TrellaKatarzyna Wojciechowska
| |||
| | ||
| Publikacje analizujące działalność bibliotek publicznych podnoszą często tezę o konieczności wypracowania nowego modelu funkcjonowania współczesnej książnicy, która powinna zapewniać dostęp do bieżącej, szeroko pojętej informacji (także za pośrednictwem Internetu) oraz spełniać funkcję edukacyjną i kulturową. Weryfikacja dotychczasowych form i metod pracy pedagogicznej z czytelnikami, wyjście bibliotek publicznych poza tradycyjne udostępnianie książki, stosowanie niekonwencjonalnych form upowszechniania wiedzy i kultury staje się dziś koniecznością, a co najważniejsze jest zgodne z oczekiwaniami młodzieży.[1] Pracownicy sopockiej książnicy rozpoczęli realizację tego zadania już kilka lat temu, opracowując projekt Biblioteka bez granic,[2] a zebrane w tym zakresie doświadczenia dowodzą, że związek pomiędzy nowatorskimi rozwiązaniami w zakresie pedagogiki bibliotecznej a poszerzeniem zasięgu oddziaływania biblioteki jest oczywisty. Od kilku lat w Bibliotece Głównej Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sopocie funkcjonuje oddział dziecięcy połączony w sensie organizacyjnym i przestrzennym z wypożyczalnią dla dorosłych użytkowników. Wypożyczalnia dla Dorosłych, Dzieci i Młodzieży udostępnia zbiory w czterech salach:
W informatorium, z którym są połączone pozostałe sale, znajduje się kartoteka czytelników dorosłych i najmłodszych, katalogi oraz księgozbiór podręczny. Dzieci, których zainteresowania wykraczają poza standardy wynikające z wieku, mogą przy pomocy bibliotekarza odnaleźć materiały na poszukiwany temat w zbiorach dla dorosłych. Pracownicy z przygotowaniem pedagogicznym stają się przewodnikami w świecie książek: są znani dzieciom od ich najmłodszych lat, towarzyszą im przy przechodzeniu od księgozbioru dziecięcego do zbiorów przeznaczonych dla młodzieży i dorosłych. W oczekiwaniu na zarezerwowane stanowisko w pracowni komputerowej dzieci spędzają czas w usytuowanej obok wypożyczalni, sięgają tam po czasopisma i książki, często wypożyczają je do domu, by dokończyć lekturę. Kolorowe meble, dostosowane rozmiarami do wieku młodych użytkowników oraz kosze z książeczkami dla najmłodszych umożliwiają w każdej chwili wygospodarowanie dodatkowej przestrzeni i dostosowanie sali do realizacji zajęć integracyjnych, pacynkowych przedstawień teatralnych w wykonaniu bibliotekarzy, projekcji bajek. Pracownicy Wypożyczalni dla Dorosłych, Dzieci i Młodzieży w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Sopocie organizują dla młodych użytkowników integracyjne spotkania edukacyjne, które ze względu na formę i przekazywane treści wykraczają poza standardowe lekcje biblioteczne. Realizowane są z wykorzystaniem metod pedagogiki zabawy. Jest to symboliczna nazwa poszukiwań metodycznych ułatwiających proces uczenia się. W grupie prowadzonej tą metodą, wspieraną dodatkowo artterapią, muzykoterapią, warsztatami twórczego myślenia i biblioterapią, praca staje się bardziej efektywna i przyjemna. Jedna z definicji określa biblioterapię jako zamierzone działanie przy wykorzystaniu książki lub materiałów niedrukowanych (obrazów, filmów itp.) prowadzącym do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych.