 |
Straty powstałe w dobrach kultury w wyniku konfliktów zbrojnych, jak również podczas katastrof naturalnych, spowodowały, że w 1996 roku w Paryżu został założony Międzynarodowy Komitet Błękitnej Tarczy. Utworzyły go cztery organizacje pozarządowe:
- Międzynarodowa Rada Archiwów (ICA),
- Międzynarodowa Rada Muzeów (ICOM),
- Międzynarodowa Rada Pomników, Budynków i Budowli (ICOMOS),
- Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Bibliotekarskich i Bibliotek (IFLA).
Cztery organizacje pozarządowe tworzące ICBS połączyły się, by koordynować działania dla ratowania dóbr kultury w przypadku nagłych zagrożeń. Ich zadaniem miało być również dostarczanie władzom i specjalistom ekspertyz i kontaktów niezbędnych w przypadku konfliktu zbrojnego lub klęsk żywiołowych. Współpracują one również przy organizowaniu przygotowań do sytuacji kryzysowych na poziomie międzynarodowym oraz zachęcają do takich przygotowań na poziomie lokalnym.
Błękitna Tarcza jest odpowiednikiem Czerwonego Krzyża w zakresie ochrony dóbr kultury na wypadek szczególnych zagrożeń czasu wojny i pokoju. Międzynarodowy Komitet Błękitnej Tarczy (MKBT) jest interdyscyplinarną organizacją, gromadzącą wiedzę, doświadczenia i sieć międzynarodowych połączeń czterech profesjonalnych organizacji.
Międzynarodowy Komitet Błękitnej Tarczy przyjął godło - emblemat: niebiesko-biały znaczek, zwycięzcę konkursu na znak służący ochronie obiektów zabytkowych przed zniszczeniem w trakcie działań zbrojnych. Konkurs ogłoszono wśród uczestników Konwencji Haskiej z 1954 roku. Autorem zwycięskiego projektu był prof. Jan Zachwatowicz, który w Polsce w latach 1945-1957 był Generalnym Konserwatorem Zabytków, autorem i realizatorem programu powojennej odbudowy zabytków w kraju, a także aktywnym działaczem międzynarodowym (między innymi sygnatariuszem Karty Weneckiej).
Kierunki działania organizacji określono i przyjęto na seminarium zorganizowanym z inicjatywy MKBT pod auspicjami UNESCO, w listopadzie 1998 roku w Radenci (Słowenia):
- kulturowe dziedzictwo obejmuje zarówno ruchome, jak i nieruchome dobra kultury. Ich utrata jest stratą dla wszystkich, stąd jego ochrona w warunkach normalnych, jak i szczególnych zagrożeń, powinna być objęta programem ochrony na międzynarodowych, narodowych, regionalnych i lokalnych poziomach,
- wszystkie instytucje opiekujące się kulturowym dziedzictwem i wszystkie władze odpowiedzialne za nie powinny zintegrować działania przygotowawcze oraz w sferze zarządzania, żeby uniknąć utraty lub zniszczenia w przypadku szczególnych zagrożeń,
- w celu uniknięcia utraty lub zniszczenia kulturowego dziedzictwa, w wypadku szczególnych zagrożeń, należy usprawniać działania prewencyjne, wprowadzać środki przygotowawcze oraz wprowadzać działania ratownicze w trakcie wystąpienia zagrożenia oraz usuwania ich skutków. Cel ten może być osiągnięty przez rozwijanie, wdrażanie i monitorowanie strategii, które: oceniają i redukują ryzyko zagrożeń, poprawiają zdolność reagowania, zapewniają współpracę wszystkich właściwych stron na lokalnych, narodowych i międzynarodowych poziomach,
- w przypadku konfliktu zbrojnego, uznaje się wyjątkowe znaczenie podstawowych zasad zabezpieczenia i szacunku dla kulturowego dziedzictwa, wyrażonych w Konwencji Haskiej z 1954 r. i innych konwencjach dla ochrony kulturowego dziedzictwa, przyjętych pod auspicjami UNESCO. W ich świetle szczególnego znaczenia nabierają środki przygotowawcze, takie jak: przygotowanie spisów inwentarzowych, rozwój i wdrażanie stosownych środków technicznych oraz przyjęcie narodowych rozwiązań prawnych.
