Nr 10/2004 (61), Regionalna współpraca bibliotek. Artykuł
| | Nr 10/2004 (61), Regionalna współpraca bibliotek. Artykuł |
|
 | | | |
Ewa Dobrzyńska-Lankosz
| |||
| | ||
| WstępKraków jest jednym z najstarszych i drugim co do wielkości centrum kulturalnym i akademickim w Polsce. Działa w nim 11 uczelni państwowych, w tym jeden z najstarszych uniwersytetów europejskich - Uniwersytet Jagielloński, oraz wiele jednostek naukowych i badawczo-rozwojowych. Biblioteki tych instytucji - a w szczególności biblioteki akademickie - mogą poszczycić się wieloletnią współpracą. Początkowo współpraca ta miała charakter niesformalizowany. Rok 1974, kiedy to powstał projekt zautomatyzowanego systemu regionalnego KRAKUS, można uznać za pierwszą próbę podjęcia ściślejszej współpracy. Wprawdzie ostatecznie wdrożony został tylko jeden z elementów systemu - centralny katalog czasopism gromadzonych w bibliotekach naukowych Krakowa oraz w Bibliotece Głównej Politechniki Świętokrzyskiej w Kielcach - niemniej miał duże znaczenie dla integracji środowiska bibliotekarskiego. Była to dla krakowskich bibliotek pierwsza dobra lekcja współpracy. Centralny regionalny katalog czasopism tworzony był przez wiele lat i w zasadzie dopiero perspektywa kompleksowej komputeryzacji krakowskich bibliotek akademickich z zastosowaniem profesjonalnego systemu, sprawdzonego w działaniu w bibliotekach zachodnich, spowodowała zamknięcie katalogu i zaprzestanie prac nad kolejnymi jego edycjami. Inną formą współpracy były spotkania dyrektorów bibliotek naukowych organizowane kilka razy w roku przez dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej. Podczas spotkań wymieniano się informacjami z zakresu funkcjonowania bibliotek, ustalano zbliżone zasady obsługi użytkowników itp. Na początku lat 90. zorganizowany został cykl spotkań z przedstawicielami znanych firm oferujących zintegrowane systemy biblioteczne (m.in. VTLS, Innopac, Geac, Aleph). Zdecydowane na zakup jednolitego systemu bibliotecznego instytucje naukowe wspólnie przygotowały Projekt Automatyzacji Bibliotek Krakowskiego Środowiska Naukowego, który stał się podstawą do pozyskania środków finansowych. Jednym z jego założeń było opracowanie struktury organizacyjnej, która byłaby gwarancją właściwej realizacji projektu. Tak powstała koncepcja utworzenia Krakowskiego Zespołu Bibliotecznego (KZB). Z kart historiiW sierpniu tego roku upłynęło 10 lat od powstania Krakowskiego Zespołu Bibliotecznego. Zespół powołany został na mocy Porozumienia podpisanego w 1994 roku przez rektorów wszystkich uczelni krakowskich oraz Prezesa Oddziału PAN w Krakowie i dyrektora Instytutu Fizyki Jądrowej (IFJ). Unikatowy dorobek naukowy i kulturalny, zgromadzony w zasobach bibliotecznych Krakowa, pozwalał przypuszczać, że realizacja Projektu Automatyzacji Bibliotek Krakowskiego Środowiska Naukowego będzie miała istotne znaczenie w skali całego kraju. Dzięki zabiegom KZB uzyskano grant z Fundacji Mellona. Pozyskane środki przeznaczono na zakup zintegrowanego systemu bibliotecznego VTLS (obecnie VIRTUA) oraz dwóch serwerów bibliotecznych: "victorii" (1994) i "galicji" (1995). System wdrożyły wszystkie biblioteki KZB za wyjątkiem Biblioteki Głównej Politechniki Krakowskiej, która zakupiła zintegrowany system biblioteczny TinLib (obecnie T-Series) i zainstalowała go na własnym serwerze, oraz IFJ, który zrezygnował ze współpracy w ramach