Diana Pietruch-Reizes
Uniwersytet Śląski
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej

Forum do spraw Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce

1.Wyzwania nowej gospodarki

Przemiany społeczno-gospodarcze uwarunkowane gwałtownym rozwojem technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) oraz rosnącą globalizacją spowodowały podjęcie przez Unię Europejską skoordynowanych działań w celu promowania i kształtowania społeczeństwa informacyjnego (SI), z wykorzystaniem swoich atutów w postaci potencjału technologicznego i edukacyjnego w połączeniu z bogactwem europejskiej kultury i zróżnicowaniem językowym, przygotowania państw członkowskich do przejścia do gospodarki i społeczeństwa opartych na wiedzy (a knowledge-based economy and society). Społeczny wymiar nowej gospodarki znalazł odzwierciedlenie w inicjatywie Martina Bangemanna, komisarza UE, określanej jako tzw. Raport Bangemanna (Europe and global information society. Recommendations to the European Council) z 26 maja 1994 roku na temat możliwości rozwoju infrastruktury łączności i komunikacji. Aspekt społeczny nowej gospodarki najpełniej wyraża inicjatywa Komisji Europejskiej e-Europa - społeczeństwo informacyjne dla wszystkich (eEurope - an Information Society for All) z grudnia 1999 roku, której celem jest [...] przyspieszenie pozytywnych zmian na terytorium Unii, zapewnienie, by ewolucja w kierunku społeczeństwa informacyjnego odbyła się drogą spójności, nie zaś podziału, integracji, a nie rozdrobnienia, [...] oddanie korzyści płynących z tworzenia społeczeństwa informacyjnego do dyspozycji wszystkich obywateli Europy. [1] Spójność i integracja znalazły odbicie w przyjętych trzech celach strategicznych: wprowadzenie obywateli Europy, szkół, przedsiębiorstw i administracji publicznej w erę cyfrową; wspieranie rozwoju i poszerzanie zastosowań technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT), tworzenie wysokiego poziomu kultury cyfrowej; wzmacnianie spójności ekonomicznej i społecznej w kontekście ICT.

Rozwinięcie wielu działań zaproponowanych w inicjatywie e-Europa zawarto w nowej strategii - przedstawionej na specjalnym Szczycie Unii Europejskiej w Lizbonie obradującym pod hasłem Zatrudnienie, reforma gospodarcza i spójność socjalna - ku Europie innowacji i wiedzy, 23 - 24 marca 2000 roku - według której zasadniczym celem UE ma być opanowanie i upowszechnienie wiedzy oraz technologii niezbędnych do stworzenia dynamicznej opartej na wiedzy gospodarki, wprowadzającej i wykorzystującej nowe techniki informacyjno-komunikacyjne łącznie z nowymi, bardziej elastycznymi formami organizacji pracy i ustawicznym szkoleniem oraz nauczaniem biegłości w posługiwaniu się ICT.

Ważnym krokiem na drodze realizacji koncepcji e-Europy było opracowanie przez Radę Unii Europejskiej i Komisję Europejską planu działań e-Europa 2002. Społeczeństwo Informacyjne dla wszystkich (eEurope 2002. Information Society for All) na Szczyt Rady Europejskiej w Feira w dniach 19-20 czerwca 2000 roku, koncentrujący się na określeniu środków koniecznych do realizacji zadań wynikających z trzech głównych celów:

1. Tańszy, szybszy i bezpieczny Internet.
2. Inwestycje w ludzi i kwalifikacje.
3. Stymulowanie korzystania z Internetu.[2]

2. Forum Społeczeństwa Informacyjnego (Information Society Forum) - organ doradczy Komisji Europejskiej

Społeczeństwo informacyjne jako potencjał dla szybkiego wzrostu gospodarczego i generowania nowych miejsc pracy w gospodarce opartej na informacji zostało uwzględnione w dokumencie opracowanym i opublikowanym przez Komisję Europejską w 1993 roku, w Białej Księdze w sprawie wzrostu, konkurencyjności i zatrudnienia (Growth, competitiveness, employment. The challenges and ways forward into the 21st century), która wraz z raportem Europa a globalne społeczeństwo informacyjne rozpoczęła szerszą dyskusję na temat idei społeczeństwa informacyjnego oraz inicjatywy przyspieszające zmiany w kierunku SI.

