Nr 4/2006 (74), Digitalizacja - kierunki działań Europy i Polski. Sprawozdanie
| | Nr 4/2006 (74), Digitalizacja - kierunki działań Europy i Polski. Sprawozdanie |
|
 | | | |
Ilona Miller
| |||
| | ||
| W dniach 13-15 marca 2006 r. w Lipsku odbył się europejski kongres Ochrona piśmienniczego dziedzictwa kulturowego narodowym zadaniem w ramach Europy. Głównym organizatorem kongresu był Allianz zur Erhaltung des schriftlichen Kulturgutes, przy wsparciu Die Deutsche Bibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz oraz Goethe-Institut. W dużej części konferencja subsydiowana była przez die Secco Pontanova Foundation. Do udziału w kongresie zaproszeni zostali przedstawiciele świata kultury i polityki oraz specjaliści w dziedzinie ochrony i konserwacji zbiorów bibliotecznych i archiwalnych z nowych krajów członkowskich Wspólnoty Europejskiej oraz z Wielkiej Brytanii, Holandii, Szwajcarii i Niemiec, w sumie reprezentowanych było piętnaście krajów. Przed rozpoczęciem obrad przedstawiciele Polski mieli możliwość zwiedzenia Zentrum für Bucherhaltung w Lipsku. Ośrodek ten jest obecnie firmą sprywatyzowaną, wykonującą usługi m.in. masowego odkwaszania papieru metodą Battelle oraz wzmacniania zniszczonego papieru poprzez mechaniczne szpaltowanie kart. W trakcie trwania kongresu wystąpienia prelegentów podzielone zostały na trzy obszary tematyczne. W ramach pierwszego przedstawiono strategie, programy i projekty realizowane w poszczególnych krajach (w Polsce, Słowacji, Budapeszcie, Czechach, Słowenii i Estonii). Drugi obszar tematyczny poruszał zagadnienia procesów masowych. Głos zabrali przedstawiciele Szwajcarii, Niemiec, Czech i Holandii. Tematyka ostatniego dotyczyła przygotowywania projektów, pozyskiwania środków finansowych na ich realizację (wystąpienia przedstawicieli z USA i Niemiec). Problem ochrony piśmiennictwa omówiono w aspekcie zabezpieczania, konserwacji i udostępniania zbiorów, takich jak: rękopisy, druki, a także dokumenty elektroniczne i dźwiękowe. Międzynarodowe spotkanie pozwoliło przyjrzeć się sposobom podejścia do tychże zagadnień. Przedstawiono narodowe programy i strategie odnoszące się do problemu ochrony dziedzictwa kulturowego. Prelegenci odnieśli się do pytań postawionych na forum kongresu. Ratowanie i zabezpieczanie oryginałów poprzez zabiegi masowe czy digitalizację? Które zbiory poddawać zabiegom w pierwszej kolejności? Masowe odkwaszanie papieru - jaką metodą? Jak usprawnić funkcjonowanie cyfrowych bibliotek? Jak zabezpieczać nośniki elektroniczne? I oczywiście - jaka jest trwałość tychże nośników? Ukazano problemy, z jakimi borykają się poszczególne kraje, wymieniono doświadczenia w ich rozwiązywaniu. Dominowało pojęcie, że ochrona piśmiennictwa jako dziedzictwa kulturowego może być prowadzona poprzez masowe zabezpieczanie oryginałów (odkwaszanie, przechowywanie w warunkach zatrzymujących procesy niszczenia, tj. o bardzo obniżonej temperaturze i wilgotności) lub/i wykonywanie kopii poprzez mikrofilmowanie i digitalizację. Temat masowego odkwaszania poruszyła w swoim wystąpieniu Anna Czajka (Centralne Laboratorium Konserwacji Archiwaliów przy Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie). W Polsce obecnie trwa realizacja programu rządowego Kwaśny Papier. Zapoczątkowany został w 2000 r. i dotyczy problemu ratowania zakwaszonych książek i dokumentów pochodzących z XIX i XX wieku. W ramach projektu podjęto współpracę między bibliotekami i archiwami, wyznaczono przeprowadzenie badań naukowych, zakupiono