[3] Adresatem tak rozumianej terapii poprzez książkę nie jest wyłącznie osoba chora czy niepełnosprawna. Może być nim człowiek zdrowy w sensie medycznym, potrzebujący jednak psychicznego wsparcia w trudnych sytuacjach życiowych. Do tej kategorii uczestników procesu biblioterapeutycznego należą osoby, które pozostają w zasięgu oddziaływania każdej biblioteki: dzieci i młodzież z rodzin rozbitych, z rodzin niedostosowanych społecznie, wychowankowie domów dziecka. Przy występującej już w wieku przedszkolnym apatii, izolowaniu się od życia społecznego, nasileniu agresji i utraty wiary w siebie, terapia stosowana w czasie zajęć organizowanych przez bibliotekę spełnia swą funkcję odciążająco-spoczynkową poprzez wyciszanie agresji, stanów nerwicowych, zniechęcenia do życia. Aktywizująca rola terapii wykorzystującej tekst literacki spełnia się poprzez budzenie wiary we własne możliwości, aprobatę siebie i swej ułomności. Spotkania edukacyjne nie dotyczą wyłącznie zasad korzystania z biblioteki, jej zbiorów i katalogów. Tematy ustalane są przez przedstawicieli placówek kształceniowych i adaptacyjnych, mogą być związane z tematami realizowanymi w szkołach i przedszkolach, w ramach ścieżek międzyprzedmiotowych (edukacja czytelnicza, medialna informacyjna, regionalna, ekologiczna). Bibliotekarze z pedagogicznym przygotowaniem tworzą plany metodyczne i mapy dydaktyczne zajęć, w których centralnym punktem jest książka, traktowana jako źródło nie tylko wiedzy, ale i inspiracji, a przede wszystkim terapii. W pracy z dziećmi i młodzieżą podczas spotkań integracyjnych stosowana jest metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne.[4] Podstawowe założenia tej metody, to: rozwijanie przez ruch świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości przestrzeni i działania w niej, dzielenie przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu. Celem zabaw ruchowych w grupie jest zachęcanie do nawiązania pozytywnych kontaktów z innymi osobami, opartych na wzajemnym poznaniu, zrozumieniu potrzeb innych i wzajemnym zaufaniu.[5] W trakcie zajęć z dziećmi i młodzieżą wykorzystywana jest również metoda metaforyczna Miltona H. Ericksona.[6] Metafora stosowana w formie przypowieści, bajki, alegorii i mitu, ułatwia przekazywanie wiedzy na temat wewnętrznych problemów człowieka i ich możliwych rozwiązań. W sposób subtelny i ukryty, zapewnia potrzebną dziecku edukację moralną. Podczas warsztatów biblioterapeutycznych dzieci tworzą metafory artystyczne (rysunki, modele itp.), na podstawie tekstów literackich wykonują zadania o charakterze metaforycznym, z wykorzystaniem przedmiotów-symboli reprezentujących coś lub kogoś. Praca pedagogiczna z młodymi użytkownikami sopockiej biblioteki wspomagana jest dodatkowo dramą edukacyjną, metodą dydaktyczno-wychowawczą angażującą w działanie dziecka całą jego wiedzę o świecie, tworzącą nowe jakości w związku z wykorzystywaniem wyobraźni, emocji, zmysłów i intuicji. Podstawą dramy jest rozgrywanie w różnych możliwych rolach nowych, nieznanych wcześniej, nieraz bardzo trudnych sytuacji, w celu ich zrozumienia, uwewnętrznienia, zdobycia bądź pogłębienia wiedzy o świecie, o innych ludziach.[7] W zajęciach w formie dramy, w improwizacji dzieci na temat utworu literackiego lub opowiadania tworzonego w trakcie "gry pomysłów", wykorzystywane są techniki teatralne ułatwiające kreatywny rozwój dziecka. Drama, w przeciwieństwie do teatru zainteresowanego komunikacją pomiędzy aktorami a publicznością, jest przede wszystkim doświadczeniem osób w niej uczestniczących, przekraczającym zakres zwykłej informacji, wzbogacającym wyobraźnię, poruszającym uczucia. Przekazywanie informacji z różnych dziedzin wiedzy oraz przysposobienie do percepcji literatury pięknej i popularnonaukowej w oparciu o twórczą improwizację dzieci odbywa się w formie interaktywnych zajęć praktycznych i