W 1995 roku Komisja Europejska utworzyła Information Society Forum (ISF) jako niezależne ciało doradcze Komisji, skupiające blisko 130 członków, w tym m.in. ekspertów, specjalistów różnych dziedzin nauki, przedstawicieli mediów, parlamentarzystów, przedstawicieli związków zawodowych, przemysłu, sektora telekomunikacyjnego, sektora publicznego, pochodzących z krajów UE. Decyzja Komisji Europejskiej z 1998 roku rozszerzyła ISF o reprezentantów państw Europy Środkowej i Wschodniej (w ISF uczestniczyli przedstawiciele Polski: prof. dr hab. inż. Wojciech Cellary z Katedry Technologii Informacyjnych Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, prof. dr hab. Zdzisław Szyjewski, prezes Polskiego Towarzystwa Informatycznego, dr inż. Marek Maniecki - członek Rady Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji, Dariusz Kupiecki - dyrektor naczelny ds. Informatyki Towarzystwa Ubezpieczeniowego Allianz Polska SA.).

ISF ma stymulować dyskusję prowadzoną w Unii Europejskiej w odniesieniu do społecznych, kulturowych i językowych aspektów społeczeństwa informacyjnego, jak również rekomendować Komisji Europejskiej podejmowane w tym zakresie działania. Raporty Forum przekazywane są instytucjom europejskim, a także poszczególnym rządom: Doradzamy Komisji Europejskiej, aby rozważyła, czy największe nadzieje na przyjazne społeczeństwo informacyjne nie leżą w obronie wartości europejskiej drogi; czy nie należy stawić czoła presji na wykluczenie z przygotowywanych ram globalnych uregulowań prawnych problemów i obaw zawartych w europejskiej drodze.[4] W Przedmowie do III Raportu ISF, pt. Europejska droga do społeczeństwa informacyjnego z marca 2000 roku, Claudio Carrelli, prezes Information Society Forum, stwierdzając, iż "globalizacja z ludzką twarzą" jest głównym przesłaniem raportu, proponuje globalny dialog społeczny, którego celem jest osiągnięcie światowego konsensu opartego na wspólnych podstawach etycznych, wspólnych celach i wspólnych uregulowaniach prawnych[5] Raport podzielony jest na osiem rozdziałów prezentujących następujące zagadnienia w kontekście SI:

1. Orientacja na prawa obywatelskie - przede wszystkim człowiek; zapewnienie trwałości SI i spójności społecznej wymaga potraktowania dostępu do usług telekomunikacyjnych, do różnorodnych publicznych usług informacyjnych, narzędzi wspomagających naukę w szkołach, a także edukację permanentną jako części praw obywatelskich.
2. Edukacja i praca dla wszystkich - społeczny wymiar trwałego rozwoju; aktywne przygotowanie ludzi i instytucji do funkcjonowania w SI, propagowanie idei "kształcenia przez całe życie".
3. Żyć w zgodzie ze środowiskiem - środowiskowy wymiar trwałego rozwoju.
4. Siła w kulturowej różnorodności - kulturowy wymiar trwałego rozwoju; technologie informacyjno-komunikacyjne w kontekście różnorodności kulturowej i polityki trwałości kulturowej.
5. Rola sektora publicznego - sprostać wyzwaniom społeczeństwa informacyjnego; według ISF sektor publiczny ma do odegrania zasadniczą rolę w ukształtowaniu efektywnego, otwartego i sprawiedliwego SI. ISF wprowadził koncepcję dostępu do "informacji kluczowych" w rozumieniu informacji, do których wszyscy powinni mieć jak najszerszy i jak najbardziej bezpośredni dostęp, ponieważ warunkują one pełnoprawny udział w życiu społecznym, korzystanie w pełni z praw demokratycznych [...].[6]
6. Dynamizm i konkurencyjność na globalnym rynku ekonomicznym - ekonomiczny wymiar trwałego rozwoju.
7. Europejska droga do społeczeństwa informacyjnego - wolność, równość, braterstwo i solidarność a trwały rozwój.
8. Konieczność globalnego dialogu społecznego.

Zalecenia ISF dotyczą także zbadania polityki i konkretnych przedsięwzięć Komisji Europejskiej w kontekście zapewnienia korzyści płynących z istnienia społeczeństwa informacyjnego każdemu obywatelowi UE.