urzdzenia służące do masowego odkwaszania (C900 firmy Neschen, Niemcy i Bookkeeper, firmy Preservation Technology L.P., USA), planuje się zakup następnych. Stworzono wyspecjalizowaną Klinikę Papieru w Krakowie, a w Bibliotece Narodowej powstała Sekcja Masowego Odkwaszania. W ramach projektu planuje się stworzenie laboratoriów mikrofilmowania w archiwach państwowych. Program będzie realizowany do 2008 roku. Zastosowanie zabiegów masowych było także tematem wypowiedzi Agnes Blüher (Szwajcarska Biblioteka Narodowa, Brno). Omówiony został szwajcarski system Paper-Save Swiss (Nitrochemie, Wimmis AG, Szwajcaria). Jest on wykorzystywany w Szwajcarskiej Bibliotece Federalnej i Szwajcarskim Archiwum Federalnym od 2000 roku. Prelegentka podkreśliła konieczność położenia ogromnego nacisku na jakość wykonywanych zabiegów, stawianie wysokich wymagań i ulepszanie metody w celu zminimalizowania efektów ubocznych. Obecnie trwają też badania nad wpływem stosowanej metody na oprawy skórzane i na fotografie. Dodatkowo stworzono elektroniczny katalog zbiorów poddanych odkwaszeniu (w formacie MARC). Porównanie dwóch metod masowego odkwaszania - Booksaver i Bookkeeper przedstawił w swym referacie Michal Ďurovič (Ceskie Archiwum Narodowe, Praga). To porównanie, wykazujące wady i zalety w obydwu metodach, znów nasunęło wniosek, że jakkolwiek stosowane są różne metody odkwaszania, żadna z nich nie jest idealna i przed przystąpieniem do zabiegów konieczne jest wykonanie dokładnej selekcji materiałów, w celu uniknięcia często nieodwracalnych zniszczeń. Obecnie właśnie prowadzone są dwa unijne projekty badawcze: PaperTreat i SuveNIR, poświęcone dokładnemu opracowaniu metod doboru odpowiedniego systemu służącego do masowego odkwaszania i ustalenia standardów kontroli jakości wykonanych zabiegów (PaperTreat - 2005-2008) oraz projekt dotyczący opracowania nieniszczących metod badawczych, wykorzystujących nowoczesne technologie do oszacowania stanu zachowania kolekcji i przyczyn występujących zniszczeń (SuveNIR - 2005-2008). Projekty te przybliżyła Jana Kolar (Słoweńska Narodowa i Uniwersytecka Biblioteka w Lubljanie). Więcej informacji można na ten temat uzyskać na stronie: http://www.science4heritage.org. Znaczną część wystąpień w ramach kongresu poświęcono digitalizacji. Omawiano narodowe programy i projekty, w których mikrofilmowanie i digitalizacja wykorzystywane są do zabezpieczania zbiorów. Bardzo zniszczone bądź bardzo cenne materiały otrzymują kopie zapasowe. Ta nowa forma może być udostępniana bez narażania oryginałów. Jako przykład posłużyła zdigitalizowana wersja 9 Symfonii Beethovena (dostępna na stronie http://beethoven.staatsbibliothek-berlin.de), która ma służyć pokoleniom, bez ryzyka niszczenia cennego rękopisu. Zagadnienie zabezpieczania zasobów cyfrowych zapisów poruszyła w swym wystąpieniu Deborah Novotny (The British Library, Londyn). W 2001 r. w Anglii powstała formacja The Digital Preservation Coalition (DPC), która wyszła na przeciw pilnej potrzebie ochrony i zabezpieczania cyfrowych zapisów w Wielkiej Brytanii. DPC współpracuje także z innymi krajami w trosce o globalną spuścizn przeniesioną na inne nośniki (http://www.dpconline.org). Rozwojowi międzynarodowej współpracy został poświęcony projekt Network of Expertise in Long-Term Storage of Digital Resources - NESTOR, ufundowany przez niemieckie Ministerstwo Kultury i Badań (BMBF). Został on przedstawiony przez Brigit Schneider (Die Deutsche Bibliothek, Lipsk). Celem projektu jest konsolidacja