warsztatów teatralnych, z uwzględnieniem partycypacji głosowej i ruchowej dzieci. Miejska Biblioteka Publiczna w Sopocie na stronach WWW oraz poprzez różnorodne formy poglądowe na temat oferty terapeutycznej i pedagogicznej zachęca przedszkola, szkoły i ośrodki adaptacyjne do udziału w wyżej opisanych spotkaniach edukacyjnych. Oferuje przy tym możliwość realizowania tematów "na zamówienie" oraz podaje przykłady zajęć już przeprowadzonych. W ten sposób sopocka biblioteka wpisuje się na trwałe w system edukacji równoległej, jako ważny element wspierający działania kształcąco-wychowawcze szkół i placówek adaptacyjnych. Tylko w 2002 roku z oferty edukacyjnej wypożyczalni skorzystało blisko 700 dzieci w wieku do lat piętnastu, zaś liczba dzieci korzystających ze zbiorów wzrosła dwukrotnie w stosunku do poprzedniego roku. Częstym zjawiskiem obserwowanym przez bibliotekarzy jest zakładanie karty czytelnika przez dzieci, które uczestniczyły w wyżej opisanych zajęciach. Równie optymistyczny jest fakt pierwszego wypożyczenia książki, która nie jest obowiązkową lekturą szkolną, przez dzieci uczestniczące w zajęciach biblioterapeutycznych, zaliczane do grupy "czytelników opornych". Urozmaicenie metod, stosowanie synkretycznych form pracy pedagogicznej oraz ciągłe poszukiwanie twórczych i innowacyjnych rozwiązań w zakresie pedagogiki bibliotecznej, staje się dziś standardem w pracy sopockich bibliotekarzy. Formy pracy z użytkownikiem w bibliotece, różnią się od siebie atrybutami ze względu na okoliczności odbioru (indywidualne, zbiorowe, zespołowe). Nie istnieją jednak żadne formy optymalne o uniwersalnym charakterze, dlatego też w trakcie zajęć warto stosować formy kompilacyjne, aby uruchomić możliwie wszystkie kanały komunikacji: werbalne, wizualne i medialne. W zasięgu oddziaływania sopockiej biblioteki znajdują się uczniowie Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego, podopieczni Dziennego Ośrodka Adaptacyjnego, fundacji opiekujących się dziećmi z rodzin z problemem alkoholowym i rodzin rozbitych, świetlic socjoterapeutycznych, stowarzyszeń profilaktyki uzależnień. Uczestnikami spotkań edukacyjnych są również wychowankowie domów dziecka, dzieci autystyczne i dyslektyczne. Biorąc pod uwagę wyniki specjalistycznych badań naukowych - w odniesieniu do dzieci i młodzieży z lekkim upośledzeniem umysłowym, zespołem Downa oraz dotkniętych chorobą sierocą, potwierdzających tezę o terapeutycznym wpływie integracyjnych zajęć także z wykorzystaniem komputerów - oferta sopockiej biblioteki może stać się podstawą społecznie pożytecznych działań inicjowanych przez jej pracowników. Współczesna biblioteka publiczna, a szczególnie biblioteka dla dzieci, powinna być: placówką gromadzącą i udostępniającą książki oraz inne dokumenty biblioteczne, ośrodkiem usług informacyjnych oraz miejscem wspomagającym proces edukacji czytelniczej i informacyjnej dzieci i młodzieży. W pracy biblioteki standardem staje się wykorzystanie technologii informacyjnej. W lutym 2001 roku przy Wypożyczalni dla Dorosłych, Dzieci i Młodzieży powstała pracownia komputerowa. Dofinansowanie z Urzędu Miasta w Sopocie oraz fundusze pozyskane z Open Society Institute umożliwiły realizację autorskiego projektu Biblioteka bez granic, który m.in zakładał zapewnienie młodym użytkownikom dostępu do komputerów i programów oraz pomoc przy ich obsłudze, w trakcie zajęć indywidualnych i integracyjnych, organizowanych dla szkół oraz innych ośrodków edukacyjnych i adaptacyjnych. Pracownia wyposażona jest w pięć komputerów klasy