Nr 5/2003 (45), Biblioteki wyższych szkół niepublicznych - problemy i nowe rozwiązania organizacyjne. Artykuł
| | Nr 5/2003 (45), Biblioteki wyższych szkół niepublicznych - problemy i nowe rozwiązania organizacyjne. Artykuł |
|
 | | | |
Elżbieta Gorzkoś
| |||
| | ||
| Do niedawna określenie "szara literatura" nie było znane w środowisku pracowników informacji naukowej i bibliotekarzy. Wywodzi się ono z amerykańskich niepublikowanych dokumentów dotyczących przemysłu zbrojeniowego i kosmicznego. Obecnie mianem szarej literatury określa się sprawozdania, raporty z badań, tłumaczenia, literaturę handlową, materiały konferencyjne, dokumenty polityczne, dysertacje, raporty z posiedzeń komitetów, literaturę firmową, dokumenty wirtualne. Dokumenty szarej literatury określane są jako twór między dialogiem a publikacją. Zawierają one, m. in.: konkretne, aktualne informacje o przeprowadzanych badaniach, a zwłaszcza szczegółowe informacje techniczne, metody oraz szczegóły eksperymentów, które bywają pomijane w oficjalnych publikacjach. Dla takich informacji, istotnych dla badań naukowych, niekonwencjonalna literatura bywa pierwszym i jedynym źródłem informacji. Jak wynika z charakteru dokumentów szarej literatury są one nośnikiem ogromnej ilości aktualnych informacji niedostępnych w oficjalnym procesie wydawniczym. W związku z tym obserwuje się coraz większe zainteresowanie tego typu dokumentami, a zwłaszcza tymi, które traktują o najnowszych osiągnięciach naukowych i technicznych oraz o nowych technologiach. Są to informacje niezwykle przydatne i poszukiwane przez małe i średnie przedsiębiorstwa, których kondycja i rozwój są miernikiem rozwoju gospodarczego kraju. Waga tego zjawiska została doceniona w krajach Europy Zachodniej. W 1980 roku w wyniku decyzji Komisji Wspólnot Europejskich, która w ten sposób poparła wcześniejsze starania British Library, został powołany Europejski System Informacji o Szarej Literaturze SIGLE (System for Information on Grey Literature in Europe). W ramach SIGLE została utworzona interdyscyplinarna, bibliograficzna baza danych dokumentującą literaturę z nauk teoretycznych i stosowanych, ekonomii, nauk społecznych i humanistycznych. Technika stanowi 31% dokumentów gromadzonych w bazie, 29% - nauki humanistyczne i społeczne, 26% - nauki przyrodnicze, zaś 14% to biologia i nauki medyczne. Zakres tematyczny bazy SIGLE to, m. in.: aeronautyka, rolnictwo, nauki weterynaryjne, psychologia, biologia, medycyna, chemia, nauki o Ziemi, informatyka, elektronika, nawigacja, komunikacja. Do głównych zadań SIGLE należy gromadzenie i rozpowszechnianie informacji o piśmiennictwie trudno dostępnym, wytworzonym w krajach Wspólnot Europejskich oraz Europy Środkowej i Wschodniej, a także zarządzanie i rozwijanie bazy SIGLE oraz upowszechnianie dostępu do jej zasobów. Do systemu SIGLE należy 15 krajów reprezentowanych przez ich centra krajowe. Od początku uczestniczą w SIGLE: Belgia, Francja, Niemcy, Włochy, Luksemburg, Holandia i Wielka Brytania. Hiszpania dołączyła w 1992 roku, Czechy, Węgry i Łotwa w 1995 roku. Polska uczestniczy w Systemie od 2001 roku. Największy udział w zasilaniu bazy dokumentami szarej literatury ma Wielka Brytania (50,4%), za nią plasują się Niemcy z blisko 26% udziałem, dalej zaś Francja, Holandia, Włochy, Rosja. Udział Polski w systemie na razie nie jest duży. Została umieszczona w bazie pierwsza partia opisów dokumentów. Bazy danych o szarej literaturze posadowione są w poszczególnych krajach w miejscach, gdzie wytwarza się najwięcej dokumentów tego typu literatury, a więc najczęściej w bibliotekach akademickich. Energy Technology Data Exchange (ETDE), Międzynarodowa Agencja Energii oraz Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA) opracowały wspólne zasady katalogowania dokumentów szarej literatury. Każdy dokument bazy zawiera następujące elementy opisu:
Dokumenty do bazy SIGLE klasyfikowane są według Subject Category List (SCL). Klasyfikacja jest systematycznie doskonalona przez krajowe ośrodki Niemiec i Wielkiej Brytanii. Obejmuje ona 20 głównych pól tematycznych podzielonych na 246 podgrup. Szczegółowe zasady katalogowania dokumentów szarej literatury zawiera publikacja SIGLE Manual. Podręcznik ten został opracowany przez EAGLE - Europejskie Stowarzyszenie Użytkowników Szarej Literatury. SIGLE Manual określa reguły, standardy, formaty, kody i inne zasady stosowane w procesie wprowadzania danych przez krajowe ośrodki poszczególnych państw zasilających bazę danych SIGLE. W krajach należących do systemu SIGLE funkcjonują dwa modele działalności informacyjnej: zcentralizowany i zdecentralizowany. W Anglii oraz we Francji występuje system zcentralizowany. W Anglii wszystkie funkcje systemu sprawuje British Library, we Francji zaś Institut National de l'Information Scientifique et Technique (INIST). Przykładem zdecentralizowanego modelu działalności informacyjnej są Holandia oraz Niemcy. W Holandii działa w ramach systemu informacyjnego konsorcjum czterech instytucji naukowych. W Niemczech Technische Informationsbibliothek w Hanoverze (TIB) gromadzi zbiory z zakresu nauki i techniki oraz opracowuje je pod kątem upowszechniania, zaś promocją ich zajmuje się Fachinformationszentrum w Karlsruhe (FIZ). Użytkownicy z krajów Unii Europejskiej mogą prowadzić wyszukiwania w bazie SIGLE na serwerach BLAISE i STN International, użytkownicy spoza unii mogą korzystać z bazy wyłącznie na serwerze STN International. Baza SIGLE jest również dostępna na CD-ROM-ach produkowanych od 1992 roku przez firmę SilverPlatter. Wielkość bazy to ok. 800.000 dokumentów, roczny przyrost szacuje się na ok. 60.000 opisów informacyjnych. Informacje na temat bazy SIGLE można znaleźć na stronie http://www.kb.nl/eagle/. Baza jest dostępna, m.in. w Europie na http://stneasy.fiz-karlsruhe.de/, w Japonii http://stneasy-japan.cas.org/. Do 1985 roku SIGLE finansowany był bezpośrednio przez Komisję Europejską, następnie obowiązki finansowania i zarządzania systemem przejęło Europejskie Stowarzyszenie Użytkowników Szarej Literatury EAGLE (European Association for Grey Literature Exploitation - EAGLE). Zostało ono powołane w 1985 roku z sekretariatem w Hadze. Stowarzyszenie utworzyło 15 centrów krajowych uczestniczących w SIGLE , które tworzą i umożliwiają dostęp do bibliograficznej bazy danych SIGLE. Głównym celem działalności EAGLE jest promowanie wykorzystania dokumentów szarej literatury powstającej w krajach europejskich, m.in. przez popieranie współpracy między centrami zajmującymi się szarą literaturą oraz ustanowienie odpowiednich środków dostępu do nich, w szczególności przez utworzenie sieci współpracy SIGLE, która by identyfikowała, lokalizowała i dostarczała dokumenty szarej literatury. Organami zarządzającymi EAGLE jest rada nadzorcza i komitet techniczny, w skład którego wchodzą przedstawiciele centrów krajowych poszczególnych państw. Rada nadzorcza składa się z przewodniczącego, jego zastępcy, sekretarza i skarbnika, wybieranych spośród kandydatów zgłoszonych przez centra krajowe. Członków komitetu technicznego mianuje przewodniczący rady. Komitet techniczny zajmuje się bieżącą działalnością stowarzyszenia. EAGLE zajmuje się przede wszystkim problemami znaczenia szarej literatury dla rezultatów badań naukowych w Europie oraz szerokiego zakresu i łatwego do niej dostępu. Członkowie EAGLE (centra narodowe poszczególnych krajów) są odpowiedzialni za identyfikację i gromadzenie dokumentów, przygotowywanie opisów bibliograficznych, dostarczanie produktów oraz usług informacyjnych użytkownikom. Prowadząc taką działalność członkowie stowarzyszenia przyczyniają się do:
Poszczególne kraje członkowskie mają różny udział w dostarczaniu dokumentów szarej literatury. Najbardziej prężne jest centrum krajowe Wielkiej Brytanii, w dalszej kolejności plasują się Holandia, Niemcy, Włochy i Francja. Do najmniej aktywnych członków należą: Belgia, Dania, Węgry i Słowacja. Obecnie, po ponad 20. latach istnienia stowarzyszenia, przyszedł czas na zmiany w działalności EAGLE związane ze zmianami mającymi miejsce w świecie informacyjnym. Aktualnie członkowie stowarzyszenia zastanawiają się nad kierunkami dalszego rozwoju działalności, a przede wszystkim nad precyzyjnym określeniem grup użytkowników i ich potrzeb informacyjnych w celu dotarcia do nich z jak najcelniejszą informacją. Istotną sprawą jest dyskusja członków EAGLE nad możliwością zaproszenia do współdziałania krajów pozaeuropejskich, a tym samym otworzenie się stowarzyszenia na świat.
 | |
| | | |
| |||
| | ||