zespołu. W latach 1994-2001 KZB zajmował się głównie zagadnieniami związanymi z wdrażaniem systemu VTLS. W 2002 roku rozszerzona została formuła działania KZB, co znalazło swoje odzwierciedlenie w znowelizowanym tekście Porozumienia. Podstawowym celem zespołu stała się szeroko pojęta współpraca środowiska w zakresie działalności bibliotecznej, w tym: gromadzenia zbiorów, ze szczególnym uwzględnieniem czasopism naukowych, komputeryzacji procesów bibliotecznych, głównie koordynacji współpracy bibliotek KZB z narodowym katalogiem centralnym NUKAT i realizacji Projektu Automatyzacji Bibliotek Krakowskiego Środowiska Naukowego oraz doskonalenia umiejętności zawodowych. Dlaczego zdecydowano się na modyfikację Porozumienia? Otóż powołując w 1994 roku KZB zakładano, że uczestniczące w nim biblioteki będą posiadać ten sam system biblioteczny. W trakcie realizacji Projektu Biblioteka Główna Politechniki Krakowskiej zdecydowała się na zakup innego systemu (TinLib), a Biblioteka Główna Akademii Wychowania Fizycznego[1] do 2003 r. korzystała z polskiego oprogramowania MAK. Zapis w Porozumieniu o stosowaniu tego samego systemu[2] powinien spowodować wyłączenie tych dwóch bibliotek z KZB, a tego nikt nie chciał. Zaproponowano więc wprowadzenie zmian do tekstu Porozumienia, by członkami KZB mogły być biblioteki stosujące różne systemy biblioteczne. Ponadto przedłożona została propozycja przekształcenia KZB w ciało o charakterze otwartym[3]. Postanowiono umożliwić przystąpienie do Porozumienia nie tyko innym krakowskim instytucjom naukowym, lecz także całego Regionu Małopolskiego. Okresowa hermetyczność zespołu wynikała z faktu, że Fundacja Mellona przyznała środowisku krakowskiemu grant na konkretny cel, tj. komputeryzację bibliotek, dla wyraźnie określonej grupy instytucji, które dla sprawnej realizacji Projektu powołały KZB. Wszystkie założenia Projektu zawarte we wniosku do Fundacji Mellona zostały zrealizowane, a przyznane fundusze wyczerpane, zatem nie było już podstaw do zachowywania hermetyczności. Z możliwości, jakie daje nowa formuła zespołu, skorzystało Międzynarodowe Centrum Kultury. Obecnie członkami KZB jest 13 krakowskich instytucji naukowych (14 bibliotek)[4]. Struktura organizacyjnaNajwyższą władzą KZB jest Komitet Sterujący, powoływany i odwoływany przez Kolegium Rektorów Szkół Wyższych Krakowa. O liczbie i składzie osobowym komitetu decyduje Kolegium Rektorów, które również wyznacza przewodniczącego. Odwołanie członka Komitetu Sterującego może nastąpić na jego wniosek lub na wniosek Kolegium Rektorów. Organem wykonawczym jest Zarząd KZB, na czele którego stoi dyrektor KZB. W skład zarządu wchodzą: dyrektor i kierownicy zespołów roboczych, powoływani na wniosek dyrektora. Stosownie do bieżących potrzeb mogą być powoływane i odwoływane przez Komitet Sterujący lub dyrektora KZB zespoły robocze do realizacji określonych zadań, przeprowadzenia analizy jakiegoś zagadnienia lub przedstawienia propozycji rozwiązania problemu. Organem opiniodawczym dyrektora KZB jest Rada Dyrektorów, w skład której wchodzą dyrektorzy bibliotek wszystkich instytucji - członków KZB. Rada Dyrektorów zbiera się w miarę potrzeb - średnio 5-6 razy w roku. Komitet Sterujący zajmuje się wyznaczaniem ogólnej polityki KZB. Ponadto KS odpowiada za koordynację działań związanych z realizacją planowanych zadań i opracowywanie zasad partycypowania w