PC, drukarkę laserową oraz urządzenie wielofunkcyjne (skner, drukarka i kserokopiarka) oraz projektor multimedialny. Pozyskane pieniądze pozwoliły na zakup nowoczesnego oprogramowania: programów graficznych (Adobe Photoshop 6.01, Jasc Paint Shop Pro 7, Corel Draw 9), biurowych (MS Office XP), aplikacji służących do tworzenia stron internetowych (Macromedia Flash 5, Xara, Swish) oraz kilkudziesięciu tytułów programów multimedialnych. Do dyspozycji użytkowników jest bogaty księgozbiór z zakresu informatyki oraz kilka tytułów czasopism komputerowych (Chip, Internet, Digit, Komputer Świat, Enter, PC Format). Korzystanie z komputerów, oprogramowania oraz Internetu (stałe łącze) jest bezpłatne. Każdy czytelnik biblioteki, który nie ukończył osiemnastego roku życia, może zarezerwować sobie czas (jedna godzina dziennie) przy komputerze. Pracownia komputerowa usytuowana została przy wypożyczalni dla dzieci, aby użytkownik kojarzył ją z biblioteką, a nie z kawiarenką internetową. W jednym miejscu ma zagwarantowany dostęp do książek, czasopism, programów multimedialnych i użytkowych oraz Internetu. Ma możliwość i warunki do efektywnej pracy i zabawy. W pracowni komputerowej organizowane są różnorodne spotkania edukacyjne dla dzieci i młodzieży z sopockich przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjalnych i średnich. Prowadzone są zajęcia indywidualne i grupowe umożliwiające:
Komputery i oprogramowanie wykorzystywane są jako narzędzia wspierające różnorodne formy pracy z młodym użytkownikiem sopockiej biblioteki poprzez:
Wspomagane komputerowo nauczanie, wychowanie i terapia, radość z pracy w grupie, wyzwalanie indywidualnych i nieskrępowanych zachowań oraz przełamanie zahamowań, to tylko niektóre korzyści płynące z realizacji zajęć wspomagających rozwój dziecka. Pozwalają one uczestnikowi przeżyć sytuacje, których istotą jest współdziałanie w grupie, nawiązywanie przyjaźni, podwyższanie niskiej samooceny i wyzbywanie się nieśmiałości. Dzięki łączeniu różnych form działalności zaangażowany jest nie tylko umysł, ale również ciało i emocje, a biblioteka publiczna, w której biblioterapia jest wspomagana technologią informacyjną, staje się miejscem przyjaznej inicjacji czytelniczej, miejscem otwartym dla wszystkich kategorii publiczności czytającej. Przypisy:[1] Badania empiryczne na temat oczekiwań młodzieży wobec funkcjonowania bibliotek publicznych omówiono In Edukacyjna funkcja biblioteki publicznej w życiu młodzieży. Katarzyna Materska. Warszawa : Wydaw. Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 1993. ISBN 83-85778-00-4 [2] Twórcami projektu Biblioteka bez granic są autorki niniejszego artykułu. [3] BORECKA, Irena. Biblioterapia. Warszawa : Wydaw. Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2001, s. 14. [4] Weronika Sherborne (1922 -1990) - pedagog angielski. Wypracowała system ćwiczeń ruchowych Developmental Movement. [5] BOGDANOWICZ, Marta, KISIEL, Bożena, PRZASNYSKA, Maria Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka. Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne , 1992. ISBN 83-02-04789-9. [6] Milton H. Erickson (1901 -1980) - amerykański psychiatra i psycholog, twórca oryginalnego kierunku psychoterapii opartej o tezę, że w procesie udzielania pomocy istotne jest nie tylko szukanie rozwiązań i ułatwianie zmiany, ale też ukazywanie możliwości tkwiących wewnątrz każdej osoby. [7] Podstawy dramy edukacyjnej omówione zostały w: PANKOWSKA, Krystyna. Pedagogika dramy. Warszawa : "Żak" , 2000. ISBN 83-88149-16-4.
| |
| | | |
| |||
| | ||