3. Forum do spraw Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce

Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 14 lipca 2000 roku w sprawie budowania podstaw społeczeństwa informacyjnego w Polsce stworzyła warunki do podjęcia przez rząd działań legislacyjnych umożliwiających ukształtowanie i przygotowania do końca 2000 roku założeń strategii rozwoju SI w Polsce - podobnej w formie do narodowych strategii rozwoju SI powstałych w większości państw Unii Europejskiej, i wychodzącej naprzeciw postulatów zawartych w Deklaracji Ministrów przyjętej w trakcie bońskiej Konferencji Ministerialnej Global Information Networks w 1997 roku, w podsumowaniu III Information Society Forum w Brukseli oraz w podsumowaniu konferencji warszawskiej w 2000 roku - Information Society. Accelerating European Integration. Przygotowany przez Komitet Badań Naukowych we współpracy z Ministerstwem Łączności dokument programowy Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce, przyjęty na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 28 listopada 2000 roku miał nadać odpowiedni priorytet sprawom związanym z przekształcaniem się społeczeństwa polskiego ze społeczeństwa przemysłowego w społeczeństwo informacyjne[7] i wskazać działania konieczne do podjęcia w tym kontekście przez administrację rządową. Jednocześnie Rada Ministrów zobowiązała się do opracowania na wzór podjętej przez UE inicjatywy e-Europa dokumentu ePolska - Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006 (tytuł dokumentu, za zgodą wszystkich resortów, został zmieniony na Międzyresortowej Konferencji Uzgodnieniowej 28 maja 2001 roku i brzmi obecnie: ePolska - Plan działań na rzecz społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006) . Ponadto Rada Ministrów zobowiązała - jak wynika z punktu 5. Zapisu do protokołu z posiedzenia RM - Ministra Nauki - Przewodniczącego Komitetu Badań Naukowych do utworzenia w porozumieniu z zainteresowanymi resortami do 31 grudnia 2000 r. multidyscyplinarnego ciała doradczego złożonego z niezależnych ekspertów z różnych dziedzin i sektorów gospodarki, którego zadaniem będzie m. in. przygotowywanie inicjatyw w zakresie społeczeństwa informacyjnego i ocena realizacji strategii cząstkowych [8]. Spotkanie inaugurujące Forum do spraw Społeczeństwa Informacyjnego odbyło się 8 lutego 2001 roku w siedzibie Komitetu Badań Naukowych.[9] W trakcie posiedzenia Minister Nauki - Przewodniczący Komitetu Badań Naukowych, prof. Andrzej Wiszniewski wręczył członkom Forum akty nominacji. Zaprezentowano także informacje na temat inicjatyw i programów w odniesieniu do rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce oraz w ramach 5. Programu Ramowego Badań, Rozwoju Technicznego i Prezentacji Unii Europejskiej. Dla forum - jako ciała doradczego Rady Ministrów składającego się z ekspertów reprezentujących różne dziedziny i sektory gospodarki, w tym także środowisko biblioteczno-informacyjne poprzez udział w Forum dr Diany Pietruch-Reizes, prezesa Polskiego Towarzystwa Informacji Naukowej i dr. Aleksandra Radwańskiego, przedstawiciela Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, życia społecznego, władzy ustawodawczej, administracji rządowej i samorządu - przewidziano zadania obejmujące:

1. Propozycje inicjatyw, które powinny zostać uwzględnione w zbiorczym planie rozwoju teleinformatyki i jej zastosowań w administracji rządowej, przygotowywanym przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
2. Propozycje inicjatyw, które powinny zostać uwzględnione w Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006- e Polska, opracowywanej przez Ministra Łączności.
3. Ocena zbiorczego planu rozwoju teleinformatyki i jej zastosowań w administracji rządowej.
4. Ocena zbiorczej Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006- e Polska, opracowywanej przez Ministra Łączności - przedstawiana Radzie Ministrów.
5. Okresowa ocena działań w odniesieniu do realizacji zadań i problemów wyłożonych w dokumencie Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce.
6. Zgłaszanie propozycji działań, których celem jest kształtowanie SI w Polsce.[10] Przyjęto, iż forum w działaniach bieżących będzie pracować w dziewięciu zespołach roboczych:[11]
   1. Zespole ds. powszechnego dostępu do informacji.
   2. Zespole ds. zamówień publicznych.
   3. Zespole ds. informatyzacji administracji.
   4. Zespole ds. edukacji informatycznej.
   5. Zespole ds. zmiany struktury zatrudnienia.
   6. Zespole ds. prawa i przestępstw teleinformatycznych.
   7. Zespole ds. nauki i kultury.
   8. Zespole ds. dokumentu i gospodarki elektronicznej.
   9. Zespole ds. rozwoju rynku teleinformatycznego.