Inauguracja funkcjonowania Polskiej Organizacji Błękitnej Tarczy
W dniu 8 marca 2002 r. z inicjatywy Biura Spraw Obronnych MK odbyło się w Ministerstwie Kultury w Warszawie spotkanie poświęcone wdrażaniu w Polsce Międzynarodowego Programu Błękitnej Tarczy - programu pomocy i doradztwa w ratowaniu zagrożonych zabytków. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele pięciu organizacji pozarządowych: Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, Polskiego Komitetu Narodowego ICOM, Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS oraz Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków. W spotkaniu udział wzięli ponadto przedstawiciele Ministerstwa Kultury oraz Centrum Szkolenia dla Ochrony Ludności i Dóbr Kultury w Krakowie.
Na podstawie przedstawionych informacji, odnoszących się do polskich doświadczeń i osiągnięć w dziedzinie ochrony dóbr kultury, a także w obliczu nadzwyczajnych zagrożeń oraz inicjatyw międzynarodowych, zmierzających do ustanowienia narodowych komitetów Błękitnej Tarczy, uczestnicy spotkania wypracowali następujące stanowisko:
- Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Stowarzyszenie Archiwistów Polskich, Polski Komitet Narodowy ICOM, Polski Komitet Narodowy ICOMOS oraz Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków wyrażają wolę współpracy we wdrażaniu Programu Błękitnej Tarczy w Polsce.
- Uczestnicy porozumieli się w sprawie utworzenia w Warszawie (http://www.bn.org.pl/indexplbn.htm), Krakowie i Toruniu centrów informacyjno-organizacyjnych programu Błękitna Tarcza.
- Uczestnicy zaproponowali, by Biuro Spraw Obronnych pełniło rolę punktu koordynującego dla wdrażania programu Błękitnej Tarczy, który będzie prowadził główną stronę internetową.
- Postanowiono także, iż w listopadzie 2002 r. zorganizowane zostanie pod auspicjami Ministerstwa Kultury spotkanie z udziałem przedstawicieli Policji, Straży Pożarnej i Obrony Cywilnej, Wojska Polskiego, Polskiego Czerwonego Krzyża, Służby Celnej i Straży Granicznej oraz innych podmiotów zainteresowanych współpracą na rzecz ochrony dóbr kultury.
Powyższe oświadczenie zostało zaakceptowane przez władze wszystkich organizacji pozarządowych.
Działalność Polskiego Komitetu Błękitnej Tarczy w latach 2002-2004
Sfera organizacyjna
- Biuro Spraw Obronnych działające w strukturze Ministerstwa Kultury jest punktem koordynującym wdrażanie programu Błękitnej Tarczy w Polsce oraz prowadzi główną stronę internetową programu.
- Utworzone zostały trzy ośrodki regionalne programu Błękitnej Tarczy - w Warszawie (http://www.bn.org.pl/indexplbn.htm), Krakowie i Toruniu. W chwili obecnej do głównych zadań tych ośrodków należy:
- prowadzenie bazy danych osób i podmiotów działających na rzecz ochrony dóbr kultury w regionie,
- zapewnienie odpowiednich materiałów edukacyjnych i informacyjnych, dotyczących ochrony dóbr kultury w sytuacji zagrożenia,
- utworzenie zespołów zadaniowych do ochrony dóbr kultury,
- poprawa systemu współpracy w dziedzinie ochrony dóbr kultury pomiędzy Policją, Strażą Pożarną, Wojskiem Polskim, Obroną Cywilną, organizacjami pozarządowymi, władzami lokalnymi, wojewodami i właścicielami zabytków,
- upowszechnianie wiedzy o ochronie dóbr kultury wśród lokalnej społeczności,
- organizowanie szkoleń, seminariów, konferencji, warsztatów,
- zamieszczanie uaktualnionych informacji w odniesieniu do ochrony dóbr kultury na regionalnych stronach internetowych Błękitnej Tarczy.