kosztach planowanych przedsięwzięć. Do obowiązków Komitetu Sterującego należy bieżąca kontrola działalności zarządu, opiniowanie sprawozdań dyrektora KZB z działalności zarządu, podejmowanie decyzji we wszystkich sprawach zgłaszanych przez dyrektora KZB, przygotowywanie rocznych sprawozdań i przedkładanie ich Kolegium Rektorów. Zadaniem dyrektora KZB jest realizacja przedsięwzięć wynikających z decyzji Komitetu Sterującego, opracowywanie dla niego rocznych planów realizacji poszczególnych przedsięwzięć i sprawozdań merytoryczno-finansowych z działalności KZB, sprawowanie nadzoru nad działaniami wynikającymi z planów pracy, nadzór nad organizacją i przebiegiem niezbędnych szkoleń, utrzymywanie stałych kontaktów z Radą Dyrektorów KZB, Centrum NUKAT oraz Konferencją Dyrektorów Bibliotek Szkół Wyższych celem opracowywania wspólnych przedsięwzięć i wypracowywania jednolitych rozwiązań. Dyrektor KZB, w porozumieniu z dyrektorami bibliotek, z początkiem każdego roku proponuje zakres zagadnień, którymi trzeba będzie zająć się w danym roku, niezależnie od spraw, które mogą się pojawić i wymagać doraźnego rozwiązania. Koszty działalności KZB pokrywane są ze środków własnych sygnatariuszy Porozumienia. Działalność Krakowskiego Zespołu BibliotecznegoJednym z podstawowych zadań KZB jest nadzór nad prawidłową eksploatacją systemu bibliotecznego 13 bibliotek wykorzystujących oprogramowanie VIRTUA. Pieczę nad bazą katalogową Politechniki Krakowskiej, działającą w systemie T-Series, sprawuje zespół administratorów BG PK. Drugim ważnym zadaniem jest koordynacja współpracy bibliotek KZB z narodowym katalogiem centralnym NUKAT. Katalog uruchomiony został w lipcu 2002 roku i jest on owocem współpracy bibliotek na poziomie ogólnopolskim. Przedstawiciele KZB brali czynny udział w pracach koncepcyjnych. Obecnie z katalogiem centralnym współpracują 43 polskie biblioteki, w tym 13 bibliotek KZB. Kolejne zadanie KZB - to koordynacja zakupu czasopism naukowych, w szczególności czasopism zagranicznych. W tym zakresie biblioteki zawsze starały się być racjonalne i dążyły do tego, by użytkownikom całego regionu zapewnić dostęp do jak największej liczby tytułów. Obecnie na tę działalność nakłada się dodatkowo działalność ogólnopolskich konsorcjów zapewniających dostęp do czasopism elektronicznych i światowych baz danych. W 1996 roku Krakowski Zespół Biblioteczny podjął prace nad opracowaniem koncepcji digitalizacji zbiorów. Uruchomiona została wówczas środowiskowa Pracownia Multimedialna KZB. Pomysł, jak na owe czasy, okazał się zbyt śmiały i po pewnym czasie pracownia została zlikwidowana. Do zagadnienia powrócono rok temu i podjęto działania zmierzające do utworzenia w ramach KZB - na bazie doświadczeń Biblioteki Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej[5] - Małopolskiej Biblioteki Cyfrowej (MBC), blisko współpracującej z Wielkopolską Biblioteką Cyfrową (WBC). Zakłada się, że w przyszłości biblioteki te stanowić będą zrąb Akademickiej Biblioteki Cyfrowej (ABC). Zadania KZB to także rozwiązywanie problemów związanych z bieżącą działalnością bibliotek. Są wśród nich problemy wynikające z często zmieniających się i niespójnych aktów prawnych. W tym zakresie KZB ściśle współpracuje z Konferencją Dyrektorów Bibliotek Szkół Wyższych, która stara się czuwać nad tworzeniem prawa i aktów wykonawczych w obszarze dotyczącym bibliotek naukowych. W