wszystkich podobnych działań, promowanie międzynarodowej współpracy i oczywicie rozwój struktur odpowiedzialnych za długoterminowe przechowywanie publikacji cyfrowych. Informacje na temat projektu dostępne są na stronie: http://www.digitalpreservation.de. W swoim wystąpieniu prelegentka zapoznała też uczestników kongresu z realizowaną przez Arbeitsgemeinschaft Sammlung Deutscher Drucke (AGSDD) ideą utworzenia wirtualnej narodowej biblioteki. Sześć bibliotek połączyło się w celu stworzenia rozbudowanej kolekcji literatury niemieckiej wydanej w krajach niemieckojęzycznych. Mają one na celu zakup druków i ich katalogowanie, zebranie informacji na temat kolekcji, udostępnianie jej i zabezpieczenie dla przyszłych pokoleń. Każda z biorących udział w projekcie bibliotek odpowiedzialna jest za osobny przedział czasowy. Informacje dotyczące przedsięwzięcia dostępne są na stronie http://www.ag-sdd.de. Ważnym wystąpieniem była prelekcja Wernera Schwartza (Nidersächsiche Staats- und Universitätsbibliothek, Getynga), który podkreślił znaczenie digitalizacji i mikrofilmowania dla zachowania piśmiennictwa, jednocześnie wskazał na konieczność katalogowania druków przeniesionych na inne nośniki. Zauważył bowiem znaczny brak udokumentowania przeprowadzonych prac na poziomie międzynarodowym. Konieczne jest prawidłowe przekazywanie i wymiana informacji w celu chociażby uniknięcia powielania tej samej pracy. Schwartz przedstawił informacje na temat systemu EROMM, który jest międzynarodową bazą danych i ma na celu wspomaganie bibliotek w koordynowaniu mikrofilmowania i innych zabiegów przenoszenia na nowe nośniki. Jednocześnie służy on zabezpieczaniu i chronieniu zagrożonych druków oraz ich udostępnianiu (http://www.eromm.org). Podobny aspekt poruszył Thomas Staecker (Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel). Zapoznał on uczestników kongresu z utworzonym w 2005 r. portalem Zentrales Verzeichnis Digitalisierter Drucke - http://www.zvdd.de (Centralny Rejestr Druków Zdigitalizowanych), który stanowi część programu mającego na celu zdigitalizowanie niemieckiego dziedzictwa kulturowego. Idea utworzenia tego portalu wiązała się z celem zapewnienia szybkiego i pełnego dostępu do zapisów cyfrowych, zarówno opisów bibliograficznych, jak i pełnych tekstów. Jednocześnie ma to być w przyszłości centralne źródło bezpłatnego dostępu do zdigitalizowanej spuścizny. Wraz z utworzeniem centralnego dostępu otwierają się nowe możliwości dla przeprowadzenia jeszcze większych kampanii digitalizacyjnych na poziomie narodowym i międzynarodowym. Ważnym głosem w dyskusji było wystąpienie Ute Schwens (Die Deutche Bibliothek, Frankfurt n. Menem), która stawiając pytanie Digitalizacja - i co dalej? wskazała na projekty stworzone dla potrzeb trwałego zabezpieczania i przechowywania nowych nośników. Latem 2004 r., pod patronatem Ministerstwa Kultury i Badań (BMBF), powstał w Niemczech projekt KOPAL (Kooperativer Aufbau eines Langezeitarchives digitaler informationen - Co-operative Development of a Long-Term Digital Information Archive). Projekt poświęcony jest ustanowieniu depozytu wszelkiego rodzaju materiałów zdigitalizowanych przechowywanych długoterminowo. Rozwiązanie oparte jest na Digital Information and Archiving System (DIAS) kierowany przez IBM i Bibliotekę Narodową w Hadze (http://www.kopal.langzeitarchivierung.de). Z kolei w latach 2002-2005 trwał projekt EPICUR (enhancement of persistent identifier services - comprehensive method for unequivocal resource