W pierwszej połowie 2001 roku członkowie Forum ocenili projekt zbiorczego planu rozwoju teleinformatyki i jej zastosowań w administracji rządowej, przygotowany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, a także projekt Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001 - 2006 - ePolska, opracowany przez Ministerstwo Łączności. 19 października 2001 roku funkcję Przewodniczącego Forum ds. Społeczeństwa Informacyjnego objął prof. Michał Kleiber, nowo powołany Minister Nauki - Przewodniczący Komitetu Badań Naukowych. Zmiany w składzie obu izb Parlamentu RP oraz Rady Ministrów wymagały ponownego wskazania do udziału w pracach Forum przedstawicieli członków Rady Ministrów oraz marszałków Sejmu i Senatu. W nowym składzie Forum obradowało 19 grudnia 2001 roku.[12] W trakcie spotkania zapoznano się z informacją na temat realizowanych przedsięwzięć administracji publicznej na rzecz społeczeństwa informacyjnego, w tym: eEurope+ Wspólne działania na rzecz wdrożenia Społeczeństwa Informacyjnego w Europie; ePolska - Plan działań na rzecz społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006; Plan informatyzacji administracji rządowej (stworzenie przejrzystych i przyjaznych obywatelowi struktur administracji publicznej na miarę otwartego społeczeństwa informacyjnego za pomocą narzędzi teleinformatycznych; usprawnienie działania administracji poprzez szersze zastosowanie teleinformatyki; stworzenie warunków dla trwałego i zrównoważonego rozwoju regionalnego z uwzględnieniem nowoczesnych technik teleinformatycznych i jego monitorowanie); najważniejsze prace legislacyjne; nowelizacja Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej; program IDA II oraz program eContent. Harmonogram pracy przewidywał posiedzenia Forum w pełnym składzie nie rzadziej niż raz na kwartał, m.in. w celu oceny działań wynikających z dokumentu Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce. W kontekście dokumentu prezentowanego na Forum ds. SI Zestawienie porównawcze działań przewidzianych do realizacji w planach działań eEuropa+2003 oraz ePolska z uwzględnieniem wskaźników pomiaru realizacji planu działań eEurope+2003 dla środowiska bibliotekarzy i specjalistów informacji naukowej najważniejsze pozostają działania w ramach:

Cel 2: Inwestowanie w ludzi i umiejętności:

1. Edukacja w erze cyfrowej - utworzenie w bibliotekach szkolnych multimedialnych centrów informacyjnych (niestety, nie określono przewidywanego terminu realizacji, źródeł finansowania i jednostek realizujących/koordynujących); stopniowe wyposażanie pozostałych bibliotek w szkołach ponadgimnazjalnych (do końca 2003 roku, finansowane z budżetu MENiS); budowa bazy zasobów edukacyjnych, tematycznych portali edukacyjnych, elektronicznych bibliotek (praca ciągła finansowana ze środków MENiS); przeszkolenie nauczycieli w zakresie posługiwania się narzędziami i technikami społeczeństwa informacyjnego (do końca 2006 roku, finansowane z budżetu MENiS); przeszkolenie bibliotekarzy w zakresie posługiwania się narzędziami i technikami SI do uzgodnienia, finansowane z budżetu MENiS).
2. Praca zawodowa w gospodarce opartej na wiedzy - sporządzenie standardów kwalifikacji zawodowych dla wybranych zawodów z zakresu zastosowań technologii informacyjnych i komunikacyjnych (I kwartał 2003 roku, finansowane ze środków PHARE 2000, koordynowane przez MPiPS oraz profesjonalne organizacje pozarządowe); wspieranie środkami Funduszu Pracy inicjatyw osób bezrobotnych zainteresowanych podjęciem własnej działalności gospodarczej w sektorze usług z zakresu technologii informacyjnych i komunikacyjnych (praca ciągła, finansowanie z budżetu Funduszu Pracy, koordynują KUP i urzędy pracy).
3. Powszechny udział w gospodarce opartej na wiedzy - ustanawianie punktów dostępu do Internetu w miejscach publicznych (biblioteki, telecentra, kioski internetowe).