ostatnim czasie zrodził się pomysł opracowania komputerowego programu do obsługi statystyk bibliotecznych. Wkrótce powołany zostanie zespół do przygotowania założeń programu. Zakłada się, że w wyniku jego prac każda z zainteresowanych bibliotek otrzyma bazę danych do obsługi statystyk własnej biblioteki. ZakończenieKrakowski Zespół Biblioteczny był pierwszym w Polsce zespołem powołanym do organizowania współpracy bibliotek na forum lokalnym. Wkrótce potem powstały inne jak: Górnośląskie Konsorcjum Bibliotek Naukowych (1995 r.), Poznańska Fundacja Bibliotek Naukowych (1996 r.), konsorcjum łódzkie, Konsorcjum Bibliotek Wrocławskich (2001 r.). Biblioteki łączą się w konsorcja, by realizować wiele rozmaitych celów, przede wszystkim jednak tworzyć warunki optymalnego udostępniania środowisku akademickiemu zasobów bibliotecznych. Poza lokalnymi istnieją także różne formy współpracy na forum ogólnopolskim, np.: Porozumienie bibliotek stosujących system VTLS i Porozumienie z Horyzontem - utworzone do wspierania się bibliotek przy wdrażaniu i eksploatacji jednolitego systemu bibliotecznego, Konferencja Dyrektorów Bibliotek Szkół Wyższych - do wspólnego rozwiązywania problemów związanych z działalnością bibliotek akademickich. Biblioteki realizują także wspólne przedsięwzięcia i projekty, m.in.: NUKAT - narodowy katalog centralny, Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa - projekt digitalizacji zbiorów zgromadzonych w bibliotekach regionu, BazTech - baza danych o zawartości polskich czasopism technicznych tworzona siłami 20 polskich bibliotek, Doc@med - system polskich bibliotek medycznych w zakresie dostarczania dokumentów elektronicznych, ANALIZA - projekt mający na celu opracowanie wskaźników i standardów dla bibliotek naukowych w Polsce. Liczba i różnorodność konsorcjów świadczy o tym, że w dzisiejszych czasach stały się one niezawodną platformą współpracy bibliotek. Poprzez różne formy (fundacje, porozumienia, stowarzyszenia itp.) biblioteki realizują liczne zadania. Nikt nie ma też wątpliwości, że w pojedynkę, bez współpracy, bez wykorzystania potencjału intelektualnego wielu bibliotek realizacja szeregu zadań byłaby niemożliwa. Bibliografia
Przypisy[1] Obecnie, jak większość bibliotek KZB, BG AWF stosuje nową wersję VTLS - system VIRTUA. [2] Pkt I.3. Porozumienia z 1994 r. brzmi: Uczestnictwo w KZB zapewnia wszystkim członkom równe szanse automatyzacji własnej biblioteki w jednolitym w skali środowiska systemie VTLS. [3] Pkt I.4. Porozumienia z 2002 r. brzmi: W skład KZB mogą wchodzić ponadto inne instytucje naukowe Regionu Małopolskiego, po złożeniu pisemnego wniosku o przyjęcie oraz parafowaniu niniejszego Porozumienia. [4] Akademia Ekonomiczna, Akademia Górniczo-Hutnicza, Akademia Muzyczna, Akademia Pedagogiczna, Akademia Rolnicza, Akademia Sztuk Pięknych, Akademia Wychowania Fizycznego, Międzynarodowe Centrum Kultury, Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna, Papieska Akademia Teologiczna, Politechnika Krakowska, Polska Akademia Umiejętności, Uniwersytet Jagielloński (Biblioteka Jagiellońska oraz Biblioteka Medyczna). [5] Od 1998 roku przez BG AGH realizowany jest projekt digitalizacji zbiorów. Obejmuje on swym zasięgiem podręczniki akademickie, monografie oraz materiały wchodzące w skład Narodowego Zasobu Bibliotecznego (m.in. starodruki, rękopisy, druki XIX-wieczne).  | |
| | | |
| |||
| | ||