Najważniejsze dokonania
W roku 2002 zorganizowano:
- Sympozjum międzynarodowe w Krakowie poświęcone upowszechnianiu międzynarodowego prawa humanitarnego w państwach Europy Środkowej. Sympozjum poświęcone było między innymi ochronie dóbr kultury w przypadku konfliktu zbrojnego. Sympozjum odbywało się w Centrum Szkolenia dla Ochrony Ludności i Dóbr Kultury. Centrum jest głównym polskim ośrodkiem szkoleniowym w zakresie ochrony dóbr kultury w sytuacji zagrożenia.
- Spotkanie z przedstawicielami Policji, Polskiego Czerwonego Krzyża, Straży Pożarnej, Obrony Cywilnej, organizacji pozarządowych oraz władz lokalnych, podczas których omawiane były możliwości ulepszenia metod wdrażania międzynarodowego programu Błękitna Tarcza w Polsce.
W roku 2003 odbyły się:
- Konferencja międzynarodowa w Krakowie, poświęcona digitalizacji zbiorów archiwalnych i bibliotecznych.
- Sympozjum poświęcone wdrażaniu międzynarodowego programu Błękitnej Tarczy w Polsce, zorganizowane w ramach Międzynarodowych Targów Konserwatorskich w Toruniu.
- Międzynarodowe szkolenie dla ekspertów służby pożarniczej z Holandii, poświęcone ochronie dóbr kultury w sytuacji zagrożenia, przede wszystkim zagrożenia zniszczeniem przez pożar. Szkolenie było pierwszym przedsięwzięciem zorganizowanym przez Krakowskie Centrum Szkolenia, które będzie się specjalizowało w zindywidualizowanych kursach dla uczestników z kraju i z zagranicy.
Rok 2004 jest istotny z uwagi na 50. rocznicę podpisania Konwencji Haskiej oraz podpisanie Deklaracji w sprawie utworzenia Polskiego Komitetu Narodowego Błękitnej Tarczy.
Najważniejszym tegorocznym przedsięwzięciem Polskiego Programu Błękitnej Tarczy była międzynarodowa konferencja Dziedzictwo kultury wobec zagrożeń czasu wojny i pokoju, która odbyła się w Warszawie w dniach 13-15 maja. Konferencja zorganizowana została pod patronatem dyrektora generalnego UNESCO z okazji 50. rocznicy podpisania Konwencji Haskiej z dnia 14 maja 1954 r., w sprawie ochrony dóbr kultury w przypadku konfliktu zbrojnego. W konferencji udział wzięło ponad 200 przedstawicieli z 20 krajów Europy i Ameryki Północnej, wśród nich przedstawiciele organizacji międzynarodowych zajmujących się ochroną dziedzictwa kulturowego.
Konferencja była zorganizowana z inicjatywy polskiego Ministerstwa Kultury, we współpracy z Ministerstwem Obrony Narodowej, Ministerstwem Spraw Zagranicznych, Prezydentem Warszawy, Polskim Komitetem UNESCO, Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych, Komendą Główna Państwowej Straży Pożarnej, Biblioteką Narodową, Zamkiem Królewskim w Warszawie, Wyższą Szkoła Umiejętności Społecznych oraz Stowarzyszeniem Bibliotekarzy Polskich.