Cel 3: Stymulowanie lepszego wykorzystania technologii informacyjnych:

1. Gospodarka elektroniczna - rozwijanie współpracy instytucji badawczych i przedsiębiorców ukierunkowanej na powstawanie małych i średnich przedsiębiorstw w obszarach niszowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych.

Dotychczasowe doświadczenia wynikające z udziału w Forum do spraw Społeczeństwa Informacyjnego zmuszają do przemyślenia wielu ważnych problemów dotyczących przyszłych prac Forum, które w większym stopniu powinno stymulować debaty promujące działania w kierunku tworzenia przyjaznego obywatelowi społeczeństwa informacyjnego, połączone z rozwijaniem kultury przedsiębiorczości, popieraniem zmian organizacyjnych i rozwijaniem umiejętności.

Przypisy

[1] Komunikat dotyczący inicjatywy Komisji Europejskiej, przedstawiony na nadzwyczajnym posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie : 23-24 marca 2000 r. Monitor Integracji Europejskiej, 2000, nr 35 (Wyd. specjalne). Cz. II. e-Europa Społeczeństwo informacyjne : materiały analityczne 1993 - 2000, s. 7.

[2] Plan działań opracowany przez Radę Unii Europejskiej i Komisję Europejską na Szczyt Rady Europejskiej w Feira : 19-20 czerwca 2000 r. Monitor Integracji Europejskiej, 2000, nr 35 (Wyd. specjalne). Cz. II. e-Europa Społeczeństwo informacyjne : materiały analityczne 1993 - 2000.

[3] Europejska Konferencja Ministerialna : społeczeństwo informacyjne - przyspieszenie integracji europejskiej. Monitor Integracji Europejskiej, 2000, nr 35 (Wyd. specjalne). Cz. II. e-Europa Społeczeństwo informacyjne : materiały analityczne 1993 - 2000, s. 61.

[4] III Raport Information Society Forum: Europejska droga do społeczeństwa informacyjnego. R. 7. Europejska droga do społeczeństwa informacyjnego : wolność, równość, braterstwo i solidarność a trwały rozwój. Monitor Integracji Europejskiej, 2000, nr 35 (Wyd. specjalne). Cz. II. e-Europa Społeczeństwo informacyjne : materiały analityczne 1993 - 2000, s. 58.

[5] III Raport Information Society Forum: Europejska droga do społeczeństwa informacyjnego. R. 7. Europejska droga do społeczeństwa informacyjnego : wolność, równość, braterstwo i solidarność a trwały rozwój. Monitor Integracji Europejskiej, 2000, nr 35 (Wyd. specjalne). Cz. II. e-Europa Społeczeństwo informacyjne : materiały analityczne 1993 - 2000, s. 59.

[6] III Raport Information Society Forum: Europejska droga do społeczeństwa informacyjnego. R. 7. Europejska droga do społeczeństwa informacyjnego : wolność, równość, braterstwo i solidarność a trwały rozwój. Monitor Integracji Europejskiej, 2000, nr 35 (Wyd. specjalne). Cz. II. e-Europa Społeczeństwo informacyjne : materiały analityczne 1993 - 2000, s. 49.

[7] Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce. Monitor Integracji Europejskiej, 2000, nr 35 (Wyd. specjalne). Cz. II. e-Europa Społeczeństwo informacyjne : materiały analityczne 1993 - 2000, s. 140.

[8] Zapis do protokołu z posiedzenia Rady Ministrów, pkt. 5. Warszawa 28 listopada 2000 roku.

[9] Inauguracyjne posiedzenie Forum do spraw Społeczeństwa Informacyjnego. In Ministerstwo Nauki i Informatyzacji [on-line]. [dostęp 9 lipca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.kbn.gov.pl/cele/0208.html.

[10] Forum ds. Społeczeństwa Informacyjnego : zadania forum : projekt. [Dokument niepublikowany].

[11] Forum ds. Społeczeństwa Informacyjnego : tryb pracy : projekt. [Dokument niepublikowany].

[12] Informacje o prowadzonych działaniach administracji publicznej na rzecz społeczeństwa informacyjnego : prezentacje przedstawione podczas spotkania Forum ds. Społeczeństwa Informacyjnego w dniu 19.12.2001. In Ministerstwo Nauki i Informatyzacji [on-line]. [dostęp 9 lipca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.kbn.gov.pl/cele/ppt.html.

Forum do spraw Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce / Diana Pietruch-Reizes// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 7/2003 (47) lipiec/sierpień. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2003. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2003/47/pietruch.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187