identification) (http://www.persistent-identifier.de). Miał on na celu stworzenie systemu umożliwiającego stałe docieranie do źródeł on-line (w razie zmiany miejsca zamieszczania dokumentu z jednego serwera na inny, zmienia się jego adres i plik staje się niedostępny), jako jednego z elementów długotrwałego zabezpieczania istniejących w sieci dokumentów. Na zakończenie kongresu dwa wystąpienia poświęcono przygotowywaniu projektów i pozyskiwania środków finansowych na ich realizację. Hans Rütiman (Engineering Information Foundation, New York, USA) przedstawił stanowisko dotyczące postępowania z fundacjami w Stanach Zjednoczonych, skąd można uzyskać finanse na przeprowadzenie badań czy realizację projektów. I jakkolwiek trzeba liczyć się ze skomplikowaną i żmudną procedurą ubiegania się o dotacje i oczywiście zainteresować i przekonać do swego pomysłu, to jednak - jak zapewniał Przewodniczący Fundacji - warto próbować! Wykład poświęcony warunkom uzyskania wsparcia z Unii Europejskiej wygłosił Hans-Jörg Lieder (Staatsbibliothek zu Berlin-Preu?ischer Kulturbesitz/Kompetenznetzwerk für Bibliotheken - KNB). Przedstawił on m.in. międzyministerialną organizację - Europäischen Angelegenheiten für Bibliotheken, Archive, Museen und Denkmalpflege (EUBAM - http://www.eubam.de), skupiającą rwnież przedstawicieli instytutu badawczego i ekspertów w dziedzinie zbiorów bibliotecznych, archiwalnych i muzealnych, której priorytetem jest dbanie o zapewnienie środków finansowych na zabezpieczanie ruchomych i nieruchomych obiektów, wspieranie instytucji w ich staraniach o zachowanie dorobku kulturowego. Obecnie programem promowanym i finansowanym ze środków unijnych jest MINERVA I MINERVA PLUS (Ministerial NETWORK for Valorising Activities in Digitisation PLUS) (http://www.minervaeurope.org). Projekty te - w ramach powstającej na skalę europejską cyfrowej biblioteki - mają stworzyć warunki dla powstania zaplecza w postaci platformy porozumienia, gdzie dyskutowane będą najważniejsze aspekty digitalizacji zbiorów i ich długoterminowego przechowywania i zabezpieczania. Jak podkreślali uczestnicy kongresu, digitalizacja wiąże się z zagadnieniami międzynarodowej współpracy w celu tworzenia optymalnych rozwiązań, nadążania za rozwojem technologii, by to, co przeniesione na nowe nośniki, w przyszłości także było możliwe do odczytania; umiejętnego przechowywania nowych nośników i zabezpieczania ich przed zniszczeniem. Istnieje jeszcze aspekt udostępniania, który musi mieć na uwadze wymagania użytkowników bibliotek cyfrowych, oczekujących łatwości dostępu do poszukiwanych materiałów i uzyskiwania wyczerpujących odpowiedzi na stawiane pytania. Niewątpliwie istnieje szczególna potrzeba współpracy specjalistów w dziedzinie informatyki, bibliotekarzy, archiwistów i opiekunów zbiorów. Forum kongresu dało możliwość przeprowadzenia intensywnej dyskusji na temat ochrony piśmiennictwa, będącego dziedzictwem kulturowym. Ścierające się momentami poglądy na temat wyższości digitalizacji nad przeprowadzaniem "konserwacji analogowej" podsumowano stwierdzeniem, że najlepiej byłoby zabezpieczać oryginały, a udostępniać zapisy cyfrowe. W czasie trwania kongresu swoją ofertę zaprezentowały wybrane firmy świadczące bardzo szeroki wachlarz usług w zakresie ochrony i konserwacji zbiorów. Ich obecność na rynku oraz wysoki poziom wykonywanych prac stwarza możliwość zlecania im wielu zadań wspomagających funkcjonowanie pracowni w danej instytucji. Toruń, marzec 2006  | |
| | | |
| |||
| | ||