Celem konferencji było w pierwszej kolejności upamiętnienie rocznicy podpisania Konwencji Haskiej oraz zwrócenie uwagi opinii publicznej na konieczność ochrony dziedzictwa kulturowego w czasie wojny i pokoju. Szczególny nacisk położony został na przedstawienie prawnych i organizacyjnych rozwiązań w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego w wybranych krajach. Zwrócono także uwagę na fenomen terroryzmu oraz konfliktów międzykulturowych, jako nowych zagrożeń dla światowego dziedzictwa kulturowego. Celem organizatorów konferencji było także, by jej obrady stały się platformą wymiany doświadczeń w międzynarodowej, regionalnej i lokalnej współpracy w odniesieniu do współczesnych zagrożeń dla dziedzictwa kulturowego.
Z okazji 50. rocznicy podpisania Konwencji w sprawie ochrony dóbr kultury w przypadku konfliktu zbrojnego, odbyła się 14 maja 2004 r. w Zamku Królewskim w Warszawie specjalna sesja dla upamiętnienia tego wydarzenia. Celem sesji, obok uczczenia rocznicy, była dyskusja o funkcjonowaniu postanowień Konwencji w ciągu 50. lat jej obowiązywania.
Konferencji towarzyszyły wystawy zorganizowane przez Bibliotekę Narodową oraz Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych. Uczestnicy mieli okazję obejrzeć wystawy: Wojna, największe zagrożenie dla dóbr kultury - Polska 1939-1945, Konserwacja zbiorów bibliotecznych zniszczonych przez powódź - Polska 1997 oraz Utracona pamięć - zniszczone polskie kolekcje archiwalne.
Konferencja zakończyła się przyjęciem "Komunikatu końcowego", przedstawiającego uzgodnione stanowisko w sprawie współczesnych zagrożeń dla dziedzictwa kulturowego ludzkości.
W ciągu kolejnych miesięcy 2004 r. będą tworzone kolejne regionalne ośrodki Błękitnej Tarczy.
Spotkanie Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy (ICBS) oraz Narodowych Komitetów Błękitnej Tarczy, Turyn 23-24 lipca 2004 rok
W dniach 23-24.07.2004. w Turynie odbyło się pierwsze wspólne spotkanie kierownictwa Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy (MKBT) oraz przedstawicieli Narodowych Komitetów Błękitnej Tarczy.
Polski Narodowy Komitet Błękitnej Tarczy był reprezentowany przez płk Dariusza Drewniackiego, z-cę dyrektora Biura Spraw Obronnych. Celem spotkania było wypracowanie merytorycznych i organizacyjnych zasad funkcjonowania narodowych komitetów oraz Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy, jak również określenie zasad wzajemnych relacji i współpracy pomiędzy dwoma strukturami. Powyższe ustalenia będą stanowić podstawę do opracowania planu działania dla MKBT na lata 2004-2006.
Jednym z punktów programu spotkania była sesja poświęcona ratowaniu dziedzictwa kulturowego Iraku, w trakcie której płk Dariusz Drewniacki przedstawił wykład na temat: Ochrona dziedzictwa kulturowego Iraku w ramach polskiej misji stabilizacyjnej. Zadania zrealizowane przez Polskę. W czasie obrad plenarnych został również przedstawiony Raport z działalności Polskiego Narodowego Komitetu Błękitnej Tarczy za okres 2002-2004. Efektem spotkania jest opracowanie i przyjęcie dwóch dokumentów dotyczących zasad funkcjonowania narodowych komitetów oraz Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy.
Na zakończenie spotkania przyjęta została Deklaracja, która stanowi najnowszy dokument, dotyczący ochrony dziedzictwa kulturowego każdego państwa. Umieszczono w niej także słowa uznania dla Polskiego Ministerstwa Kultury za udział w przygotowanie sesji poświęconej sprawom Iraku oraz podziękowania dla Rządu Polskiego za jego wkład w ratowanie dziedzictwa kulturowego Iraku.
DEKLARACJA Z TURYNU
Postanowienia ze spotkania Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy oraz Narodowych Komitetów Błękitnej Tarczy
23-24 lipca 2004 roku
Członkowie Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy (ICA, ICOM, ICOMOS, IFLA), przedstawiciele Narodowych Komitetów Błękitnej Tarczy: Belgii, Republiki Czeskiej, Francji, Włoch, Macedonii, Madagaskaru, Norwegii, Polski, Wielkiej Brytanii i Irlandii, Wenezueli oraz przedstawiciele organizacji: Funduszu Pomocy dla Zagrożonych Zabytków, Dziedzictwo Kulturowe bez Granic, na spotkaniu w Turynie, Włochy, z okazji pierwszego międzynarodowego spotkania i Narodowych Komitetów Błękitnej Tarczy,
| | 1.1. |
mając na względzie prawo i odpowiedzialność każdego państwa do ochrony swego dziedzictwa kulturowego oraz odnosząc się do Uniwersalnej Deklaracji dotyczącej Różnorodności Kulturowej, jednogłośnie przyjętej przez UNESCO w 2001 roku, wspierając projekt tworzenia międzynarodowej konwencji dotyczącej różnorodności kulturowej, jak zalecono na 32 Konferencji Generalnej oraz potwierdzając deklarację UNESCO z 2003 r. dotyczącą Zamierzonego Niszczenia Dziedzictwa Kulturowego,
|
| | 1.2. |
przywołując Konwencję o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, przyjętą w Hadze w 1954 roku oraz Protokół II z 1999 roku, który wszedł w życie 9 marca 2004 roku,
|
| | 1.3. |
przywołując fundamentalne cele Międzynarodowego Komitetu Błękitnej Tarczy oraz jej Karty przyjętej w Strasburgu 14 kwietnia 2004 roku,
|
| | 1.4. |
wyrażając głęboką troskę z powodu destrukcyjnych skutków wojny oraz naturalnych katastrof niszczących zarówno ruchome, jak i nieruchome zabytki:
|
| | |
- zalecają rządom, które jeszcze nie podpisały i ratyfikowały Konwencji haskiej z 1954 roku o ochronie dóbr kulturalnych na wypadek konfliktu zbrojnego, Pierwszego Protokołu oraz Protokołu II z 1999 roku, aby to uczyniły,
- (1) Zalecają, aby Narody Zjednoczone i inne międzynarodowe organizacje włączyły się w ochronę ruchomych i nieruchomych zabytków oraz ważnych dla narodu dokumentów przed zniszczeniem oraz włączyły tę problematykę do mandatu ich misji pokojowych,
(2) zachęcają rządy narodowe do ochrony ruchomych i nieruchomych zabytków przed zniszczeniami i włączenia tego obowiązku do ich mandatu operacji humanitarnych,
- zalecają, aby rządy i odpowiednie organizacje Narodów Zjednoczonych działały w kierunku zapobiegania kradzieży, niszczenia dziedzictwa kulturowego oraz nielegalnego handlu zabytkami,
- podkreślają znaczenie przygotowań na wypadek zagrożeń, odpowiedniego reagowania i odbudowy po zniszczeniach oraz zalecają, aby profesjonaliści z zakresu ochrony zabytków zintegrowali swoje działania z innymi podmiotami w ramach ich programów pomocy oraz
- zalecają, aby narodowe komitety ICA, ICOM, ICOMOS oraz IFLA tworzyły Narodowy Komitet Błękitnej Tarczy tam, gdzie takie komitety jeszcze nie istnieją, oraz proszą narodowe rządy o wsparcie dla tych komitetów oraz działań - dla ochrony ruchomych i nieruchomych zabytków - na wypadek katastrof oraz konfliktu zbrojnego,
- potwierdzają wolę czterech członków założycieli ICBS, żeby wzmocnić Międzynarodowy Komitet Błękitnej Tarczy jako istotny i efektywny podmiot.
|
 | |
